Bashkim Hisari: 30 GUSHT – NJË DITË KUJTESE, KËRKIMI DHE THIRRJE PËR DREJTËSI.

Nga:Bashkim Hisari

Dita Ndërkombëtare e Personave të Zhdukur shënohet më 30 gusht çdo vit dhe është caktuar nga Kombet e Bashkuara për të rritur ndërgjegjësimin për çështjen e personave të zhdukur dhe ër të kërkuar drejtësi për ta dhe familjet e tyre. Për popullin shqiptar, kjo ditë ka një peshë veçant dhe të rëndë. Lufta e fundit në Kosovë la pas mijëra viktima, por edhe mijëra plagë që nuk shihen.

Çështja e të pagjeturve është një nga plagët më të rënda dhe të dhimbshme.Gjatë luftës së fundit në Kosovë (1998-2000) shumë civilë shqiptarë u arrestuan dhe u zhdukën nga forcat serbe, ndërsa disa prej tyre u ekzekutuan dhe trupat e tyre u fshehën në varreza masive. Mbi 13 mijë e 500 njerëzë u vranë gjatë luftës së fundit në Kosovë. Qindra trupa të shqiptarëve të vrarë të Kosovës janë gjetur në varrezat masive sekrete në Serbi. Në Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq dhe Komisionin Qeveritar të Kosovës për Persona të Zhdukur, sipas kërkesave të familjarëve, janë evidentuar 6.057 raste të personave të zhdukur me dhunë.Për fatin e 1 mijë e 648 personave nuk dihet asgjë. Gjithçka u zhduk me ta, u zhdukën kujtimet, garderoba, plisat, portofolat me fototë e nipavave dhe mbasave dhe dhurat e tyre për ditëlindjen. Asgjë e tyre nuk u gjet, përveç shtëpisve të plaçkitur dhe të shkatërruar. I merrnin teksa punonin në arë, drekonin, darkonin apo flinin, me pizhame, dathën, kur ruanin më të dashurit mbesatë e nipatë e tyre nga zullumi i kriminelëve, dhe duke dëgjuar lajmet shpresonin për liri dhe drejtësi.

Zhdukja e mijëra qytetarëve të Kosovës, përfshirë gra e fëmijë, ishte përpjekje e qartë e regjimit gjenocidial serbë për zhdukjen e popullit shqiptarë.

Të dhëna për persona të vrarë dhe të zhdukur jepen nga institucione të ndryshme në Kosovë dhe ato ndërkombëtare. Organizata joqeveritare Fondi për të Drejtën Humanitare, në librin “Kujtimit të Kosovës 1998-1999” (Kosovska knjika pamčenja 1998-1999) ka prezentuar të gjitha viktimat e luftës në Kosovë nga të gjitha etnitë. Sipas kësaj organizate “gjatë luftës në Kosovë janë vrarë ose janë zhdukur gjithsej 13mijë e 535 njerëz. Kjo shifër është nxjerrë në bazë të analizës së 31mijë.600 dokumenteve nga burime të ndryshme, në mesin e tyre edhe nga një numër i madh i deklaratave të viktimave dhe të dëshmitarëve të krimeve të luftës. Në numrin e të vrarëve, shqiptarët e Kosovës përbëjnë numrin më të madh të viktimave, me 10 mijë e.812, serbët 2mijë e197, kurse romët, boshnjakët, malazezët dhe joshqiptarët e tjerë përbëjnë 526 viktima gjithsej”[1]

Shqiptarët janë vrarë dhe janë zhdukur si pasojë e dhunës dhe spastrimit etnik të kryer nga forcat serbe. Komuna e Gjakovës, ka pasur humbjet më të mëdha me 1 mijë e 22 civilë shqiptarë të vrarë. Skënderaj me 984 të vrarë, Gllogovci me 804 vetë, Rahoveci me 724, Peja me 561, Prishtina me 466, Prizreni me 464, Vushtrria me 451, Theranda me 434, Mitrovica me 417 vetë.

Falë përpjekjeve të familjarëve, organizatave për të drejtatë e njeriut dhe institucioneve ndërkombëtare, që kanë organize disa operacione në terren për gjetjen e vendndodhjeve të peronave të pagjeturm një numër i tyre tashmë u gjetën, por për fatin e 1.mijë e 648 personave ende nuk dihet asgjë.

Misioni i BE për sundimin e ligjit në Kosovë EULEX-i krijuar në vitin 2000 me qëllim të ndihmës në forcimin e institucioneve të drejtësisë, policicisë dhe doganave në përputhje me standardet evropiane, për një kohë të gjatë i ka ofruar asistencë teknike Institutit të Kosovës për Mjekësi Ligjore përmes ekipit të ekspertëve forenzikë për gjetjen, identifikimin dhe kthimin e mbetjeve mortore të të pagjeturve tek familjet e tyre. Për një kohë të gjatë EULEX-i i ka ofruar asistencë teknike Institutit të Kosovës për Mjekësi Ligjore përmes ekipeve të ekspertëve forenzikë për gjetjen, identifikimin dhe kthimin e mbetjeve mortore të të pagjeturve tek familjet e tyre. Ka kryer 725 operacione në teren me qëllim të identifikimit dhe ndërlidhjes së mbetjeve mortore, përfshirë 197 zhvarrime. Mbetjet mortore të 440 individëve janë identifikuar, 332 prej të cilëve ishin persona të pagjetur. 506 mbetje mortore u janë kthyer familjeve të tyre. EULEX-i po ashtu ka mundësuar analizat e ADN-së për 2261 mostra të eshtrave.

Çështje e të zhdukurëve është përfshi edhe në Marrëveshjen - shtegun e normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Sërbisë e njohur joformalisht si Marrëveshje e Ohrit ndërmjetësuar nga BE për normalizimin e marrëdhënieve diplomatike ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Sërbisë. Në këtë marrëveshje në vitin 2013 palët kanë arritur pajtueshmëri: “për të miratuar Deklaratën për Personat e Zhdukur, siç është negociuar në Ohër në kuadër të dialogut të ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian (BE), si çështje urgjente”.[2]                                                                                                      Më 2 maj 2023 Kryeministri i Kosovës Albin Kurti dhe presidenti i Sërbis Aleksandar Vuçiq miratuan Dekleratën për Persona të Zhdukur.ku Pikat kryesore të kësaj deklarate, përfshijnë sigurimin e zbatimin e angazhimeve përkatëse në fushën e Personave të Zhdukur, ku theksohet se është e nevojshme të bashkëpunohetngushtë për identifikimin e vendeve të varrimit dhe ndjekjen e gërmimeve, dhe të sigurohet  qasje të plotë në informacione të besueshme që ndihmojnë në gjetjen dhe identifikimin e personave të zhdukur  nga 1 janar 1998 deri më 31 dhjetor 2000. Në aspektin ligjor, Kosova ka përfshirë çështjen e personave të pagjetur në disa ligje dhe akte nënligjore, për të garantuar drejtësi dhe mbështetje për familjet e tyre. Mirëpo, Beogradi nuk zbatoi pikatë që bëjnë fjalë për të zhdukurit në Dekleratën e miratuar. Mungojnë të dhënat e sakëta për viktimat dhe vendodhjen e krimeve. Zhdukja me dhunë e mijëra qytetarëve të Kosovës, përfshirë fëmijë, ishte përpjekje e qartë e regjimit gjenocidial serbë për zhdukjen e popullit shqiptarë. Të zhdukurit është plagë e hapur jo vetëm për familjarët, Fati i të zhdukurëve me dhunë ende mbetet plagë e pambyllur në Kosovë.

[1] Fondacija Fonda za Humanitarno Pravo-Kosovska knjiga pamčenja 1998-'1999,ISBN 978-86-7932-142(FFHP)

[2] Belgrade-Pristina Dialogue: Statement by High Representative Josep Borrell after High Level Meeting in Ohrid | EEAS Websit

Autori i shkrimit ka punuar si hulumtues që nga viti 1998 për shkeljet e të drejtave të njeriut, dokumentimin e krimeve të luftës dhe për mbrojtjen  e të drejtave të viktimave të këtyre krimeve