Agim Vuniqi: Periudha e “Presidentit historik”

Periudhën e “presidentit historik” Ibrahim Rugova, e zhvlerësoi vet Rugova dhe LDK-ja!

Agim Vuniqi

Narrativa politike e Kosovës shpesh e ka idealizuar periudhën e presidentit Ibrahim Rugova si kohë e rezistencës paqësore, e themelimit të institucioneve paralele dhe e ruajtjes së identitetit kombëtar nën okupim. Por, një analizë e ftohtë e vendimeve të pasluftës tregon se në këtë periudhë u vendosën themele të një padrejtësie të re shoqërore, që do të përjashtonte gjeneratën e kontributdhënësve të Kosovës — ata që mbajtën mbi supe ekonominë dhe qëndresën qytetare gjatë dekadave të 80-ta e 90-ta.

Në mënyrë paradoksale, qeverisja e parë pasluftës, e udhëhequr nga Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe me mbështetjen morale të presidentit Rugova, krijoi një asimetri sociale që penalizoi punëtorët shqiptarë, ndërsa shpërbleu përfituesit e sistemit serb. Kjo periudhë, e cila duhej të simbolizonte kthimin e dinjitetit dhe drejtësisë, në fakt zhvlerësoi moralin e vetë Rugovizmit.

Mungesa e drejtësisë për krimet e komunizmit dhe krimet serbe

Në më shumë se dy dekada pas shpalljes së pavarësisë, Republika e Kosovës nuk ka miratuar asnjë ligj që ndëshkon krimet e komunizmit, as nuk ka ngritur aktakuza të plota për krimet serbe kundër njerëzimit.

Asnjë mekanizëm juridik nuk është vënë në lëvizje për t’i dhënë drejtësi viktimave të dhunës shtetërore dhe politike.

Në vend të dënimit të fajtorëve, u ndëshkuan viktimat – ata që refuzuan ligjet diskriminuese dhe segregacioniste të Serbisë.

Ky vakuum juridik e moral u thellua me politikat e pasluftës që, në vend se të korrigjonin padrejtësitë historike, i legjitimuan me ligj.

Udhëzimi Administrativ i vitit 2004 – Ligji që ndëshkoi kontributdhënësit

Në vitin 2004, gjatë administrimit të përbashkët UNMIK–Qeveria e Kosovës, u miratua Udhëzimi Administrativ nr. 10/2004 i Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale, i cili më pas u inkorporua në Ligjin nr. 04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti (Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, 2012).

Ky udhëzim, që në thelb synonte riorganizimin e sistemit pensional pas shkatërrimit të institucioneve serbe, në praktikë u shndërrua në instrument diskriminues kundër punëtorëve shqiptarë.

Sipas nenit 8 dhe 12 të këtij ligji, e drejta për pension kontributdhënës i njihej vetëm atyre që kishin paguar kontribute të vazhdueshme në fondin pensional deri në vitin 1999. Por, një pjesë e madhe e punëtorëve shqiptarë ishte përjashtuar nga puna pas vitit 1990 për arsye etnike e politike, pra nuk kishte asnjë mundësi ligjore për të paguar kontribute.

Në vend që ky fakt të trajtohej si padrejtësi historike për t’u kompensuar, u përdor si arsyetim ligjor për t’ua mohuar të drejtën në pension.

Në mënyrë paradoksale, përfitues të skemave u bënë edhe qytetarë serbë që kishin punuar në administratën e okupatorit, përfshirë ish-policë e zyrtarë të sistemit serb në Kosovë.

Kështu, në shtetin e pavarur të Kosovës u rivendos një strukturë e padrejtësisë legale, ku ligji mbrojti padrejtësinë.

Pasojat sociale dhe morale të ligjit

Sipas Raportit të Avokatit të Popullit të Kosovës (2016), mijëra pensionistë kontributdhënës u përjashtuan padrejtësisht nga skemat e financuara nga shteti, me arsyetimin se “nuk kanë dëshmi të kontributeve pas vitit 1990”.

Raporti e cilëson këtë si diskriminim institucional që bie ndesh me nenin 24 të Kushtetutës së Kosovës dhe me nenin 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Po ashtu, Banka Botërore (World Bank, 2019, Kosovo Pension System Review) evidenton se sistemi pensional i Kosovës “nuk reflekton drejtësi sociale”, pasi favorizon përfituesit e rinj dhe penalizon kontributdhënësit historikë të sektorëve industrialë e ndërtimtarë.

Në fakt, me këtë politikë, shteti e vrau me heshtje një brez që kishte qenë themel i zhvillimit ekonomik dhe i rezistencës kombëtare.

Politikë pa moral: “Hajnët ligjorë”

Përmes udhëzimeve administrative dhe ligjeve të pasluftës, u institucionalizua një model i ri i plaçkitjes – i mbështetur me bazë ligjore.

Në vend që të luftohej korrupsioni, u kodifikua. Në vend që të restaurohej drejtësia, u legalizua përjashtimi.

Në këtë logjikë të përmbysur, politikanët u bënë “inovatorë të plaçkitjes publike”, duke e transformuar korrupsionin në instrument administrativ të “rregulluar me ligj”.

Në një shoqëri ku ligji nuk mbron qytetarin, por fajtorin, lind një specie e re: “hajnët ligjorë” – ata që mbrohen nga sistemi që vetë e ndërtuan.

Zhvlerësimi i projektit të Rugovizmit

Rugovizmi si filozofi politike kishte për bazë paqen, moralin dhe rezistencën qytetare. Por me ligjet që përjashtuan kontributdhënësit dhe favorizuan ish-strukturat serbe, u zhbë vetë themeli moral i kësaj filozofie.

Në vend që të shpërblehej sakrifica e gjeneratës që mbajti ekonominë në këmbë, ajo u përjashtua dhe u harrua.

Në këtë kuptim, periudhën e “presidentit historik” nuk e zhvlerësuan kundërshtarët e Rugovës, por e zhvlerësoi vetë Rugova dhe LDK-ja, duke lejuar që padrejtësia të zë vendin e drejtësisë, dhe ligji të zëvendësojë ndërgjegjen.

Historia e shtetformimit të Kosovës do të gjykohet jo vetëm nga lufta për liri, por edhe nga mënyra si u trajtuan ata që e mbajtën gjallë kombin në periudhat më të errëta.

Ligji nr. 04/L-131 dhe udhëzimi administrativ i vitit 2004 mbeten dëshmi e një dështimi moral dhe institucional, që kërkon rishikim dhe rehabilitim të plotë ligjor për gjeneratën e industrialistëve, minatorëve e ndërtimtarëve të Kosovës.

Drejtësia e vërtetë nuk kërkon lemoshë, por njohje të meritës.

Drejtësia nuk është akt politik, por detyrim moral ndaj historisë.

Deri atëherë, turpi do të mbetet mbi ata që e shndërruan ligjin në mjet të padrejtësisë.

Referenca:

1. Kuvendi i Republikës së Kosovës, Ligji nr. 04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti, Gazeta Zyrtare, 2012.

2. Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Udhëzimi Administrativ nr. 10/2004 (UNMIK).

3. Zyra e Avokatit të Popullit, Raporti për diskriminimin e pensionistëve kontributdhënës, Prishtinë, 2016.

4. World Bank, Kosovo Pension System Review, Washington D.C., 2019.

5. OSCE Mission in Kosovo, Equal Access to Public Benefits, Prishtina, 2008.

6. Agjencia e Statistikave të Kosovës, Raporti vjetor mbi strukturën e përfituesve të pensioneve, Prishtinë, 2020.