Agim Vuniqi: Pavarësia e Kosovës e pakthyeshme përballë diplomacisë së ngurtë

Kosova hyri në dekadën e tretë të shtetësisë së saj me një realitet të pakthyeshëm. Pavarësia, e shpallur më 17 shkurt 2008 dhe e konsoliduar me hyrjen në fuqi të Kushtetutës më 15 qershor të po atij viti, nuk ishte thjesht një akt juridik, por një ngjarje historike e pritur për më shumë se një shekull. Ajo ishte kurorëzimi i sakrificave të gjeneratave që u përballën me perandori, mbretëri dhe federata që synuan ta shuanin identitetin shqiptar në këtë hapësirë.

Historia e Kosovës është historia e mohimëve. Në vitin 1913, Konferenca e Londrës i la shqiptarët të ndarë, duke ua mohuar të drejtën për shtetësi dhe duke ia dhuruar trojet serbo-malazeze. Në vitin 1918, me krijimin e Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene, Kosova u fut sërish nën sundimin serb. Gjatë gjithë shekullit XX, shqiptarët u përballën me kolonizime, shpërngulje të dhunshme dhe represion sistematik. Kushtetuta e vitit 1974 i dha Kosovës një autonomi të gjerë brenda federatës jugosllave, por kjo u shua më 1989 nga regjimi i Slobodan Milošević, duke shënuar fillimin e një epoke të re represioni.

Nga Lidhja e Prizrenit e deri te Ushtria Çlirimtare e Kosovës, shqiptarët e Kosovës nuk hoqën dorë nga ëndrra për liri. Rambujeja (1999) ishte momenti kur komuniteti ndërkombëtar tentoi një kompromis, por refuzimi i Serbisë dhe brutaliteti i saj ndaj popullatës shqiptare sollën ndërhyrjen vendimtare të NATO-s. Bombardimet e marsit-qershorit 1999 çuan në çlirimin e Kosovës, duke hapur një kapitull të ri nën administrimin e Kombeve të Bashkuara (UNMIK).

Por pavarësia nuk erdhi menjëherë. Për gati një dekadë, Kosova mbeti nën protektorat ndërkombëtar, duke pritur një zgjidhje përfundimtare. Procesi i Vjenës, i udhëhequr nga Martti Ahtisaari (2005–2007), përgatiti terrenin për shpalljen e pavarësisë, duke i dhënë Kosovës një kornizë shtetformuese të mbështetur në parimin e multietnicitetit dhe decentralizimit. Megjithatë, Serbia dhe Rusia e refuzuan.

Shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008 u pasua nga një betejë e re – ajo diplomatike. Serbia e kontestoi në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë. Por në vitin 2010, GJND dha një opinion këshillues të qartë: shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk kishte shkelur të drejtën ndërkombëtare. Ky ishte një gur themeli juridik për legjitimitetin ndërkombëtar të Kosovës.

Megjithatë, rruga mbeti e gjatë. Në vitin 2012 u shpall fundi i mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë, por jo fundi i kontestimeve. Serbia, e mbështetur nga Rusia e Kina, vazhdon të refuzojë njohjen. Pesë shtete të Bashkimit Evropian – Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Qiproja – ende qëndrojnë pezull, duke e penguar unitetin e BE-së ndaj Kosovës.

Dialogu i Brukselit, i nisur më 2011, kishte për qëllim “normalizimin e marrëdhënieve”. Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013 shënoi një hap të madh, por zbatimi i saj ngeci. Më pas, Marrëveshja e Ohrit më 2023, e ndërmjetësuar nga BE dhe mbështetur nga SHBA, tentoi të sjellë një kornizë për njohjen de facto. Por sërish, Serbia kushtëzoi me themelimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe, ndërsa Kosova refuzoi të cënonte unitaritetin kushtetues.

Në gjithë këtë kohë, qytetarët e Kosovës kanë jetuar mes entuziazmit të lirisë dhe zhgënjimit nga zvarritja diplomatike. Ata e panë se si vendi i tyre arriti njohjen nga mbi njëqind shtete, por mbeti jashtë OKB-së. Ata e panë se si u ndërtuan institucione të forta demokratike, por sovraniteti i plotë në veri ende u sfidohej nga strukturat ilegale serbe të mbështetura nga Beogradi.

Kosova ka treguar përkushtim për zbatimin e marrëveshjeve ndërkombëtare, përfshirë ato të dhimbshme të Planit të Ahtisaarit: decentralizimin e thellë, mbrojtjen e trashëgimisë kulturore serbe, dhe të drejtat e garantuara për komunitetet. Këto nuk janë shenja dobësie, por shenja maturie. Megjithatë, kompromiset e pafundme nuk mund të zëvendësojnë njohjen përfundimtare.

Nëse diplomacia ndërkombëtare synon paqe të qëndrueshme në Ballkan, duhet ta pranojë realitetin: Kosova është shtet dhe nuk ka kthim pas. Status quo-ja është recetë për tensione të reja. Historia e Ballkanit e ka dëshmuar se shtyrja e zgjidhjeve vetëm prodhon kriza. Vetëm njohja reciproke midis Kosovës dhe Serbisë, e garantuar nga BE dhe SHBA, mund të sjellë stabilitet të qëndrueshëm.

Sot, më shumë se kurrë, Evropa ka nevojë të eci përpara. Kosova nuk duhet parë si “problem i pazgjidhur”, por si një realitet i pakthyeshëm që mund të kontribuojë për sigurinë e rajonit dhe të vetë kontinentit. Vetëm atëherë do të mund të flasim për paqe të qëndrueshme dhe jo për një kompromis të përhershëm.