Teuta Sadiku: T`shkuemet ua lëshojnë vendin t`ardhmeve

T`shkuemet ua lëshojnë  vendin t`ardhmeve

Vëllimi “Katërdhetë e pak” i Vlora ZN Ademit.

Vëllimi poetik “Katërdhetë e pak”  I cili  lind nga rrënojat e përjetimit,përbëhet nga 41 poezi të ndara në gjashtë tufa poetike, secila me një qasje të ndryshme tematike e shpirtërore. Kjo ndarje nuk është vetëm një organizim strukturor, por një metaforë e cikleve të jetës dhe ndërrimit të përhershëm të ndjenjës njerëzore.Në qendër të poezive qëndron një zë femëror, I vetëdijshëm i vendosur në gjuhën dhe identitetin gegë, që përmes një estetike të përmbysjes reflekton mbi zbrazëtinë, përmbysjen e kuptimeve, dhe lirinë që lind nga trauma.

Vlora ZN Ademi paraqitet një zë I veçantë në poezinë bashkëkohore shqiptare. Ajo vjen nga një realitet  i dyfishtë femëror dhe shoqëror,ku përvoja personale bëhet reflektim  universal mbi kohën , kujtesën dhe dashurinë. Si aktiviste, si poete, si , nënë, Ademi krijon një ligjërim poetik që lëviz  mes revoltës dhe  dhembshurisë,mes heshtjes dhe guximit.Ajo ndërton një dialog mes   së shkuarës dhe së ardhmes,mes kujtesës kolektive  dhe përpjekjes  për të rifituar  vetveten,një thirrje për vetëdije,për dashuri dhe për rigjallërim shpirtëror.

Përdorimi i gegnishtes në këtë vëllim është një akt vetëdijshëm poetik ,estetik dhe konceptual.  Vlora ZN Ademi e përdor gegnishten jo si nostalgji për dialektin, por si instrument të identitetit dhe autenticitetit kulturor.Në poezinë e sjellë më lart:

“Kurdielli një ditë do t’marr ngjyrë tjetër,ndoshta t’hirtndoshta të kaltërtndoshta ngjyrë përjetësie...”

Autorja e shkrimit

fjalë si “t’marr”, “t’hirt”, “n’harrim fluturimi”, “me iu ngjitë mëkatit përpjetë” ruajnë muzikalitetin, frymën e tokës dhe afërsinë me gojëdhënën popullore, por edhe një ton të meditimit filozofik. Gegnishtja këtu shndërrohet në gjuhë të shpirtit të plagosur, në “krye-fjalë” të përjetësisë së përbashkët shqiptare.

Estetikisht, gegnishtja i jep poezisë elasticitet sintaksor dhe ndjeshmëri akustike, duke krijuar një gjuhë poetike që s’ka frikë nga heshtja. Konceptualisht, ajo vërteton që fjala lokale mund të shprehë universalen, një ide që e lidh Ademin me poetet bashkëkohore që kanë punuar mbi poetikën e gjuhës si Simone Weil apo Anne Carson, por e përkthen atë në përmasën e Kosovës pasluftës.

Në  vëllimin “Katërdhetë e pak”, secila tufë poetike ndërton një spiralë ndjenjash dhe refleksionesh mbi humbjen, kujtesën dhe ringjalljen shpirtërore.Në poezinë e sjellë:

“Qielli do të përmbyset n’pikë të ditësvargut do t’i zihet fryma,refreni do të mbetet pa zë...”

kemi një simbol të përmbysjes kozmike, një krizë të kuptimit, që poetja e kthen në art. “Qielli që përmbyset” është metafora e botës pas traumës, ku rendi i gjërave është shkatërruar, dhe vetëm vargu mund ta rindërtojë atë.

Ky varg është refren shpirtëror i poetit si dëshmitar, i gruas që shndërrohet në mbartëse të kujtesës së kolektivit, dhe në të njëjtën kohë në zë rebel që kërkon riemërim të realitetit.

Në këtë poezi dhe në të gjithë vëllimin, kemi një dialektikë midis dritës dhe errësirës, midis mëkatit dhe bekimit, që bart një kuptim ekzistencialist.Në vargjet:

“me iu ngjitë mëkatit përpjetë,shpirtnueshëmbuzëetunme ia shiju pikën e djersësn’t’fundit udhëtim…”

poetja ndërton një lloj pelegrinazhi shpirtëror, ku mëkati s’është dënim, por udhë drejt ndriçimit.Kjo është një qasje psiko-poetike e tipit jungian, ku “mëkati” përfaqëson hijen e pavetëdijshme që duhet përqafuar për t’u bërë e plotë. “Fikja e terrin me shkëndija të vargut” është akt sublimimi, transformimi i dhimbjes në art, i traumës në shpëtim.

Si femër kosovare, Ademi bart në vargun e saj dëshminë e një përvoje kolektive të dhunës, humbjes, por edhe të rilindjes.Në këtë aspekt, poezia është një formë e rezistencës estetike, një mënyrë për të shëruar plagët përmes artit.

Në kontekstin e gruas kosovare pas luftës, poetja përkufizon lirinë jo si mungesë dhimbjeje, por si guxim për ta shprehur atë.Në vargun:

“vetëm për t’ia prekë një herë frymëne puthë shikimin e prajshëm…”

gruaja në vëllimin e Vlora ZN  Ademit është adhuruese dhe krijuese njëherazi, ajo kërkon të prekë perënditë jo për t’u nënshtruar, por për t’u barazuar me to në aktin e krijimit.Në këtë mënyrë, poezia e saj është feministe në thelb, por shpirtërore në ton, një përpjekje për të gjetur barazinë,përmes shenjtërisë së përjetimit.

Vëllimi mbart në vete tingujt e heshtjes,një rekuiem për botën e humbur, për nënat, për dashuritë e pashpallura, për kujtesën që rrezikon të zhbëhet.Vargjet “vargut do t’i zihet fryma / refreni do të mbetet pa zë” janë simfoni e mungesës, por edhe rilindje e tingullit përmes fjalës.

Kjo ndjesi muzikore vjen nga strukturimi ritmik i gegnishtes ,pauzat, shkurtesat, dhe ritmi i thyer krijojnë një polifoni të brendshme, që e bën tekstin të ngjajë me një psalmodi poetike.Kështu, “Katërdhetë e pak” bëhet një rekuiem i shpirtit të gruas shqiptare, ku vargu është dhe lutje, dhe thirrje, dhe dritë.Në gjithë vëllimin ndjehet  revolta femërore,një mënyrë për ta bërë fuqizimin e gruas,  femrës të natyrshëm,një qëndresë poetike , shoqërore e politike ,ku poezia bëhet një formë  edukimi estetik dhe etik,ku ndjeshmëria  bëhet mjet emancipimi.

Vëllimi  “Katërdhetë e pak” është një vëllim poetik i ndërtuar mbi filozofinë e përmbysjes, ku shkatërrimi shndërrohet në kuptim dhe humbja në ringjallje.Zgjedhja e gegnishtes, ndarja në tufa poetike, muzikaliteti, motivet mitike dhe përmasat identitare e bëjnë këtë vëllim një kontribut të rëndësishëm në poezinë bashkëkohore shqiptare.Poezia e Ademit nuk është thjesht “fjalë e bukur”, por rrugëtim shpirtëror drejt vetëdijes, ku fjala bëhet mjet për të “fikë terrin me shkëndija të vargut”. Në vëllim është Kosova e pasluftës,shpesh e lodhur por  plot me shpresa.Ndërthurja e autobiografisë me etnografinë e shoqërisë e bën poetikën e Ademit një rrëfim të gjallë të identitetit.

Teuta Sadiku