Teuta Sadiku: Poezia “Toka e baballarëve të mi ” e Aleksandër Shallvarit

Rrethanat personale mund ta frymëzojnë artin , por krijimi i vërtetë i artit merr hak ndaj rrethanave.

[ Louise Gluck]

Ka poezi që nuk shkruhen për t’u lexuar, por për t’u ndier.Poezia “Toka e baballarëve të mi ” e Aleksandër Shallvarit është një prej tyre.Ajo nuk flet vetëm  për tokën e vendit të tij , por për një rrënjë shpirtërore  për atë lidhje të padukshme që na mban me dheun nga ku kemi ardhur, me zërin e gjyshërve që ende e thërrasin tokën me emër.

Në vargjet e para, toka e gjyshërve na shfaqet si një kujtim i fëmijërisë së njerëzimit:“fshehur diku, mes malesh, ku natyra ka krijuar një krua me ujë të kristaltë.”Ky fillim është si një këngë e lashtë, ku gjithçka është e pastër dhe e gjallë.Por më pas, poezia e ndërron frymën, toka e baballarëve është tashmë e heshtur, e thatë, e lodhur.Ndryshimi i brezave është edhe ndryshimi i peizazhit.Koha nuk ka kaluar, por ka shteruar.

Poezia është ndërtuar mbi një lëvizje nga e jashtmja drejt së brendshmes, nga peizazhi i djerrë dhe i heshtur drejt ndërgjegjes së plagosur.Poezia përbëhet nga tri pjesë të nënkuptuara:Pjesa përshkruese e cila është vizuale: “Toka e baballarëve të mi, tani është e heshtur, e djerrë, e thatë...”Pjesa reflektuese e cila është personale: “Toka ime, ndoshta më mban akoma inat…”Pjesa simbolike e cila është metafizike:“Tokën time kuçedrat, çuditërisht e hanin çdo natë…”Ky rend krijon një strukturë spiralë  nga realiteti drejt kujtesës, e më tej drejt mitit e ndërgjegjes.Nuk mund të lija pa përmendur anën stilistike Aludimi: drejt mitit të humbjes së tokës, drejt rrënjëve, drejt mëkatit të braktisjes.Konotacioni: “tokë”, “mjegull”, “kuçedra” – janë fjalë të ngarkuara me peshë mitike.Ritmi: është i lirë, me frymëmarrje të gjatë, me pauza që shërbejnë si heshtje poetike.Intonacioni: përshkon një ton të ulët, elegjiak, që rritet vetëm në fund, kur “toka mbetet një pikë” – moment kulmor i ndjenjës tragjike.

Në këtë tokë “ku liqenet mbajnë mjegullën mbi shpinë”, poeti e ndien mungesën jo si braktisje fizike, por si plagë të ndërgjegjes.Mjegulla është harresa, kalimtari i vonuar është njeriu që kërkon rrugën e kthimit, por nata e zë përpara se të mbërrijë.Në mes të poezisë, dëgjojmë një rrëfim të vërtetë e të dhimbshëm:

“Toka ime, ndoshta më mban akoma inat…”Këtu, fjala merr zë njerëzor.Toka s’është më një hapësirë gjeografike, por një qenie që flet, që kujton, që ndëshkon me heshtje.Ky varg përmban lidhjen e fshehtë midis poetit dhe tokës  një dashuri që s’ka fjalë faljeje, por ka mall.

Dhe pastaj, poezia përmbyset në simbol:

“Tokën time kuçedrat, çuditërisht e hanin çdo natë.”Kuçedrat nuk janë krijesa përrallash; janë forcat e dukshme e të padukshme të kohës, harresës, lakmisë.Jemi ndoshta ne vetë, që e shkatërrojmë ngadalë atë që na ka lindur.Deri sa “toka u ba aq e vogël, sa mbeti një pikë në ndërgjegjen e vrame”.Kjo “pikë” është thembra e shpirtit njerëzor  vendi ku arti nis të marrë frymë, kur gjithçka tjetër është tretur.

Kjo poezi, megjithëse e mbështetur në kujtime, nuk është biografike.Ajo nuk rrëfen një jetë, por një dëshmi kolektive, një ndjesi që mund ta mbajë çdokush që është ndarë nga rrënjët e veta.Këtu, poeti nuk flet për veten, por për njeriun që ka humbur lidhjen me tokën.Në këtë distancim, ndodh edhe emancipimi i veprës nga krijuesi: poezia jeton tashmë vetë, e pavarur, si një frymë që qarkullon në kujtesën tonë.

Në të, forma gramatikore bëhet figurë:liqenet “krijohen”, nata “e zë”, toka “mban inat” — janë forma participiale që nuk tregojnë veprim, por gjendje, që e bëjnë poezinë të marrë frymë si peizazh i gjallë.

Folësi lirik nuk është vetë poeti, por një zë i ndërmjetëm, një kujtesë që flet përmes tij.Ky zë është i plagosur dhe meditues, por jo personal në kuptimin biografik.Ai është zëri kolektiv i një brezi që ka humbur tokën, rrënjën, lidhjen me diellin e me muzgun.Në poezi dëgjohet një thirrje vetërefleksive,poezia ndërpret veten dhe kthehet në metapoetikë.

Aforizmat e nënkuptuara janë:“Toka më mban inat”,metaforë e ndërgjegjes që ndëshkon harresën.“Kuçedrat e hanin çdo natë” , aforizëm për rrënimin e brendshëm të vlerave.

E pathëna, ajo që Aleksandër Shallvari  thekson me saktësi te reflektimi i tij, është përbërësi më i fortë .Poezia flet për ikjen, por nuk thotë kurrë pse; kjo heshtje hap hapësirë për lexuesin, që bëhet bashkautor.

Por fuqia e poezisë nuk vjen nga ajo që thotë, por nga ajo që nuk e thotë.Ajo lë boshllëqe që lexuesi i mbush me ndjenjën e vet.Kjo është “e pathëna” që pasuron poezinë, siç thotë Louise Glück:“Krijimi i vërtetë i artit merr hak ndaj rrethanave.”Kjo poezi e bën pikërisht këtë, nuk qëndron te rrethanat, por i tejkalon ato, duke i kthyer në art.

Në fund, “Toka” është një lutje e qetë për kujtesën, një rikthim te origjina e shpirtit, një përpjekje për t’i dhënë zë heshtjes.Është poezi që nuk kërkon duartrokitje, por dëgjim të brendshëm.Sepse, në heshtjen e saj, ajo na pyet të gjithëve:

A e kemi ende tokën brenda nesh,apo ajo tashmë është bërëvetëm një pikë e vogël,në ndërgjegjen tonë të vrame?

Teuta Sadiku