Skënder Milaqi: Arsimi si themel i qytetërimit dhe kombit

(Një analizë rreth kapitullit të parë dhe të dytë të librit (112 vjet arsim në krahinën e Ishmit)

Arsimi në Shqipëri pas luftës së II-të botërore.

Arsimi ka qenë gjithmonë në qendër të vëmendjes të filozofëve dhe mendimtarëve të mëdhenj të njerëzimit.

Ndërmjet arsimit individi formohet si qenie morale, intelektuale dhe shoqërore, ndërsa një popull falë arsimit ngrihet në shkallën e qytetërimit,ndërton identitetin kombëtar dhe arrin përparim të qëndrueshëm.

Figura të shquara filozofike nga antikiteti dhe gjer në kohët moderne kanë lënë thënie që tregojnë përmasat e mëdha të arsimit, duke e cilësuar atë dritë,forcë, armë dhe themeli i lirisë.

Aristoteli, një nga mendimtarët më të mëdhenj të lashtësisë shprehet se" rrënjët e arsimit janë të hidhura, por frutet e tyre janë të ëmbla ". Apo Platoni në veprën"Republika"do të shprehej se arsimi është një shpëtim shpirtëror, një udhëtim drejt të mirës dhe të bukurës. Ndërsa filozofi gjerman Immanuel Kant theksonte se njeriu nuk bëhet njeri po su eduku dhe marrë arsim,ai nuk është luks por nevojë ontologjike(Përkthyer nga greqishtja ligjërim i qenies njerëzore). Rousseau,Jonë Dewey e të tjerë e cilësojnë arsimin si oksigjenin e demokracisë.

Në këtë kuadër Nelson Mandela shkruante se arsimi është armë dhe fuqi që mund të përdoret për të ndryshuar botën, ose Victor Hygo thonte se hapja e një shkollë mbyll një burg,apo John.F.Kennedi që asnjë komb nuk mund të jetoj pa arsim.

I përmenda këto korifej të mendimit filozofik dhe njerëzor për të treguar se sa me vlerë është tema e trajtuar mbi arsimin nga bashkëautorët e këtij libri jo vetëm për zonën e Ishmit dhe të qarkut të Durrësit, por më gjërë.

Gjurmët e arsimimit në Shqipëri i gjejmë në kohët e hershme në 1880 që e lejoj Papa Gjoni i 8-të me liturgji bizantine dhe me shkrim grekë e sllav dhe kjo vazhdoi gjatë.

Në mes të shekullit të XIV-të u hap Universiteti mesjetar i Durrësit ku veprimtaria e tij nuk zgjati shumë këtu për shkak të influencës dhe shtrirjes Osmane dhe u transferua në Zarë të Dalmacisë ku rektori i parë ishte Gjon Durrsaku.Në shekujt 16-17 dhe në vazhdim në trevat kryesisht veriore u hapën disa shkolla me sens fetar dhe në gjuhën latine,gjë që tregon se që në krye të herës populli ynë ka qenë i etur për dije, pamvarsisht nga vjen dhe në ç'gjuhë vjen.

Mbas çlirimit të vendit në grahmat e para të lirisë, padyshim arsimi ishte detyrë imediate e regjimit të instaluar komunist.

Çdo trevë e vendit ka historinë e vetë në evolimin e arsimit,por një histori të bukur në këtë drejtim ka krahina e Ishmit,kjo perlë e Zotit e vendosur si ballkon mbi Durrësin antik ku gjurmët e antikitetit nuk mungojnë.

Në librin e botuar më parë nga shkrimtari Agim Lika "Arsimi në krahinën e Ishmit 1912-1944" ndër të tjera gjejmë gjurmë të themelimit të shkollës së parë shqipe ku thuhen data të ndryshme të vitit 1913 por e dokumentuar nga një faksimile mbi shënimet e mësuesit të parë  Sulejman Zalla ose i njohur nga vendasit si Sul Shqipja, kjo shkollë është hapur në Ishëm me 4 Mars 1913.Kjo ishte si pasojë e reformave në arsim të qeverisë së Nolit që u shpërndanë në një pjesë të mirë të vendit por që nuk patën jetëgjatësi për efekte politike dhe konjukturale.

Reforma e 17 gushtit të 1946 të dekretuar me ligjin për arsimin ishte reforma e parë dhe që unifikonte gjithë sistemin arsimor të Shqipërisë.Pas çlirimit dhe gjer në daljen e këtij vendimi me fondet shtetërore dhe me kontributet vullnetare të zonës u meremetuar,u përshtaten dhe u ndërtuan një numër godinash në zonë.Një numër shkollash në shtator të 1946 u vendosën në ambjente private si shkolla fillore në Gjuriçaj në banesën e familjes Shehu me mësuesin e parë Rexhep Rekepuca,apo ajo në Kuratën në ambientet e banesës së Haxhi Ftoit ku mësuesi i parë ishte Shefqet Nallbati dhe ajo në Shetaj në ambjentet e shtëpisë së Duke Kurtit dhe më vonë u ndërtua një godinë për shkollë fillore në tokën e fisit Lika ku mësuesi i parë ishte Abdulla Domi.

Për kohën u përdorën si fillim edhe ambjente të kulteve fetare ,si shkolla fillore në Draç në një nga dhomat e kishës së Shënavlashit me mësuesin e parë Asllan Ademi,

(Ypi),ku nga viti 1947 u punua me klasa kolektive me 25 nxënës nga fshatrat Draç, Shetaj dhe Bizë dhe nga 1948 dhe në këto fshatra u ndërtuan shkollat fillore .

Edhe shkolla fillore në Bizë ku fillimet e saj i ka nga 1 shtator 1916-qershor 1931, më vonë u hap  në 1948 si fillim në ambientet e kishës së Shën kollit ku mësuesi i parë ishte Kadri Zaimi dhe Myrteza dhe Vitore Haruni.

Shkolla fillore në lalëz e ndërtuar në 1946 mësuesi i parë ishte Avram Marku nga Kavaja.

Shkolla fillore në Rrotull u hap në vitin 1966 dhe mësuesi i parë ishte Shefqet Nallbati nga Tirana

Ndërsa në Shkafane ajo u hap në 1967 pasi lindi nevoja nga rritja e popullsisë në këtë zonë dhe mësuesi i parë ishte Jakup Mancaku.

Ndërsa shkolla fillore në Kapedanajj u hap në vitin 1970 dhe mësuesi i parë ishte Shefki Kodra dhe Besnike  Hasa.

Nga sa më sipër kuptohet se sa të vështira ishin hapat e para, ku përveç ambienteve e mprehtë dhe imediate ishte personeli arsimor ku mangësitë ishin të theksuara, ku në fillim u shfrytëzuan elemente pa diplomë me pak vite të shkollës së mesme dhe në vazhdim u hapën kurse si kudo për t'a minimizuar këtë mangësi.Në reformën e re u vunë piketat për një arsim fillor të detyrueshëm,mbi parimet e shtetit socialist ,për formimin e njeriut të ri, me sistemin laik dhe të detyrueshëm.

Në vitet 1948-1949 shkollat fillore në Ishëm funksionuan thuajse në gjithë fshatrat

Në 12 qershor 1952 arsimi 7 vjeçar u bë i detyrueshëm dhe me 11 qershor 1963 pas një viti sistemi kaloj në 8 vjeçar dhe ky i detyrueshëm.

Rreth këtyre viteve u bë një punë e vendosur për luftimin e analfabetizmit si me punë vullnetare ashtu dhe kurse të organizuara.Reforma e dytë në arsim në vitin 1963 bëri një revolucionarizim të mëtejshëm të shkollës ku u futën dhe lëndë politike duke e politizuar atë.Në vazhdimësi u zbatua trekëndëshi i njohur revolucionar si mësim, punë prodhuese dhe edukim fiziko-ushtarak.Gjatë gjithë kësaj kohe u aplikua sipas kohës eksperienca ruse,më vonë ajo kineze etj që me këtë eksperiencë u pajisën breza të tërë.

Kjo ecuri e arsimimit në Ishëm për këtë kohë dhe më vonë në vazhdimësi gjer në grahmat e fundit të regjimit komunist njohu një zhvillim të mirë në gjithë krahinën dhe bëri që në vazhdimësi nga kjo trevë të dalin një plejadë e shkëlqyer mësuesish të njohur në gjithë rrethin dhe që është trajtuar bukur dhe më gjërë në librin që po citojmë "112 vjet arsim në krahinën e Ishmit"nga bashkëautorët Agim Lika,Shezahir Kërtusha dhe Laureta Kulla.

Ky libër i këtyre autorëve është një arshivë e gjallë dhe një vlerë e shtuar mbi ecurinë, zhvillimin dhe emancipimin e kësaj treve që rri hijerëndë dhe që quhet Ishëm.

Urime autorëve për punën e pakursyer,voluminose dhe hulumtuese për të lënë një libër me vlera për zonën.