Shpendi Topollaj – hijeshia e thjeshtësisë durrsake

  Shumë kanë shkruar për Shpend Topollajn. Pena të arta të kombit, personalitete të fushave të ndryshme, miq e dashamirë gjithandej kanë bërë vlerësime e dhënë mendime. Me to janë botuar pesë libra voluminozë, që hedhin ndriçim mbi Shpendin si njeri dhe si krijues shumëdimensional. Në këtë lumë vlerësimesh pa shterim, guxova të hedh edhe unë këtë shkrim modest. Do ndihesha mirë, nëse do të kishte, të paktën, ndriçimin e një fije shkrepseje të ndezur apo të një xixëllonje maji.

      I shumënjohuri  Shpendi Topollaj, me origjinë kolonjar e nip Vlore, lindur në Berat, fëmijëruar në Shkodër, rinuar në Tiranë, punoi e pleqëron në Durrës. Shpendi shtegtar u ngul më në fund (apo e ngulën) në Durrës, përthithi vlerat e këtij qyteti me vlera shumë, ia shtoi vlerat vlerëmadhi i ardhur nga kryeqyteti i vendit. Gjithë jetën diti dhe deshi të punojë në heshtje, pa bujë e dukje, të digjej si eshkë erëmirë, pa flakë e bubullimë.

   Mosha dhe politika nuk ia ndryshuan shpirtin delikat. Qe e mbeti i dashur mes shokëve, i ndjeshëm për hallin e çdo qytetari, i rreptë ndaj çdo ligësie, i palodhur e prodhimtar i madh si shkrimtar e publicist. Shumë i madh si njeri. Politika e egër dhe pa bereqet, rendja pas vesit dhe lekut pa punë, vlerësimi i formës pa përmbajtje, pocaqitë e shumta që ndyrin jetën, krimet e komunizmit kriminel, janë tema të trajtuara dendur në krijimtarinë e tij. Shpendi nuk stepet para problemeve të bëra lesh arapi, nuk e humbet orientimin në turbullirën ku endet jeta. Me durim e mençuri shpërndan tym e mjegull, i jep forcë guximit, u jep dritë shpresave. Ndriçimtar i vërtetë, Shpendi ynë!

     Trishtohet autori kur sheh thithlopa të fondeve publike, doktor Gjilpëra, Zylo apo gojëkyçur të korruptuar, apati apo ngordhje të nervit kritik e reagues, karabusha që shesin pamjen për thelb. Revoltohet me tipat që i dituron posti e trimëron pasuria. Qytetar i ndjeshëm e aktiv, Shpendi rebelohet ndaj çdo padrejtësie e ligësie që i sheh syri e dëgjon veshi, ndonëse nuk kanë lidhje me të e të afërm të tij. Deri në kupë të qiellit ndihet zëri i Shpendit, duke nëmur ligësinë e avokatuar të drejtën.

   Revoltë e skajshme dhe akt i rrallë qytetarie do të mbetet refuzimi i çmimit prestigjioz”Pushkin” me motivacionin elegant ”Për bukurinë e fjalës dhe të mendimit”, si protestë ndaj barbarisë ruse dhe shurdhërisë intelektuale të këtij kombi vlerëmadh. Shpendi ndihet fajtor pa faj, kur gëzonte shkëlqimin e dekoratës së famozit Pushkin, por heshtëte për kasaphanën e mamuthit Putin. Shpendi, si gjeneral ushtarak, nuk mund ta mposhtëte diktatorin e stepave ruse, por si gjeneral i letrave, mund të mbillte farën e ndjeshmërisë qytetare tek ajka e shoqërisë, tek intelektualët syhapur të Rusisë e më tej. Shpendi është një qytetar i lirë për një botë më të mirë.

      Pena e Shpendit prek e lartëson çdo emër njeriu, traditë e vlerë njerëzore, ngjarje apo datë të shënuar, duke sjellë në vëmendjen e të tërëve problemeve të traditës, të ditës dhe të së ardhmes. Njeri mendjekthjellët, shpirtmadh e i matur. Shpirt njeriu!

     Sa shumë libra të shokëve ka lexuar e vlerësuar Shpendi! Kujdesi pa kufi ndaj të tjerëve, ka bërë, jo rrallë, të harrojë dhe veten. Kritikat dhe shkrimet vlerësuese për librat e të të njohurve të tij janë botuar në mbi 40 volume të veçanta. Profesionalizëm, kulturë letrare, mirësi njerëzore, këshilla miqësore, ndien në çdo faqe të këtyre librave. Asnjë fjalë fyese, nënvlerësim e zhvlerësim, nihilizëm e shpërfillje nuk gjen në këto shkrime të shumta. Ai ecën sipas filozofisë “Shto një vlerë, hiq një ves”. Njerëzit e mëdhenj, janë njerëz të thjeshtë. I tillë është Shpendi i Topollajve të njohur.

   Mrekullohesh nga universi i pafund i Shpendit. Një kafe a bisedë me të, barazohet me një libër të lexuar, me një film të parë, me një emision të dëgjuar, me një ekskursion të organizuar bukur. Shumë duan të pinë kafe me Shpendin… Unë e kam pasur atë privilegj, ndaj i jam mirënjohës pa fund.

      Mendjehapuri i rrallë, si shpend me flatra të mëdha, nuk mund të gardhohet lehtë, nuk mund të jetë ushtar i një partie a shoqate që i tremb anëtarët e vet me rreshtim e nënshtrim. “Gjeneralit” të letrave dhe të mendjes së kthjellët nuk i humbet shikimi nga mjegulla e ditës, pasi sheh në horizontin e kohës, thith valët mençurake të të gjithë kohërave. Shpendi është krijues i kohëve pa kohë dhe i të gjitha kohëve.

  Shpendi ka shkollim e formatim ushtaraku, ka shërbyer gjatë në ushtri dhe për këtë ndihet krenar. Krenarinë ia jep aftësia, përkushtimi e dashuria për Atdheun e detyrën, për shokun e mikun, për eprorin e vartësin. Shpendi përvëlohet nga meraku për të qenë i përpiktë. Shkollën e skënderbegasve e ka për zemër, e vlerëson shumë, e ngreh në qiell. Sikur e tepron ca, por dashuria nuk njeh kufi. Pse të ketë sinore dashuria?! Le të pushtojnë mendjet, zemrat, gjithësinë…! Le të bëhet epidemi! S’vjen e keqja nga dashuria.  Shpendi vetëm dashuri shpërndan.

       Besoi tek drejtësia Shpendi, ndaj ndoqi një universitet të dytë për drejtësi në Tiranë. Për shumë vite e ushtroi këtë profesion, duke qenë mbarues e përmbarues i punëve me ligj e me zemër. Njohu ligjin dhe jo maliqin në punë, ndaj u vlerësua në çdo shtëpi durrsake, duke mbetur vet në shtëpinë e marrë që në kohën e Lugatit me një dhomë e kuzhinë.

  Jeta e sotme është e infektuar me viruse të llojeve të shumta, duke sjellë shqetësime e plagë të rënda. Si mjek i kujdesshëm, Shpendi bën profilaksi, kuron, mjekon, operon e shëron me maturi.Vepra e Shpendit nuk u drejtohet çunave e gocave të tik-tokut, që jetën e shohin si luleshtrydhe a karamele që shtrydhet e lëpihet lehtë. Ajo lodhet të prek nervin qytetar, të zgjojë gjumashët, të ledhatojë vlerat, të fshikullojë veset e cenet që helmojnë jetën.

    Te “Mashtruesi”, kulm krijimtarie, autori demonton mekanizmin e njeriut të lig, që për para shet çdo vlerë njerëzore. Libri është një obelisk turpi, ku lexuesi duhet të shkruajë emrin e çdo të ligu të fisit, lagjes, fshatit apo qytetit të tij. Shyqyr Zotit, ata janë pak, por dëm bëjnë shumë. Janë stërnipër të Kainit, të Jagos, Tartufit, që njerëzia e letërsia i ka damkosur si maja të së keqes, ligësisë, pështirosjes. Në krah të tyre, varur në shtyllën e turpit, do nxirosë e sterrosë edhe Edon Leku. Atë e njohu Durrësi e Shqipëria. Do ta njohë edhe bota.

   Poezitë janë më pak, në raport me prozën e kritikën, në dhjetë libra. Unë i vlerësoj si bizhu, që zbukurojnë ligjërimin mes njerëzve që lexojnë e shijojnë letërsinë. Perlë përmbi perlat në gjerdanin poetik të Shpendit do të veçoja një strofë, që si Ylli Polar, hedh dritë mbi gjithë yjet që ndriçojnë.

S’dua t’ia di se erdhi fundi,

Se fundja kot s’më vajti mundi,

Se dashurova gjithë bukuritë,

Dhe zbukurova gjithë dashuritë.

  A nuk dëshiron të shprehet kështu çdo njeri, që mendon se jetoi për vete dhe të tjerët, që e shijoi jetën dhe i fali asaj më të mirën e mundshme?! Edhe për epitaf, larg qoftë, do e pëlqenin shumë njerëz. Unë, po se po.

    Shpendi, i lindur në ditën e të dashuruarve, i ka ngritur himn dashurisë, si ndjenjë e lartë njerëzore, si diçka hyjnore: “Nuk është turp të dashurosh”, këlthet autori, por turp është të heshtësh, si burracak. Jo më kot e kanë cilësuar atë, krahas Pano Taçit e disa të tjerëve, si vazhdues të denjë të shkollës lasgushiane.

   Nuk guxoj e nuk mundem të bëj analizën e plotë të veprës së Shpendit, pasi vetëm rreshtimi i titujve të librave do të zinte më shumë radhë se vetë shkrimi im. Si volum nuk do i nxinte shtëpia modeste e autorit. Mund të provoj, si detyrim e vlerësim për autorin, të shpreh ndonjë mendim të veçuar për Shpendin si njeri dhe mundin e tij në letërsi.

    Titujt e librave të Shpendit, tematika e personazhet e tyre të shumtë, nuk mund t’i stivosësh pa i mbetur hatri ndonjerit. Ata dashurohen e kënaqen mes tyre, lozin e argëtohen, pastaj zihen e rrihen për lemeri. Shpendi, jo grabitqar, plot butësi, durim e mirësi, u tërheq e lëshon fijet, për t’u venë secilit qeleshen sipas kokës. Të mirët udhëheqin karvanin e gjatë, madje, ata që besojnë në Zot, e shenjtërojnë të mirën.

  Do guxoj t’i pres biletë Shpendit, për një “guidë turistike” nëpër veprat e shumta të tij. Udhëtimin na e bën të lehtë vet autori, se ai është shpend i fuqishëm, që ecën në tokë, por fluturon edhe në qiell.

  Kam qejf të luaj me titujt e librave të shumtë, duke shpresuar të kuptohet si lojë për testim kujtese, çlodhje pas lodhjes, argëtim e zbavitje e thjeshtë apo kujtesë e vlerësim i krijimtarisë letrare.

  “Në Akropol për të gjithë” Shpendi Topollaj bisedon me Perikliun, se”Ç`do ishim ne pa letërsinë”dhe i shpreh shqetësimin për “Tekat e perëndive”.

  “Ishte koha kur…” autori ecte mbi “Urat e librave”, ku bëri mjaft “Armiq pa dashje”. Rrugën ia preu “Adulteri”. “Mashtruesi” e “Kurva”, por në ndihmë i erdhi “Luani i kafazit”, “Magjistari i dashurisë”, “Allamanët” “Fisniku dhe horri”.

  “Një njeri i çuditshëm”, “Shenjtorët e letrave”, “Dantja e të tjerë…”, u habitën “Kur qesh dhe qan Kadare”.

  “Rrëfimi i kapitenit” tek “Ahu në mes të pyllit” qe “Perla më e bukur”, një “Legjendë në kufirin midis dy kohëve”, tamam “Romancë me letra dashurie”.

  “Gjithë dashuritë e mia” shkuan tek “Purgatori i librave”, ku u hap “Porta e dijes” dhe u bë “Pajtimi”. Qëndroj “Pranë jush”dhe “Flas për ju” për “Mobiliet e vjetra”, për “Klithma nga Burgu”, për “Metaforë malli”, për “Lirikat e zemrës” me “Stile dhe lapsa“ shumëllojësh.

  “Zhgënjimi i partizanit të Gramozit” derdhi “Lotët e zambakut”. “Triumfi i arsyes”,” Mendja e hapur” dhe “Pesha e dinjitetit” na bëri të “Jemi vëllezër”.

“Shoku më i mirë” i Shpendit krijonte”Esse rreth shprehjeve mitologjike”.

 “Po thahet shpirti” nga “Flakët e fjalës”dhe nga që mungon”Liria e të shkruarit”.

  “Unë kam qenë në Mathauezen” dhe “Jetoj në kujtimet tuaja” se “Koha në letërsi” kërkonte “Aforizma me humor” dhe u bënte “Homazh librave”. “Flisni miq”, se “Pushkatimi” te “Shtëpia e kulakut” nuk është “Zë në shkretëtirë”.

“Rrëfimi i kapitenit”dhe “Amaneti” i tij ishin si“Kumte nga Olimpi”, pas “Një shëtitje me Lugatin”.

“Vargmali i letrave” dhe “Vagoni i mallrave” shkuan te “Shkolla ime “Skënderbej”, ku priste “Biri i Golemit, Adem Meta”.

“Mallkimi” e “Arratisja” nga “Jehona e librave” qe “Ironia e moshës”, ku “Çlirova shpirtin”. “Kur Venera del nga deti”, zhduket “Alternativa e kritikës” dhe ndihet “Aroma e gjuhës shqipe”. “Kur mendja bashkohet me zemrën”, “Koha në letërsi”, “Përtej talentit”, kërkon “Libra dhe autorë”, “Vepra dhe vlera”, o “I palodhuri SHPENDI”!

  Veprat me vlerë dhe vlera e veprave të Shpendit do enden gjatë në kujtesën e kombit tonë. Shpendi hesht, ndërsa jehona i tij ndrin, bubullon…Tashmë, Shpendi është një krijues kombëtar!

    Një thënie e Niçes, mendoj se i shkon për shtat Shpendit tonë: “Ju shihni lart, kur kërkoni të lartësoheni. Po unë shoh poshtë, sepse jam lart”. Dhe Shpendi është vërtetë lart, ndaj shikon poshtë. Kalli gruri me shumë bukë. Të tillë e pafshim gjatë, gjatë, gjatë…!