Salman Ruzhdie , romancier i temave komplekse

Illo Foto- Studjus

Ruzhdie i lindur , ne Indi( 1947) , i rritur dhe shkolluar ne Angli, qe nga viti 2000 jeton ne Amerike . Veprimtaria letrare e tij lidhet me Europen , ku ka shkruar shume romane dhe ka kryer studimme ne Angli , France , duke qene antar I shoqatave te shkrimtarve te ketyre shteve . Ndodhen te perkthyera, ne shume te 12 romanet e tij , shumica ne “Amazon “ .

SHB “ Dudaj “ na ka dhene shume romane , nga ky autor . Eshte nje pune e lavderushme e kesaj shtepie botose . Ne shqip kemi te perkthyer romani “Jozef Anton “ , “MagjistricateFirences“,”Psherretima e fundit e Arapit “ , “Haruni dhe nje det me histori “ .

Fama e tij si romancier , u perhap me romanin “Femijte e mesnates “ , botuar ne 1981 . Botimet e tij ndoqen nje linje ne rritje . Aktualisht ndodhen ne qarkullim 12 romane voluminoze, qe mund te barazohen me mbi 20 romane me madhesi normale .

Romani “Vargjet satanike “ beri shume buje nderkombetare . Ky roman u kritikua , per blastfemi nga autoritet myslimane . Udheheqesi shpirteror I myslimaneve Ajutallah Kohemin , leshoi nje fatva , me te cilin denohej me vdekje , myslimani rebel, Selman Ruzhdie . C’do mysliman urdherohej ta ekzekutonte , ne se e takonte , madje duhet te vihej ne kerkim nga c’do musliman . Shteti anglez I vendosi mbrojtje policore , por dhe brenda kesaj mbrojtie , kaloi shume aventuara , te krijuar nga kamikaze myslimane , qe e ndiqnin kemba kembes . Fatva e Koheminit respektohej nga te gjitha shtetet e botes , si autoritet boteror , i nje besimi fetar , nga me te medhejte e botes.

Nga , mosha , Ruzhdie perfaqeson brezin e mesem te romanciereve.Eshte shume produktiv , jo vetem ne fushen e romanit dhe vetem ne letersi , por edhe ne shume projekte studimore , ne shtete e Europes , Perendimore , ne Angli , Amerike dhe pa tjeter ne atdheun e lindjes , Indi . Pervec veprave te formatit te vogel , te disa zhanreve , vazhdon te shkruaj romane , te vleresuar shume mire nga kritika . Ne Amazon tregetohen te tera veprat e tij dhe jane te perkthyera ne shume gjuhe te botes . Shquhet edhe ne fushen e krijimeve , per femijte .

Nga prodhimtaria e gjere krahasohet me romancieret klasike dhe ata te gjysmes pare te shekullit 20 . Kjo mund te thuhet dhe per stilin e rrjedhshem dhe komunikus me lexusit e tij te shumte , ndersa tematikat e rrahura , nga Ruzhdie u jepet karakter mistik dhe zhvillohen ne sfera te larta shoqerore , deri ne pallatet e Perandoreve dhe mbreterve , sa reale , aq dhe te fantazuara .

Ne kete esse do te jap pak konsiderata , per romanin “ Magjistricat e Firences” botuar nga “Dudaj” dhe perkthyer nga Ilir . I. Baci . Nuk e kam ndeshur , si perkthys , por na ka dhene, ne shqip, nje Ruzhdie real . Me qe romani eshte i gjate dhe me tematike komplekse do te perqendrohem ne sythe te vecanta, duke e ndare essene , ne dy, e ndoshta me shume pjese.

Ne kete veper , pershkruhet historia e nje gruaje , qe vendos te marri ne dore fatet , ne nje bote te drejtuar nga burrat . Me kete u bashkuan dy qytete , qe nuk jane ne dieni te ekzistences te njeri tjetrit . Keta jane kryeqyteti mongol , ku mendja e Perandorit , merret me fene dh me tradhetine e djemve te tij , brenda nje pallati , te mistershem .

Qytetui tjeter ishte Firenca , po kaq sensuale me boten e fuqishme te kurtizanave , qe ne nje menyre , ose tjeter , kane ijnfluence reale , ne jeten e qytetit modern . Sendet dhe fenomenet , qe duken te pa rendesishem, luajne shpesh here rolin e katalizatorit , qe ndryshojne rrenjesisht rrjedhat e jetes . Firence ne gjithe kohrat ka luajtur rol percaketus , ne historine e popullit italian , qe I ka dhene botes shkencen , filozofine , kulturen .

Keto dy bote kaq te largeta , cuditerisht jane te ngjashme e te nderthurura , ne jeten e grave . Romani ka 365 faqe eshte botuar pa gabime dhe me kulture te mire librore . 5 faqe te plota , autori i ka destinuar , per referanca , qe jane mbi 60 te tilla . Nga kjo pervoje , duhet mesuar . Romancieri , duhet te botoi referencat shkencore dhe historike , ku eshte bazuar , per romanin .

Kemi parasysh , qe c’do roman , ka vlere historike , per aq sa ka , por referencat nuk mund t’i mbash brenda vetes . Edhe fantastiko- shkencor , te jete nje roman , ka nje bazament historik dhe aq me shume , bazament kulturor . Ne pak romane e gjejme kete liste referancash . Me te vertet romani nuk eshte kronike e ngjarjeve gazetareske , por, ama , eshte monument i tyre , i sigurte .Nje liste referancash nuk eshte i teper , per c’do roman , sado larg jetes historike , te zhvillohet . Kete na meson romani i Ruzhdies , me listen e gjate te referancave te tij . Pervec sigurise , referancat , jane karte besushmerie .

Ne trajtesat para ardhese , per romet dhe romancieret , kam theksuar se romancieri , nuk mund te ekzistoi , pa zhvillim fantastik te personazheve dhe ngjarieve , por nuk duhet te jete rebel , ndaj realitetit , ku jeton dhe asaj , qe pretendon se do te shkohet . Ruzhdie , ne kete veshtrim , mbetet romancier model . E drejta si lexus me dikton , ne vleresimin e romancierve si katgorie elitare te shoqerise , jo thjesht te letrsise , por te kultures te nje vendi .

Lexusi i jep jo vetem lejekalimin vepres letrare , por percaketon dhe jetgjatesine e c’do vepre . Per demonstrim shifni stiven e veprave fallco , qe jane krijuar , nga krijusit . Kjo stive rritet , ose mbete konstante , varet sa krijusit e vleresojne lexusin e kualifikuar, ne c’do vend qofshin . Lexusit , per romancierin , jane si votusit , per politikanin , ne se lejohet te shprehemi keshtu.

Tani , qe njohim Ruzhdien dhe vepren e tij , le te analizojme nje syth te romanit , ne fjale : “Magjistricat e Firences “ . Do te perqendrohem ne sythin , qe mban titullin “ Ne rrugen , per ne Gjenove , nje han i zbrazet “ .

Autori , qysh ne fillim na njef me karakteristikat e hanit , ku duhet te bujte djaloshi Argalia, ne udhetimin etij drejt lindjes mongole .

Ngjarjet ne hanin e zbrazur , shtjellohen me nje fantazi krejt mistike , por qe percjellin nje realitet shoqeror shume konkret . Hani ishte i braktisur , se ne kete han ishte cfaqur nje gjysem gjigant , qe zgjohej vetem naten dhe hante , c’do krijese , qe i delte perpara . Kemi te bejme me nje krijese mistike te krijuae nga fantazia e shkrimtarit. Shkrimtari ka te drejten universale , te krijoi te tilla figura dhe t’i veri ne levizje , per aq sa arrin fantazia e tij , mbeshtetur nga besimi i lexusve . Ky lloj misticizmi i jep romanit madheshtine mbi njerezore , te krijuar nga fantazia e shkrimtarit .

Kete raport e vendos vete autori , pavaresisht shkalles se besimit , nga masa e gjere e lexusve , qe te marre ne total , bejne me shume se kultura e vecante e nje personi te vetem .

Ja si na i paraqet shkrimtari , kete ngjarje mistike : “per shkak te gjigantit , pjeserisht i vdekur , i cili ishte i vendosur ne katin e siperm te hanit .. edhe pse diten ishte teresisht i vdekur , naten i rikthehej jeta e frikeshme “ (F183 ) .

Ketij lloj Gjiganti , bujtesit e hanit i trembeshin jo pa arsye . Ai kishte gllaberuar shume bujtes . Djaloshi me emrin Angalia , i dolli perballe gjigantit te frikshem , duke perdorur dredhine dhe mencurine popullore . Si kudo , ne stilin Ruzhdie , naracioni ka marre formen e pralles . Ne te tera tiparet , proza e Ruzhdies , ka ngjashmeri me ate te klasikeve, qe kane themeluar prozen moderne romanciere .

Me kembenguljen , qe e karakterizon , Ruzhdie ecen ne hulline klasike , per te dale te romani i sotem , modern historik , nje prej te cileve , e kemi ne kete studim modest.

Ne bashkebisedim te personazheve , shqiptohet shprehja e njohur historike , qellimi justifikomn mjetin . Kjo eshte divize jetesore dhe sqarohet me miliona menyra , qe i verteton praktika .Ruzhdija trajton tema te gjera dhe te komlikuara , teresisht realiste . Arrin qe subjektin ta shtejelloi me diallogje te personazheve . I fut personazhet ne labirinte jetesore dhe dalin , prej tyre te tjetersuar . E perbashketa e Ruzhdies , me klasiket eshte mospajtimet me realitetin administrativ . Ky autor, eshte shume kritik dhe realitetin e le te ngrire , por shume te ekspozuar, per t’i lene hapesire lexusit te gjykoi , me gjakftofesi . Eshte bashkepunim i natyrshem me krijusin , ku kryesojne biseden , here njeri here tjetri .

Personazhet e shumte , qe obligon , ne epizote , e bejne vepren e tij te komplikuar , duke gjetur justifikimin real , se e tille eshte edhe jeta , qe na rrethon . Ndoshta nje personalitet tjeter i romanit , do ta kishte te veshtire , te realizonte nje veper te tille , ku personazhi mistik , merr karakter kaq real dhe jetesor . I tille , eshte gjiganti i fjetur I hanit te frikshem . Personazh me natyre kontraverse , qe je i detyruaar te besosh . Ruzhdia ja del , kesaj epopeje mistike.

Stili tregimtar i Ruzhdies , sado i ngjashem me klasiket , ruan orgjinalitetin e nje kohe tjeter , ku jeton autori . Ne mbeshtetje te kesaj ideje , po vecoj nje paragraf te zakonshem :

“ …. sepse dhe une jam jetim , si ju . I kam thene une , tha Argalia . Jetimet , te mbijetojne , duhet te jene te pergatitur , per c’do gje te nevojeshme . Se nuk ka kufij. C’fare kishte thene Makia , kur pa kryepeshkopin e varur? se vetem me te fortet mbijetojne gjalle.“

( “ Magjistricat e Firences “ Faqe 186 ).

Brenda ketij paragrafi gjallojne disa ide , qe lidhen me mardheniet e jetimeve , me shtresat shoqerore , ku jetojne . Jetimet jane te detyruar te jene te parapergatitur , per te gjitha pusite , qe krijon jeta . Lidhur me kete fakt , me siper ka permendur divizen e perjeteshme : Qellimi justifikon mjetin . Shoku tjetr , Makia , ka pare befasisht , kryepeshkopin te varur dhe per kete mizori , eshte shprehur , me nje postulat tjeter : Mbijetojne , me te fortet . Se si e qysh , diskutimi , mund te lidhet me fene , me Darwinin , me zhvillimin e pa barabarte , me konkurencen , e gjithfare gjerash te ngjashme .

Ne kete paragraf , kaq te shkurter, jane shtjelluar kaq shume fenomene dhe ide sa do ta kishin zili dhe romanciere si Volteri dhe Shopenhauer . Per te qene tamam klasik , nuk mjaftojne vetem idete e ngjeshura . Arti i perdorimit te fjales i tejkalon individualisht te gjitha postulatet , qofte hamendesimet e shkrimit te zakonshem , qofte ai dhe drejtshkrimor . Ajo , qe kane arritur gjenite e romaneve te botes , sado qe te jete e ngjashme , nuk eshte e tera . Ruzhdien , nuk kam pare diku , ta kete quajtur dikush gjeni . Ai mbetet nje shkrimtar realist i kohes , qe paraqitet i revoltuar , ndaj prapesive te botes , qe e rrethon . Kete e deshmon me se miri , ne romanet dhe personazhet , qe perjeteson, sipas menyres te tij te komunikimit . .

Ruzhdia , nuk le vend , per pyetje , ne epizodet e veshtira , qe shume here , jane te pergjakeshme . I qendron besnik stilit te tij narativ dhe te besushem . Per ta dokumentuar kete cilesi romanciere , po citoj nje paragraf tjeter , pak me poshte se ai , qe komentuam . “ Pas nje perleshje ngadhnjuse , me anijet pirate, te vellezerve Barbarosa , admirali i ngazellyer kullonte gjak saraqenas . Me pas u be pjesmarres ne ekzekutimin e pirateve te zene rober . Robrit i lyen me katran dhe i dogjen te gjalle , ne sheshin kryesor te qytetit te tyre . Atij i lindi ideja guximtare te hynte ne Egje dhe te luftonte ne pjesen e osmaneve , per ti luftar ata , ne detet e tyre . “

(M .e Firences f 189 )

Per kete epizod , autori vijon te spjegoi me hollesite , me te detajuara , se ndodhin nje stuhi , e pa pare , vec ne tregimet e perendive te merzitura , me nje epoke ku nuk kishin me pushtet . Avulloret u perzihen sa nuk njifnin , ne se ishin te tyre , apo te armikut . Dhe vijon te tregoi perleshjen e pergjakeshme , me osmanet , qe ishin te armatosur mire . Argalia , qendronte i vetmuar ne Kuverte . E shpetoi Kryemarinar , Qeva . E ngriti peshe dhe e leshoi ne barke . “Jepu velave, te shpetosh lekuren!” keshtu munden te qartesonin kete situate vdekjeprurese te detit osman .

Asgje nuk i shpeton , pa pershkruar hollesisht Romancierit . Fantazia e tij ka ate potence , ne toke , dete , ne situata disfate dhe suksesi . Kete syth e mbyll me kete zgjidhje : ‘” Barka e vogel e u gjend drejt ne balle te flotes se mbledhur osmane , si miu , perpara maceve te uritura . … Ai bertiti , me te tereforcen e burrit , e ja merrmni! o derra turq te pa fe “ (Faqe 192 ).

Perfundoi me disfate katastrofale , perleshja me varka ne Egjeun e trazuar , osman . Firenca u be vasale e Perandorise . U shuan ne ujrat e Egjeut enderrat e djalerise te Firences , per te bere qytetin e tyre , qender te nje qyteterimi te ri , me permbajtje kalorsiake . Prej asaj dite te kobeshme , Firenca u vesh me turbanin e roberise osmane . Fitoria detare foli turqisht .

Nga Illo Foto , NY- janar 2021