top of page

Salman Ruzhdie , romancier i temave komplekse



Illo Foto- Studjus

Ruzhdie i lindur , ne Indi( 1947) , i rritur dhe shkolluar ne Angli, qe nga viti 2000 jeton ne Amerike . Veprimtaria letrare e tij lidhet me Europen , ku ka shkruar shume romane dhe ka kryer studimme ne Angli , France , duke qene antar I shoqatave te shkrimtarve te ketyre shteve . Ndodhen te perkthyera, ne shume te 12 romanet e tij , shumica ne “Amazon “ .

SHB “ Dudaj “ na ka dhene shume romane , nga ky autor . Eshte nje pune e lavderushme e kesaj shtepie botose . Ne shqip kemi te perkthyer romani “Jozef Anton “ , “MagjistricateFirences“,”Psherretima e fundit e Arapit “ , “Haruni dhe nje det me histori “ .

Fama e tij si romancier , u perhap me romanin “Femijte e mesnates “ , botuar ne 1981 . Botimet e tij ndoqen nje linje ne rritje . Aktualisht ndodhen ne qarkullim 12 romane voluminoze, qe mund te barazohen me mbi 20 romane me madhesi normale .

Romani “Vargjet satanike “ beri shume buje nderkombetare . Ky roman u kritikua , per blastfemi nga autoritet myslimane . Udheheqesi shpirteror I myslimaneve Ajutallah Kohemin , leshoi nje fatva , me te cilin denohej me vdekje , myslimani rebel, Selman Ruzhdie . C’do mysliman urdherohej ta ekzekutonte , ne se e takonte , madje duhet te vihej ne kerkim nga c’do musliman . Shteti anglez I vendosi mbrojtje policore , por dhe brenda kesaj mbrojtie , kaloi shume aventuara , te krijuar nga kamikaze myslimane , qe e ndiqnin kemba kembes . Fatva e Koheminit respektohej nga te gjitha shtetet e botes , si autoritet boteror , i nje besimi fetar , nga me te medhejte e botes.

Nga , mosha , Ruzhdie perfaqeson brezin e mesem te romanciereve.Eshte shume produktiv , jo vetem ne fushen e romanit dhe vetem ne letersi , por edhe ne shume projekte studimore , ne shtete e Europes , Perendimore , ne Angli , Amerike dhe pa tjeter ne atdheun e lindjes , Indi . Pervec veprave te formatit te vogel , te disa zhanreve , vazhdon te shkruaj romane , te vleresuar shume mire nga kritika . Ne Amazon tregetohen te tera veprat e tij dhe jane te perkthyera ne shume gjuhe te botes . Shquhet edhe ne fushen e krijimeve , per femijte .

Nga prodhimtaria e gjere krahasohet me romancieret klasike dhe ata te gjysmes pare te shekullit 20 . Kjo mund te thuhet dhe per stilin e rrjedhshem dhe komunikus me lexusit e tij te shumte , ndersa tematikat e rrahura , nga Ruzhdie u jepet karakter mistik dhe zhvillohen ne sfera te larta shoqerore , deri ne pallatet e Perandoreve dhe mbreterve , sa reale , aq dhe te fantazuara .

Ne kete esse do te jap pak konsiderata , per romanin “ Magjistricat e Firences” botuar nga “Dudaj” dhe perkthyer nga Ilir . I. Baci . Nuk e kam ndeshur , si perkthys , por na ka dhene, ne shqip, nje Ruzhdie real . Me qe romani eshte i gjate dhe me tematike komplekse do te perqendrohem ne sythe te vecanta, duke e ndare essene , ne dy, e ndoshta me shume pjese.

Ne kete veper , pershkruhet historia e nje gruaje , qe vendos te marri ne dore fatet , ne nje bote te drejtuar nga burrat . Me kete u bashkuan dy qytete , qe nuk jane ne dieni te ekzistences te njeri tjetrit . Keta jane kryeqyteti mongol , ku mendja e Perandorit , merret me fene dh me tradhetine e djemve te tij , brenda nje pallati , te mistershem .

Qytetui tjeter ishte Firenca , po kaq sensuale me boten e fuqishme te kurtizanave , qe ne nje menyre , ose tjeter , kane ijnfluence reale , ne jeten e qytetit modern . Sendet dhe fenomenet , qe duken te pa rendesishem, luajne shpesh here rolin e katalizatorit , qe ndryshojne rrenjesisht rrjedhat e jetes . Firence ne gjithe kohrat ka luajtur rol percaketus , ne historine e popullit italian , qe I ka dhene botes shkencen , filozofine , kulturen .

Keto dy bote kaq te largeta , cuditerisht jane te ngjashme e te nderthurura , ne jeten e grave . Romani ka 365 faqe eshte botuar pa gabime dhe me kulture te mire librore . 5 faqe te plota , autori i ka destinuar , per referanca , qe jane mbi 60 te tilla . Nga kjo pervoje , duhet mesuar . Romancieri , duhet te botoi referencat shkencore dhe historike , ku eshte bazuar , per romanin .

Kemi parasysh , qe c’do roman , ka vlere historike , per aq sa ka , por referencat nuk mund t’i mbash brenda vetes . Edhe fantastiko- shkencor , te jete nje roman , ka nje bazament historik dhe aq me shume , bazament kulturor . Ne pak romane e gjejme kete liste referancash . Me te vertet romani nuk eshte kronike e ngjarjeve gazetareske , por, ama , eshte monument i tyre , i sigurte .Nje liste referancash nuk eshte i teper , per c’do roman , sado larg jetes historike , te zhvillohet . Kete na meson romani i Ruzhdies , me listen e gjate te referancave te tij . Pervec sigurise , referancat , jane karte besushmerie .

Ne trajtesat para ardhese , per romet dhe romancieret , kam theksuar se romancieri , nuk mund te ekzistoi , pa zhvillim fantastik te personazheve dhe ngjarieve , por nuk duhet te jete rebel , ndaj realitetit , ku jeton dhe asaj , qe pretendon se do te shkohet . Ruzhdie , ne kete veshtrim , mbetet romancier model . E drejta si lexus me dikton , ne vleresimin e romancierve si katgorie elitare te shoqerise , jo thjesht te letrsise , por te kultures te nje vendi .

Lexusi i jep jo vetem lejekalimin vepres letrare , por percaketon dhe jetgjatesine e c’do vepre . Per demonstrim shifni stiven e veprave fallco , qe jane krijuar , nga krijusit . Kjo stive rritet , ose mbete konstante , varet sa krijusit e vleresojne lexusin e kualifikuar, ne c’do vend qofshin . Lexusit , per romancierin , jane si votusit , per politikanin , ne se lejohet te shprehemi keshtu.

Tani , qe njohim Ruzhdien dhe vepren e tij , le te analizojme nje syth te romanit , ne fjale : “Magjistricat e Firences “ . Do te perqendrohem ne sythin , qe mban titullin “ Ne rrugen , per ne Gjenove , nje han i zbrazet “ .

Autori , qysh ne fillim na njef me karakteristikat e hanit , ku duhet te bujte djaloshi Argalia, ne udhetimin etij drejt lindjes mongole .

Ngjarjet ne hanin e zbrazur , shtjellohen me nje fantazi krejt mistike , por qe percjellin nje realitet shoqeror shume konkret . Hani ishte i braktisur , se ne kete han ishte cfaqur nje gjysem gjigant , qe zgjohej vetem naten dhe hante , c’do krijese , qe i delte perpara . Kemi te bejme me nje krijese mistike te krijuae nga fantazia e shkrimtarit. Shkrimtari ka te drejten universale , te krijoi te tilla figura dhe t’i veri ne levizje , per aq sa arrin fantazia e tij , mbeshtetur nga besimi i lexusve . Ky lloj misticizmi i jep romanit madheshtine mbi njerezore , te krijuar nga fantazia e shkrimtarit .

Kete raport e vendos vete autori , pavaresisht shkalles se besimit , nga masa e gjere e lexusve , qe te marre ne total , bejne me shume se kultura e vecante e nje personi te vetem .

Ja si na i paraqet shkrimtari , kete ngjarje mistike : “per shkak te gjigantit , pjeserisht i vdekur , i cili ishte i vendosur ne katin e siperm te hanit .. edhe pse diten ishte teresisht i vdekur , naten i rikthehej jeta e frikeshme “ (F183 ) .

Ketij lloj Gjiganti , bujtesit e hanit i trembeshin jo pa arsye . Ai kishte gllaberuar shume bujtes . Djaloshi me emrin Angalia , i dolli perballe gjigantit te frikshem , duke perdorur dredhine dhe mencurine popullore . Si kudo , ne stilin Ruzhdie , naracioni ka marre formen e pralles . Ne te tera tiparet , proza e Ruzhdies , ka ngjashmeri me ate te klasikeve, qe kane themeluar prozen moderne romanciere .

Me kembenguljen , qe e karakterizon , Ruzhdie ecen ne hulline klasike , per te dale te romani i sotem , modern historik , nje prej te cileve , e kemi ne kete studim modest.

Ne bashkebisedim te personazheve , shqiptohet shprehja e njohur historike , qellimi justifikomn mjetin . Kjo eshte divize jetesore dhe sqarohet me miliona menyra , qe i verteton praktika .Ruzhdija trajton tema te gjera dhe te komlikuara , teresisht realiste . Arrin qe subjektin ta shtejelloi me diallogje te personazheve . I fut personazhet ne labirinte jetesore dhe dalin , prej tyre te tjetersuar . E perbashketa e Ruzhdies , me klasiket eshte mospajtimet me realitetin administrativ . Ky autor, eshte shume kritik dhe realitetin e le te ngrire , por shume te ekspozuar, per t’i lene hapesire lexusit te gjykoi , me gjakftofesi . Eshte bashkepunim i natyrshem me krijusin , ku kryesojne biseden , here njeri here tjetri .

Personazhet e shumte , qe obligon , ne epizote , e bejne vepren e tij te komplikuar , duke gjetur justifikimin real , se e tille eshte edhe jeta , qe na rrethon . Ndoshta nje personalitet tjeter i romanit , do ta kishte te veshtire , te realizonte nje veper te tille , ku personazhi mistik , merr karakter kaq real dhe jetesor . I tille , eshte gjiganti i fjetur I hanit te frikshem . Personazh me natyre kontraverse , qe je i detyruaar te besosh . Ruzhdia ja del , kesaj epopeje mistike.

Stili tregimtar i Ruzhdies , sado i ngjashem me klasiket , ruan orgjinalitetin e nje kohe tjeter , ku jeton autori . Ne mbeshtetje te kesaj ideje , po vecoj nje paragraf te zakonshem :

“ …. sepse dhe une jam jetim , si ju . I kam thene une , tha Argalia . Jetimet , te mbijetojne , duhet te jene te pergatitur , per c’do gje te nevojeshme . Se nuk ka kufij. C’fare kishte thene Makia , kur pa kryepeshkopin e varur? se vetem me te fortet mbijetojne gjalle.“

( “ Magjistricat e Firences “ Faqe 186 ).

Brenda ketij paragrafi gjallojne disa ide , qe lidhen me mardheniet e jetimeve , me shtresat shoqerore , ku jetojne . Jetimet jane te detyruar te jene te parapergatitur , per te gjitha pusite , qe krijon jeta . Lidhur me kete fakt , me siper ka permendur divizen e perjeteshme : Qellimi justifikon mjetin . Shoku tjetr , Makia , ka pare befasisht , kryepeshkopin te varur dhe per kete mizori , eshte shprehur , me nje postulat tjeter : Mbijetojne , me te fortet . Se si e qysh , diskutimi , mund te lidhet me fene , me Darwinin , me zhvillimin e pa barabarte , me konkurencen , e gjithfare gjerash te ngjashme .

Ne kete paragraf , kaq te shkurter, jane shtjelluar kaq shume fenomene dhe ide sa do ta kishin zili dhe romanciere si Volteri dhe Shopenhauer . Per te qene tamam klasik , nuk mjaftojne vetem idete e ngjeshura . Arti i perdorimit te fjales i tejkalon individualisht te gjitha postulatet , qofte hamendesimet e shkrimit te zakonshem , qofte ai dhe drejtshkrimor . Ajo , qe kane arritur gjenite e romaneve te botes , sado qe te jete e ngjashme , nuk eshte e tera . Ruzhdien , nuk kam pare diku , ta kete quajtur dikush gjeni . Ai mbetet nje shkrimtar realist i kohes , qe paraqitet i revoltuar , ndaj prapesive te botes , qe e rrethon . Kete e deshmon me se miri , ne romanet dhe personazhet , qe perjeteson, sipas menyres te tij te komunikimit . .

Ruzhdia , nuk le vend , per pyetje , ne epizodet e veshtira , qe shume here , jane te pergjakeshme . I qendron besnik stilit te tij narativ dhe te besushem . Per ta dokumentuar kete cilesi romanciere , po citoj nje paragraf tjeter , pak me poshte se ai , qe komentuam . “ Pas nje perleshje ngadhnjuse , me anijet pirate, te vellezerve Barbarosa , admirali i ngazellyer kullonte gjak saraqenas . Me pas u be pjesmarres ne ekzekutimin e pirateve te zene rober . Robrit i lyen me katran dhe i dogjen te gjalle , ne sheshin kryesor te qytetit te tyre . Atij i lindi ideja guximtare te hynte ne Egje dhe te luftonte ne pjesen e osmaneve , per ti luftar ata , ne detet e tyre . “

(M .e Firences f 189 )

Per kete epizod , autori vijon te spjegoi me hollesite , me te detajuara , se ndodhin nje stuhi , e pa pare , vec ne tregimet e perendive te merzitura , me nje epoke ku nuk kishin me pushtet . Avulloret u perzihen sa nuk njifnin , ne se ishin te tyre , apo te armikut . Dhe vijon te tregoi perleshjen e pergjakeshme , me osmanet , qe ishin te armatosur mire . Argalia , qendronte i vetmuar ne Kuverte . E shpetoi Kryemarinar , Qeva . E ngriti peshe dhe e leshoi ne barke . “Jepu velave, te shpetosh lekuren!” keshtu munden te qartesonin kete situate vdekjeprurese te detit osman .

Asgje nuk i shpeton , pa pershkruar hollesisht Romancierit . Fantazia e tij ka ate potence , ne toke , dete , ne situata disfate dhe suksesi . Kete syth e mbyll me kete zgjidhje : ‘” Barka e vogel e u gjend drejt ne balle te flotes se mbledhur osmane , si miu , perpara maceve te uritura . … Ai bertiti , me te tereforcen e burrit , e ja merrmni! o derra turq te pa fe “ (Faqe 192 ).

Perfundoi me disfate katastrofale , perleshja me varka ne Egjeun e trazuar , osman . Firenca u be vasale e Perandorise . U shuan ne ujrat e Egjeut enderrat e djalerise te Firences , per te bere qytetin e tyre , qender te nje qyteterimi te ri , me permbajtje kalorsiake . Prej asaj dite te kobeshme , Firenca u vesh me turbanin e roberise osmane . Fitoria detare foli turqisht .

Nga Illo Foto , NY- janar 2021



1 Comment


sotir.mimi
sotir.mimi
Jan 04, 2021

S.Athanasi:

Lexova me kënaqësi një Esse interesante për romancierin atipik Selman Ruzhdie. Më duhet të pranoj se nga ky autor muslyman përveç krismës së anatemimit, nuk kam patur rast të lexoj asgjë. Hedhja e kësaj Esseje te "Fjala e lirë", më nxiti të gjej diçka nga romanet e tij. Falë mikut tim illo Foto!

S.Athanasi,/ Athinë.

Like

Shkrimet e fundit

fjalaelireloadinggif.gif
bottom of page