Sakip Cami: “Mehdi Luca, emblemë e qytetarisë dibrane” të autorit Halil Rama

Për Dardhën  e Dibrës dhe birin e  saj Mehdi Luca 

(Pas leximit të monografisë “Mehdi Luca, emblemë e qytetarisë dibrane” të autorit Halil Rama)

Nga Sakip  Cami 

Dardhën e Dibrës, këtë  mal luftarak e kam njohur nga Gjergj Fishta dhe “Lahuta e Malsisë”, nga Elez Isufi e Suf Xhelili, nga Dali Ndreu e Esat Ndreu, nga Hazis Ndreu e Muharrem Xhediku, nga Xhelal Ndreu dhe vepra e tij letraro-historike “S’ka qetësi në Lisivalle”, nga Isuf Rasha dhe ditari i tij, një vepër etnografike që do të ja kishte zili cdo studiues i folklorit dhe i historiografisë, nga miqtë e mi që i njoha kur shkruanim së bashku me shkrimtarin dhe publicistin Halil Rama, Mjeshtër i Madh, monografinë për kompozitorin  Muharrem Xhediku, krijues i tangos shqiptare.

Zall Dardhën e njoha edhe nga poeti dhe atdhetari Xhelal Luca, i cili teksa rrëmon në histori me poezitë dhe poemat e tij na con tek heronjtë realë të luftrave kundër serbve,  te Elez Isufi dhe Halil Luca.

“Suf Xhelili lyp habere

Si shkon lufta në Qaf’ Gëlqere?

Qaf’ Gëlqerja gropa gropa

Fort po e rreh serbi me topa

Qaf’ Gëlqerja krisa krisa

Janë ba bashkë Luca dhe Hysa

Po qëndrojnë në kambë si lisa...

Ne krijuesit, shkrimtarët dhe studiuesit e njohim njëri tjetrin, i njohim vendet dhe komunitetet nga shkrimet që janë bërë për to. Edhe unë, ndonëse nuk jam derjan, e njoha Dardhën trime, nëpërmjet historisë së lavdishme të saj, librave të shkruara për të.

Xhaxhai i babait tim, Dan Cami, është një nga 12 anëtarët e Shtabit të drejtues të Arrasit, të Luftës së Dibrës në gusht 1920. Lufta ndaj pushtuesit,ndaj hasmit që donte të na merrte tokat dhe kullat, që donte të na vriste gratë dhe fëmijët na bashkoi.

Dardha është rast unikal me 15 anëtarë të Dheut, burra trima e të mencur që merrnin vendime në kohë luftë dhe në kohë paqe.

Dardha dhe Reci janë dy krahinat, malet historikë, që përballuan me sopata dhe grushta xhandarët e Xhafer Balit dhe të Italisë në shtator të vitit 1941.

Dardha dhe Reci janë dy krahinat që bënë itifak edhe ta përkrahin luftën antifashiste edhe të mos dëmtohet asnjë tjegull catije, kur partizanët e Brigadës së katërt do të kalonin për në Kukës.

Dardha është edhe djepi i kulturës dhe i folklorit dibran duke nxjerrë dhjetra artistë, këngëtarë dhe valltarë popullorë që kanë interpretuar në të gjithë Shqipërinë dhe pas vitit 1990 edhe në Europë dhe nëpër Botë.

Në këtë mjedis atdhetar dhe kulturor u rrit edhe Mehdi Luca. Për Mehdi Lucën shkrimtari dhe publicisti Halil Rama në fillim shkroi një shkrim monografik  të shkurtër përkujtimor, monografi që pati shumë reagime pozitive. Shumë njerëz, bashkëkohës dhe të rinj shprehën vlerat e këtij njeriu me zemër të gjërë. Kështu lindi nevoja për të shkruar një libër monografik, libër që përshkruan  më së miri jetën dhe vëprën e Mehdiut, por edhe të bashkëkohësve të tij.

Kohët e fundit, pas viteve -90 janë shkruar shumë monografi për individë, fise e fshatra të cilat kontribuojnë për shkrimin e saktë dhe të plotë të historisë sonë kombëtare. Monografia për Mehdi Lucën nuk është monografi e tipit “ta bëjmë ushtarin gjeneral”  apo  “ a doni më për Belulin”, por një monografi e njeriut të thjeshtë, të vuajtur, punëtor, erudit, të mencur e të dëgjueshëm, të kuvendueshëm e të dashur me të gjithë.

Mehdiu është ndër të rrallët e asaj kohe që mbaroi Internatin e Kastriotit, një nga shkollat më të mira të kohës, shkollën e mesme ekonomike që përgatiste ekonomistë edhe më të mirë se ato të sotmit me mastër, është nga ata që u përgatit në zjarrin e luftës antifashiste, që mbijetoi në vitet e diktaturës dhe që në kushtet e diktaturës la emër të mirë me të gjitha ata që punoi e jetoi.

Është për t’u vlerësuar edhe këmbëngulja e Dr. Zyber Gjonit, redaktor i librit, nip i tij, që kjo monografi të dilte në dritë, të shihte dritën e botimit, të hipotekohej në Bibliotekën Kombëtare për brezat e sotëm dhe për ata që do të vijnë, për të mësuar për të kaluarën dhe për heronjtë e saj.

Nuk e teproj kur them heronjtë e saj, sepse po të mos ishin këta heronj, këta njerës si Mehdiu,  nuk do të kishim Shqipërinë e sotme anëtare e Natos dhe kandidate e fuqishme për në Bashkimin Europian, nuk do të kishim Kosovën e lirë, të drejtat e realizuara të shqiptarëve në Maqedoni dhe në Mal të Zi, nuk do të kishim faktorin shqiptar kaq të fuqishëm sa sot.   

Mbijetesa e parardhësve tanë, trashëgimia e tyre kulturore, etnografike, luftarake, arsimore dhe edukative bënë të mundur që të ruhet gjuha shqipe kjo pasuri e madhe 6000 vjecare, të ruhet identiteti shqiptar. Krijimtaria e Mehdi Lucës dhe kërkimet e folklorit nga ana e tij janë një shprehje sinjifikative jo vetëm e mbijetesës, por edhe e shpresës për të ardhmen si komb.

Përvoja e Halil Ramës në fushën e monografive letrare, ku numëron dhjetë të tilla, (pesë për Dardhën dhe personalitetet e saj), ka bërë që edhe kjo monografi të rrjedhë lirshëm sikurse monografitë e  mëparshme, ajo për Muharrem Xhedikun, Skënder Calën, Bajram Ndreun, Isuf Rashën etj., por pa përsëritur njëra tjetrën.  Krahinat me histori dhe heronjtë e tyre meritojnë të shkruhet sa më shumë dhe vazhdimisht.