Robert Martiko: Efekti Kobra i Demokracisë

Në Indi, dikur, njerëzit filluan të rrisin kobrat për të marrë shpërblimin nga kolonizatorët anglezë, që u ishte premtuar për çdo gjarpër të vrarë. Kur shpërblimet u ndaluan, ata i lanë gjarpërinjtë e tyre të lirë, dhe numri i kobrave u shtua. Kështu, një masë e menduar për të zhdukur të keqen, e shumoi atë. Ky rrëfim nuk është vetëm anekdotë historike, por një shëmbëlltyrë e përjetshme e paditurisë njerëzore, që përsëritet në çdo kohë e nën çdo formë pushteti.

Në thelbin e saj, kjo është drama e njeriut që, në kërkim të shpëtimit, ushqen armikun e vet. Ai kërkon drejtësi, por e ngre mbi frikën; kërkon rend, por e ndërton mbi mashtrimin; kërkon dritë, por e shikon me sytë e errësuar të paditurisë. Kështu, historia e njerëzimit është një zinxhir i gjatë zgjedhjesh të gabuara, një marshim i ngadaltë drejt së njëjtës grackë – ku njeriu, në emër të përmirësimit, përjetëson të metat e veta.

Por jo çdo kohë ka mbetur e burgosur në këtë rreth. Ka pasur çaste të Rilindjes shpirtërore, kur shoqëritë e rraskapitura nga errësira e vet kanë ndier dritën e mendimit, të dijes dhe të vetëdijes. Ato çaste janë si frymëmarrje të përjetësisë brenda kohës njerëzore – kur njeriu e kupton se e keqja nuk shkatërrohet me forcë, por me ndriçim; se liria nuk fitohet me pasione të verbra, por me vetëdije.

Rilindjet shpirtërore janë dëshmi se edhe pse Koha e përjetësisë shikon qetësisht përsëritjen e gabimeve njerëzore, brenda saj ndonjëherë ndizet një dritë që e çliron njeriun nga vetja. Dhe kur ajo dritë ndizet, kobrat e frikës, urrejtjes e paditurisë zbehen – jo sepse janë vrarë, por sepse kanë mbetur pa ushqim.

Përfundimisht mund të thuhet se Efekti Kobra i Demokracisë nuk është mallkim, por paralajmërim: se çdo popull mund të shpëtojë nga zgjedhjet e verbra vetëm atëherë kur rilind në shpirt – kur kupton se e ardhmja nuk ndërtohet mbi zhdukjen e së keqes, por mbi ndriçimin e vetvetes.

E gjora Rilindje shpirtërore – ajo që dikur ndriçoi mendjet e miliona njerëzve në Perëndim, që i nxori nga errësira e padijes dhe i dha kuptim jetës si kërkim i brendshëm, sot në Shqipëri mbetet e përjashtuar. Institucionet e mendimit shtetëror nuk duan t’i dëgjojnë as emrin, sikur përmendja e saj të ishte një rrezik.

Dhe megjithatë, vetëm ajo mund të jetë fillimi i një ndryshimi të vërtetë: një dalje e njeriut nga vetvetja, nga zakoni i errësirës, nga lodhja e shpirtit që ka harruar se ekziston dritë. Sepse Rilindja shpirtërore nuk është një doktrinë, as një fe – është kujtesa e përjetësisë që zgjohet në njeriun dhe i thotë se asnjë pushtet, asnjë ideologji dhe asnjë epokë nuk mund ta shpëtojë atë nga vetja, përveç vetëdijes së tij.