Përparim Hysi: "Klonimi" i diktaturës në një roman

Prof Dr Fatmir Terziu
Aug 3
4 min read

Romani"Epoka e zezë" e BAJAME HOXHA(ÇELIKU)

(ese)

Nga Përparim Hysi

E kam thënë dhe diku tjetër:"Nuk ka ditë që nuk eci dhe nuk ka ditë që të rri pa lexuar". Leximi,për mua,është bërë aq i domsdoshëm,si ozon që më hyn në mushkëri. Së fundi. për këto dy"obsesionet" e mia,gjeta një thënie të SERVANTESIT. Ky paska thënë:" Ai që lexon dhe ecën shumë,shikon më shumë dhe di botë më shumë". Pra,të dy"obesesionet" e mia,kanë rrisqet e veta (tani jo aq të mira për shkak të moshës dhe shëndetit tim),por,sidoqoftë,unë nuk heq dorë,deri sa t'më lënë këmbët dhe,ca më keq sytë. E bëra këtë "digresion të shkurtër",për të "mbrojtur veten",sidomos nga imeshoqe,dëshmitare okulare e dy"rrisqeve shëndetësore"(si dy"vdekje kilnike"),por leximi për mua:është si rakia për pijanikun apo si kumari për kumarxhinë.

KIshte ardhur nga BELGJIKA ku jeton,POETJA dhe SHKRIMTARJA,BAJAME HOXHA(ÇELIKU) dhe veç kafeve që shkëmbyem,më dhuroi romanin e saj"Epoka e zezë". Para se të shkruaj, në"vija të trasha",për romanin, e gjej me vend që të them dy fjalë për autoren. BAJAME HOXHA(ÇELIKU) për 33-vjet me radhë ka jetuar FERRIN,familjarisht.

Ferri i diktaurës komuniste ka qenë ku e ku ose si FERRI DANTESK ose ca më keq. Në këtë FERR, BAJAMJA hyri 11-vjeç dhe doli gati 45-vjeç. Pa i lënë vend një shpotie pak hiperbolike, hyri me dhëmbë e doli me proteza. E njoh mirë jetën familjare të saj dhe,ca më shumë,krijmtarinë letrare-artistike të BAJAMES. Ka botuar deri tani 25 libra të gjinive të ndryshme:me poezi,me poema, me libra për fëmijë dhe,mbi të gjitha, me romane. Është fituese e disa çmimeve dhe e përkthyer në disa gjuhë. Sado vonë që hyri në FUSHËN e LETRAVE , ajo,sikur vrapon të"fitojë kohën e humbur" të ferrit komunist të diktaturës.

BAJAME HOXHA(ÇELIKU) vërtet është mikja ime,por nuk është as e para dhe as e fundit,e persekutuar,për të cilën shkruaj. Më kujtohen të ndjerët DOKTOR ASTRIT DELVINA;miku im i dhëmbshur,i ndjeri RESHAT KRIPA apo miku tjetër i ndjerë,BASHKIM DYRMISHI dhe bashkë me ta,miku i shtrenjtë BEDRI ÇOKU që për fat të mirë rron dhe shkruan. I bashkova këta krjues,se,me ç'kam vënë re, kthehet në aksiomë ajo thënia,tani proverbiale:"Zoti zgjedh kapedanët e fortë për të përballuar vështirësitë më të mëdha". Këta dhe shumë të tjerë si këta i dënoi diktatura dhe,siç tregoi koha,që të gjithë kanë qenë të pafjashëm. Unë,metaforikisht,për ta kam thënë:"Nuk ka se çfarë i bën vesa betonit".Beton dhe shkuar betonit e kanë treguar veten.

Romani "Epoka e zezë" është si një fshat që duket dhe nuk do kallaus. Flet për atë epokë që kush është 50-vjeç e lart,ia njohin gjithë"metastazat kanceroze",pothuaj,për gjithë popullin. Diktaturë që shtpyte lirinë e njeriut,vriste çdo gjë të mirë tek njerëzit deri në dashurinë, ndjenjën më njerëzore.

Poeti ARGJENTINAS,JORGE LUIS BORGES,ka thënë:"Diktaturat sjellin shtypjen;diktaturat sjellin robërinë;diktatura sjellin mizorinë dhe.më i neveritshëm është fakti,se sjellin idiotësinë". Të gjitha këto thënie të këtij POETI të madh,i rrinë për shtat,diktaturës së vendit tonë që,nën maskën,diktaturë e proletariatit,ishte diktatura e partisë apo ca më shumë e "NjëshIt". Atij "Njëshi" që hollë-hollë i rrinin për shtat vargjet e MAJAKOVSKIT:"Njëshi është zero,fill".Zero-zero po sakatoi një popull të tërë për t'u kthyer në mit.

Dhe më shumë se kushdo tjetër,këtë shtypje,së pari e kanë ndjerë të burgosurit politikë;të internuarit dhe dy të tretat e popullsisë:fshatarësia.

Romani"EPOKA e zezë" ka dalë nga shpirti i autores.Aty,përmjet heroinës,AMIT,gjen gjithë"AMIT" e gjinis femërore dhe GANOT apo GENCËT e CO... të internuar në kampet e përqëndrimit. Sado dukeshin të lirë tek punonin arave,në fakt qenë të prangosur në çdo minut të jetës së tyre. GULAGET si modele të bolshevikut STALIN,jo vetëm ishin të tillë,por nga shtypja e terrori ua kalonin dhe atyre. "Një libër që shkruhet,kalon përmjet shprtit tim",- thotë KAZANZAQI. Kështu ka ndodhur dhe me autoren. Kur e pyetën GUSTAV FLAUBERT:- MËSJE,kush është"Madam BOVARI"? Pa u stepur fare,tha:-Po unë jam.Kush do jetë tjetër? Protagonistja e romanit,AMI,nuk ëstë askush tjetër,veç BAJAMJA dhe nëpër faqet e librit del gjithë ai kalvar i BAJAMEVE;GANOVE;GENCËVe e CO...

I pari që demaskoi GULAGUN STALINIST në ish BASHKIMIN SOVJETIK,qe POETI BORIS PASTERNAK! Për këtë guxim qytetar i dhanë çmimin "NOBEL" në vitin 1958. PASTERNAKU nuk qe i persekutuar,përkundrazi: në"Daçën" e tij doje një"guidë" për të dalë nga"Daça".Por PASTERNAKU qau për ato shtypje të atyre të mjerëve dhe as që pyeti nga pasojat që e ndoqën. Po a kishte këtu të tillë që kishin guximin apo qytetarinë për t'u revoltuar? DHe autorja e romanit,ndoshta pa e ditur as vet, na ka sjell një model që tregon shumë. Mësuese ZANA është sa një simbol guximi dhe altruizmi në shkallë të epërme. ZANA është prurja më e bukur në faqet e këtij romani.ZANA,qytetare e lirë,krijon familjen e saj me GENCIN,të persekutuar.Një sfidë guximi e qytetarie. Faqa më tragjike në roman,është"karikatura" apo stigmatizimi i një përdhunuesi komunist. M'u rrit tensioni tek lexoja ato faqe ku del açik"sadizmi" i një idioti komunist që jo vetëm përdhunon një vajzë të pfajshme,por,në të njëjtë kohë është aq pervers,sa i merr jetësn. Dhe tek revoltohem e më ngrihen flokët gjemb, them:komunizmi ka qenë drogë dhe komunistët kanë qenë të droguar nga obsesioni i "njëshit" apo i partisë. Duke stigmatizuar një të tillë,më vijnë ndërmend fjalët e BERTOLD BREHTIT:"S'ka më të rrezikshëm se një komunist i "çmendur". Komunistët,përmjet kësaj figure të urryer,kanë vrarë dashuritë,kanë "vrarë" fenë; kanë vrarë ZOTIN! Se,siç thoshte BORGES:"Të biesh në dashuri,do të thotë të krijosh një fe me një ZOT të pagabueshëm". Të gjitha i gjen në këtë roman. EZRA POUND thotë:"Disa libra përbëjnë një thesar në themel:duke i lexuar vetëm njëherë të mbeten në mendje". E tillë është ky libër që "klonon" diktaturën. BAJAMES i uroj:me libra të tjerë!

Tiranë, 2 gusht 2025