Prof. Xhelal Zejneli: Vështrim mbi librin me titull: "FILOZOFEMA" të autorit Kasam Shaqirvela

DIMENSIONET UNIVERSALE TË FILOZOFEMAVE

Nga Prof. Xhelal Zejneli

- profesor i letërsisë shqipe, publicist dhe kritik letrar -

Vështrim mbi librin me titull: "FILOZOFEMA" të autorit Kasam Shaqirvela

Thëniet popullore, mendimet filozofike dhe aforizmat burojnë qysh nga koha e lashtësisë. Derisa aforizmi antik ka qenë i përqendruar në anën pragmatike të jetës, thëniet popullore të sotme apo aforizmat e sotme karakterizohen nga gjerësia letrare dhe filozofike. 

Poeti ynë i mirënjohur – Kasam Shaqirvela, paraqitet para lexuesit shqiptar me një vepër të re dhe tejet të rëndësishme të titulluar Filozofema. Në të ka përfshirë 92 thënie apo mendime filozofike që përbëjnë një thesar të çmuar në lëmin e ideve filozofike.

Sentencat, aforizmat, fjalët e urta, fjalët popullore dhe mendimet filozofike, që i ka përfshirë autori në këtë libër kanë një shtrirje të gjerë kohore dhe hapësinore. Ato janë burimore dhe autentike dhe kanë vlerë universale. Thellësia e ideve, shtrirja hapësinore dhe dimensioni kohor i aforizmave të kësaj vepre dëshmon për njohuritë filozofike, sociale dhe psikologjike të autorit të saj. Në këtë pikëpamje, Shaqirvela ecën gjurmëve të filozofëve të famshëm si dhe të krijuesve të mëdhenj letrarë artistikë, filozofemat, thëniet dhe aforizmat e të cilëve kanë zënë vend nëpër antologjitë e filozofemave, në enciklopeditë e aforizmave apo në fjalorët e sferës së sentencave. Përmbledhja e thënieve apo e mendimeve filozofike e këtij autori të përkujton idetë e Fridrih Niçes, të Oskar Vajldit, të Fransua de La Roshfukol dhe të nobelistit irlandez, dramaturgut të famshëm Xhorxh Bernard Shou.

 Po të studiohen me kujdes thëniet dhe mendimet filozofike të kësaj përmbledhjeje idesh, sentencash apo aforizmash do të shohim se në qendër të këtyre ideve ndodhet njeriu, individi dhe ballafaqimi i tij me botën përreth, me të panjohurat, me dëshirën për përjetësi dhe për pavdekësi, që të përkujton epet e lashtësisë dhe Enkiduin e Gilgameshit. Ideja kryesore e mendimeve filozofike të autorit është morali i njeriut. Autori na e bën me dije, pa asnjë mëdyshje se asgjë në këtë njëmendësi nuk mund të ekzistojë jashtë normave apo jashtë parimeve dhe vlerave etike. Nëpërmjet kësaj vepre, autori na e vë në dukje se jeta e individit ka kuptim vetëm atëherë kur njeriu gjykon me arsye dhe në mënyrë racionale. Ai i kushton rëndësi edhe intuitës së njeriut që të përkujton studimet e filozofit të famshëm Anri Bergsonit. Kur njeriu gjykon me arsye të kufizuar, nuk është në gjendje të zbulojë të vërtetën e plotë. Në atë rast ai e zbulon të vërtetën e pjesshme, pra vetëm atë pjesë të së vërtetës që i mbulon dëshirat dhe ambiciet e tij. E kur njeriu gjykon me intuitë dhe me arsye të kulluar, ia del ta zbulojë të vërtetën e njëmendët. Tani ai e di se liria e tij përfundon aty ku fillon liria e tjetrit.

Libra nga Kasam Shaqirvela

Shaqirvela tregohet si njohës i thellë i rrethanave në të cilat jeton dhe ekziston individi si qenie racionale.  Nëpërmjet sentencave dhe aforizmave që i ka grumbulluar apo edhe që i ka krijuar vetë, Shaqirvela depërton edhe në nënvetëdijen e qenies njerëzore dhe na e shpalon botën e brendshme të njeriut, dëshirat e tij, ambiciet e tij që në raste të caktuara nuk janë në përputhje me mundësitë e tij intelektuale, ambiciet që mund jenë të mundshme por edhe të pamundshme, të realizueshme por dhe të parealizueshme, të arsyeshme por edhe të sëmura e të shfrenuara.

Nga mendimet filozofike të Shaqirvelës mësojmë se të përjetshëm, të pavdekshëm,  dhe të lirë, nuk e bëjnë njeriun të mirat materiale, pushteti, pozita në shoqëri dhe fama, por vlerat etike dhe virtytet njerëzore të tij. I lumtur do të jeshë kur aftësitë intelektuale dhe kreativitetin do t’i shfrytëzosh për të mirën e përgjithshme, pra kur të krijosh vlera me përmasa universale.  

Duke studiuar filozofemat e Shaqirvelës njeriu do të ketë mundësinë të mësojë për lirinë individuale. Aty i hasim përgjigjet për dilemat që e kanë përcjellë njeriun gjatë gjithë historisë se ç’është liria, ç’do të thotë të jesh i lirë, a është e mundur të jemi të lirë dhe si mund të jemi të lirë?! Autori i filozofemave na mëson sesi për të qenë i lirë, njeriu së pari duhet të lirohet nga dobësitë e veta, nga lakmitë e veta dhe nga egoizmi vetanak. Duhet të përjetojë katarsis që ta pastrojë shpirtin nga ligësia dhe e keqja, nga demonët dhe satanaja, të mos lidhë pakt me Mefistofelin dhe të mos i jepet atij. Në këtë mes, Shaqirvela përsëri na rikujton idetë, sentencat dhe aforizmat e krijuesve të mëdhenj si Nikolas Gomez Davila, Doroti Parker, Emil Siorani, Lao Ce, Zhorzh Bataj, Benjamin Franklini etj. Vepra e këtij autori na mëson sesi nuk duhet të rendim pas interesave meskine, pas vlerave kalimtare dhe të përkohshme. Të lirë do të jemi, thotë autori i veprës, vetëm atëherë kur të shkundim pluhurin e mendësisë provinciale, kur të kultivojmë ndjenjën e dashurisë dhe jo të urrejtjes. Na udhëzon dhe na sugjeron të jemi humanë dhe jo të panjerëzishëm, tolerantë dhe jo  intolerantë, modestë dhe jo megalomanë. Autori i librit na mëson se lakmitari dhe i pangopuri kurrë nuk mund të jenë të lirë. Ata janë robër të lakmive dhe të pangopshmërive të veta. Për të qenë ai që je, duhet të sakrifikosh diçka nga vetja, madje jo pak. Poltroni kurrë s’është i lirë. Butaku dhe pakurrizori po ashtu. Oportunisti dhe konformisti, thonë aforizmat dhe filozofemat e Shaqirvelës, janë njerëz të tjetërsuar. Si të tillë, ata janë robër të vetvetes. Autori na kthen në kohën e mendimit aforistik që nga sumerët deri në ditët tona. Na çon në kohën e Senekës dhe të Tacitit, të cilin historiani italian Filipo Kavriano e quajti diagnostifikues të sëmundjeve shoqërore.  

Autori na jep thënie a fjali të shkurtra, të goditura dhe me fuqi shprehëse të jashtëzakonshme. Ato përmbajnë mendime të përgjithësuara a mësime të nxjerra nga jeta. Autori i filozofemave, mendimet i shpreh në pak fjalë. Ato përmbajnë të vërteta jetësore ose morale. Ai zhytet në botën e mendimeve për të na dhënë mendime sintetike të koncentruara, për çfarëdo dukurie për njeriun dhe lidhur me njeriun. Me pak fjalë, në një hapësirë gjuhësore të vogël, na jep mendime të shtrira, të thella dhe të kthjellëta. Shaqirvela na e sjell gjithësinë në një pikë uji, siç do të kishte thënë romancieri gjerman Martin Kessel. Filozofemat e këtij libri, në botën e ideve paraqesin atë që paraqet në letërsi poezia. Me fjalë të tjera, kemi mendime sintetike të thella, të shprehura me pak fjalë, kemi gjithësinë të përqendruar në një pikë uji si dhe kemi poezinë. Janë fraza që në një farë mënyre jetojnë në të gjitha gjuhët evropiane, e që janë simbol i unitetit të kësaj bote, aq të ndarë.

Asnjëherë mos i beso vetes plotësisht, mirëpo gjithmonë ki besim në vetvete! – thotë Shaqirvela në Filozofemat e veta. 

Një pjesë e filozofemave të librit ka të bëjë me motivin kombëtar, me flamurin kombëtar, me lirinë kombëtare, atdhedashurinë, me dashurinë ndaj vlerave kombëtare etj. Autori na tregon me pak fjalë, por shumëdomethënëse, se njeriu për të qëndruar vertikal, duhet të jetë principiel. 

Duhet të besojmë që Kasam Shaqirvela filozofemat e veta t’i zgjerojë për të na dhënë një vepër aforizmash si ajo e filozofit të njohur Frensis Bekon (1561-1626) De dignitate et augmentis scientarium, të botuar në nëntë vëllime në vitet 1622-23. Duhet shpresuar që filozofemat, sentencat apo aforizmat e Shaqirvelës të gjejnë vend dhe të përfshihen edhe në antologjitë apo në enciklopeditë e aforizmave që do të botohen apo ribotohen në vende të ndryshme dhe nga autorë të ndryshëm.