Prof. Dr. Fejzulla Berisha: VIZIONI STRATEGJIK

UNIONI AMERIKANO–BALLKANIK: VIZIONI STRATEGJIK, FAKTORËT UNIFIKUES DHE PERSPEKTIVA GJEOPOLITIKE

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Ndërtimi i një Arkitekture Strategjike midis SHBA-së dhe Ballkanit Perëndimor

Në një rend ndërkombëtar gjithnjë e më të polarizuar dhe të karakterizuar nga ripozicionime të fuqive globale, formësimi i partneriteteve të qëndrueshme dhe vizionare strategjike përbën një nevojë të domosdoshme. Në këtë kuadër, marrëdhëniet midis Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor përbëjnë një paradigmë unike të ndërveprimit strategjik, politik, ekonomik dhe civilizues, e cila shkon përtej diplomacisë konvencionale.

Unioni Amerikano–Ballkanik nuk paraqitet si një strukturë formale me statute apo traktate të posaçme, por si një konstrukt funksional i konsoliduar nëpërmjet bashkërendimeve të qëndrueshme strategjike, mbështetjes së drejtpërdrejtë institucionale dhe promovimit të vlerave universale demokratike. Kjo aleancë e pashpallur, por reale, mbështetet në interesa të ndërsjellta afatgjata dhe në përkatësinë e përbashkët me arkitekturën perëndimore të sigurisë dhe zhvillimit demokratik.

I. Interesi Strategjik i SHBA-së në Ballkan: Qasje Gjeopolitike me Horizont të Gjerë

Për SHBA-në, Ballkani paraqet një pikë kyçe në konfigurimin e sigurisë euroatlantike. Pozita e tij gjeostrategjike – në kryqëzimin e rrugëve lindje–perëndim dhe veri–jug – dhe historia e tejmbushur me tensione etno-politike e bëjnë rajonin një vatër delikate, ku fuqitë globale rivalizuese shpesh testojnë ndikimin e tyre.

Që nga ndërhyrja ushtarake e NATO-s në Kosovë në vitin 1999 e deri tek ndërmjetësimet për paqe dhe stabilitet në Bosnje, Maqedoni e gjetkë, SHBA ka shfaqur një angazhim të palëkundur dhe vizionar për ta trajtuar Ballkanin jo si periferi, por si pjesë përbërëse e ekosistemit të sigurisë perëndimore. Ky angazhim është jo episodik, por strategjik, i ndërtuar mbi parimin e parandalimit të vakumit gjeopolitik dhe të fuqizimit të aleancave demokratike.

II. NATO dhe Arkitektura Kolektive e Sigurisë në Ballkan

Një shtyllë themelore e Unionit është integrimi progresiv i vendeve të Ballkanit në strukturat e NATO-s – organizatës që mbetet gardiani kryesor i sigurisë euroatlantike, me SHBA-në si forcë udhëheqëse. Shqipëria, Kroacia, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut janë tashmë pjesë e kësaj aleance, ndërkohë që Kosova – me mbështetje të palëkundur nga SHBA – ndjek të njëjtën rrugë integrimi.

Prania ushtarake amerikane, e përfaqësuar nga baza strategjike e Bondsteel-it në Kosovë, është simbol i mbrojtjes kolektive dhe i gatishmërisë për të reaguar ndaj çdo kërcënimi destabilizues që mund të rrjedhë nga aktorë autoritarë ose faktorë subversivë rajonalë. Arkitektura e sigurisë së përbashkët nuk është vetëm një domosdoshmëri ushtarake, por një garanci për paqe, demokraci dhe zhvillim të qëndrueshëm.

III. Vlerat Demokratike: Boshti Ideologjik i Bashkëpunimit

Unioni Amerikano–Ballkanik konsolidohet mbi përbashkësinë e vlerave demokratike: liritë themelore, të drejtat e njeriut, shtetin e së drejtës, ndarjen e pushteteve dhe funksionalitetin e institucioneve publike. SHBA ka qenë aktori kyç në promovimin dhe ruajtjen e këtyre vlerave në rajon përmes mbështetjes së reformave strukturore, asistencës teknike në ndërtimin e shtetit dhe inkurajimit të shoqërisë civile.

Ky bashkëpunim nuk është thjesht institucional; ai është ideologjik dhe civilizues – një orientim drejt modelit perëndimor të shtetndërtimit, i cili qëndron në kontrast të thellë me modelet autoritare që promovohen nga aktorët rivalë.

IV. Partneriteti Ekonomik: Nga Ndihma në Zhvillim në Bashkëpunim Strategjik

Në sferën ekonomike, SHBA ka qenë mbështetës i një Ballkani të hapur, të lidhur me tregjet ndërkombëtare dhe të bazuar në ekonominë e tregut. Programet e USAID-it, investimet amerikane në infrastrukturë, energji dhe teknologji, si dhe mbështetja për lëvizjen e lirë të kapitalit dhe mallrave, kanë krijuar një bazë të fuqishme për zhvillim të qëndrueshëm.

Krijimi i një tregu të përbashkët rajonal, i orientuar drejt standardeve euroatlantike dhe i përkrahur nga SHBA, përforcon komponentin ekonomik të Unionit dhe i jep thellësi bashkëpunimit politik dhe strategjik.

V. Diaspora Ballkanike në SHBA: Urë e Gjerë Komunikimi dhe Ndikimi

Diaspora ballkanike në Shtetet e Bashkuara – me përfaqësim të gjerë nga komuniteti shqiptar, kroat, serb, boshnjak dhe maqedonas – është një nga faktorët më të rëndësishëm unifikues të këtij Unioni. Ajo vepron si aktor politik, ekonomik dhe diplomatik informal, që ndërmjetëson interesat e dyanshme, nxit investime, dhe ndikon në orientimin e politikave të jashtme amerikane në raport me Ballkanin.

Ky komunitet diasporik është gjithashtu bartës i një kulture politike perëndimore, i cili kontribuon në rikonceptimin e Ballkanit si pjesë e integruar e botës demokratike.

VI. Ndikimet Malinje: Ballkani si Fushëbetejë e Fuqive Rivalizuese

Ballkani është vazhdimisht i ekspozuar ndaj ndikimeve të aktorëve jo-perëndimorë – si Rusia, Kina dhe Turqia – të cilat, përmes mjeteve të soft power-it, investimeve të kushtëzuara dhe rrjeteve ideologjike, përpiqen të pengojnë konsolidimin euroatlantik të rajonit. Në këtë kontekst, SHBA luan rolin e një garanci institucionale për rezistencën demokratike dhe sovranitetin e vendeve ballkanike.

Koordinimi strategjik SHBA–Ballkan në fushën e sigurisë kibernetike, kundër-dezinformimit dhe pavarësisë energjetike është thelbësor për mbrojtjen e rajonit nga penetrimet autoritare.

VII. Integrimi Evropian dhe SHBA si Faktor Ndihmues dhe Garancie Politike

Ndonëse jashtë Bashkimit Evropian, SHBA është promotori më i fuqishëm i integrimit të plotë të Ballkanit në strukturat euroatlantike. Roli i saj në përshpejtimin e reformave politike, në ndërmjetësimin e konflikteve dhe në mbikëqyrjen e marrëveshjeve të ndjeshme është thelbësor për konsistencën e këtij procesi.

Në shumë raste, mbështetja e SHBA-së ka qenë vendimtare për përparimin e vendeve të Ballkanit në agjendën evropiane – qoftë përmes ndërhyrjes diplomatike, qoftë përmes kushteve të qarta për konsolidim demokratik.

VIII. Kosova si Shtylla Qendrore e Bashkëpunimit Strategjik

Rasti i Kosovës përfaqëson pikat më të larta të partneritetit strategjik SHBA–Ballkan. Nga ndërhyrja çliruese e NATO-s më 1999, tek procesi i njohjes ndërkombëtare, ndihma në ndërtimin e institucioneve demokratike dhe mbështetja për integrimin ndërkombëtar, Kosova përbën një model konkret të asaj që simbolizon ky Union.

Për SHBA-në, Kosova nuk është thjesht një aleat, por një projekt strategjik dhe moral, që mishëron idealin amerikan të lirisë dhe të drejtës për vetëvendosje.

 Një Union i Paformalizuar, por me Vlera dhe Potencial Real

Unioni Amerikano–Ballkanik është një model unik i bashkëpunimit ndërkombëtar në epokën post-bipolare. Ai nuk është një strukturë e institucionalizuar në mënyrë formale, por një realitet dinamik, i mbështetur në vlera të përbashkëta, në interesa strategjikë dhe në një përkatësi civilizuese euroatlantike.

Në një kohë kur rendi global është në riformatim të thellë, ky Union përfaqëson jo vetëm një garanci për siguri dhe zhvillim në Ballkan, por edhe një model koherent për marrëdhënie afatgjata midis një fuqie globale dhe një rajoni në transformim. Ai përbën një ndër shembujt më të suksesshëm të diplomacisë së vlerave dhe të ndërtimit të aleancave mbi themele të qëndrueshme historike, kulturore dhe strategjike

THE AMERICAN–BALKAN UNION: STRATEGIC VISION, UNIFYING FACTORS, AND GEOPOLITICAL PERSPECTIVES

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Toward a Strategic Architecture Between the United States and the Western Balkans

In an increasingly fragmented international order shaped by global realignments, the establishment of resilient and visionary strategic partnerships has become an imperative. In this context, the evolving relationship between the United States and the countries of the Western Balkans represents a unique paradigm of strategic, political, economic, and civilizational interaction—transcending conventional diplomacy.

The American–Balkan Union is not a formal entity with institutional structures or codified treaties; rather, it is a functional construct, forged through durable strategic coordination, direct institutional support, and the shared promotion of universal democratic values. This de facto alliance is anchored in long-term mutual interests and a common affiliation with the Western model of security, governance, and development.

I. The United States’ Strategic Interest in the Balkans: A Long-Term Geopolitical Commitment

For the United States, the Balkans constitute a vital geostrategic node within the Euro-Atlantic landscape. The region’s geographic location—at the crossroads of East and West, North and South—and its complex history of ethno-political tensions make it a vulnerable zone susceptible to geopolitical contestation.

Since NATO’s intervention in Kosovo in 1999, and through various diplomatic engagements in Bosnia, North Macedonia, and beyond, the U.S. has demonstrated a steadfast and forward-looking commitment. This involvement is not merely tactical, but part of a broader strategy aimed at fostering regional stability and preventing power vacuums that could be exploited by authoritarian actors.

II. NATO and the Collective Security Architecture of the Balkans

A foundational pillar of this Union is the integration of Balkan states into NATO—the principal guarantor of Euro-Atlantic security, led by the United States. Albania, Croatia, Montenegro, and North Macedonia are already NATO members, while Kosovo is actively pursuing membership, with strong American support.

The permanent presence of U.S. forces in the region, particularly at Camp Bondsteel in Kosovo, symbolizes a strategic commitment to safeguarding peace and security in a region historically vulnerable to external destabilization. The collective defense framework is not merely military in nature; it serves as a security umbrella under which democratic development and regional cooperation can flourish.

III. Democratic Values as the Ideological Core of the Partnership

The American–Balkan Union is rooted in a shared adherence to democratic values: the protection of human rights, the rule of law, the separation of powers, and the functioning of accountable institutions. The U.S. has played a key role in supporting democratic transitions across the Balkans through technical assistance, judicial reform programs, and sustained support for civil society organizations.

This cooperation is both institutional and ideological—representing a civilizational orientation toward the Western model of governance and distancing the region from authoritarian alternatives promoted by rival powers.

IV. Economic Partnership and the Potential for Regional Integration

On the economic front, the United States has promoted a vision of an open, interconnected, and globally integrated Balkan region. Through USAID programs, strategic investments, and regional cooperation initiatives, the U.S. has supported modernization efforts across critical sectors such as infrastructure, energy, technology, and tourism.

American support for free trade initiatives, open markets, and cross-border mobility has translated this partnership into tangible economic benefits, encouraging structural reforms and private sector growth across the region.

V. The Balkan Diaspora in the U.S.: A Strategic Cultural and Political Bridge

A significant unifying element in this Union is the presence of a large and politically active Balkan diaspora in the United States—including Albanian, Croatian, Serbian, Bosnian, and Macedonian communities. This diaspora serves not merely as an emigrant community, but as a dynamic actor shaping U.S. policy toward the region and reinforcing cultural, economic, and political ties across the Atlantic.

Its role in promoting bilateral understanding and advocating for sustained American engagement has been crucial in solidifying the human and institutional fabric of this Union.

VI. Confronting Malign Influences: The Balkans as a Geopolitical Battleground

The Balkans remain a zone of strategic contestation where non-Western actors such as Russia, China, and Turkey seek to project influence through disinformation campaigns, conditional investments, and ideological alliances. In this context, the United States acts as a strategic guarantor for the sovereignty of Balkan states, supporting institutional resilience against malign external interference.

Joint U.S.–Balkan efforts to enhance cyber security, combat propaganda, and safeguard democratic processes have become central to maintaining the region’s Western orientation.

VII. European Integration and the U.S. as a Key Strategic Enabler

Though not a member of the European Union, the United States strongly supports the Euro-Atlantic trajectory of the Western Balkans. It views EU integration as the most sustainable path toward regional stability and democratic consolidation.

In multiple instances, U.S. diplomatic engagement has accelerated EU-related reforms and mediated sensitive political impasses—acting as a critical enabler and guarantor of the integration process.

VIII. The Case of Kosovo: A Strategic Model of Partnership

Kosovo stands as the most concrete embodiment of the American–Balkan Union. From the NATO intervention in 1999 to the recognition of independence and ongoing support for sovereignty, the U.S. has been Kosovo’s principal partner in every dimension—military, diplomatic, legal, and state-building.

For the United States, Kosovo represents not only a strategic ally but a moral commitment, reflecting America’s enduring dedication to the principles of freedom, justice, and self-determination.

A Living Union of Shared Values and Common Interests

The American–Balkan Union is a dynamic and evolving strategic partnership that reflects the convergence of long-term U.S. interests with the aspirations of Balkan nations for democracy, security, and sustainable development. It is not merely a military alliance or a diplomatic initiative, but a living construct based on universal values, cultural affiliation, and common strategic objectives.

In an era marked by global upheavals, emergent conflicts, and shifting alliances, this Union stands as one of the most meaningful examples of transatlantic cooperation—linking a global power with a region in transformation, and demonstrating how principled engagement can produce enduring peace, prosperity, and democratic resilience