Prof. Dr. Fejzulla Berisha: ROLI I SHTETEVE TË BASHKUARA TË AMERIKËS

EDHE SOT, EDHE NESËR: ROLI I SHTETEVE TË BASHKUARA TË AMERIKËS NË HISTORINË E MARRËDHËNIEVE SHQIPTARO-AMERIKANE DHE NË ARKITEKTURËN NDËRKOMBËTARE TË SIGURISË

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

I. HYRJE: KOHËT, MIQËSIA DHE VIZIONI

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane, të shtrira përgjatë më shumë se një shekulli, janë ndër më të qëndrueshmet dhe më substancialet në historinë e diplomacisë së kombeve të vegjël me një fuqi globale. Ato nuk janë produkt i rastësive gjeopolitike, por rrjedhojë e një vizioni strategjik amerikan për Ballkanin si pjesë integrale e rendit euroatlantik, dhe e një qasjeje shqiptare që historikisht ka pasur prirje perëndimore dhe aspirata për aleanca me fuqitë demokratike.

Formulimi “edhe sot, edhe nesër” sintetizon besnikërinë e qëndrueshme të kësaj aleance historike, e cila për shqiptarët nuk është vetëm miqësi, por dimension jetik i ekzistencës kombëtare dhe shtetformimit modern. Nga ndërhyrja për ruajtjen e integritetit të Shqipërisë në 1919, te mbështetja për çlirimin e Kosovës më 1999, dhe deri te konsolidimi i paqes e sigurisë në rajon sot, SHBA ka qenë dhe mbetet arkitekt dhe garant i rendit që e përfshin shqiptarësinë si faktor paqeje dhe stabiliteti.

II. RRENJËT E MIQËSISË SHQIPTARO-AMERIKANE: NJË PARTNERITET I VETËDËSHIRUAR

1. Shekulli XX dhe Presidenti Wilson: Refuzimi i copëtimit të Shqipërisë

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane fillojnë të artikulohen politikisht në fundin e Luftës së Parë Botërore, kur Shqipëria, e mbetur jashtë tryezës së të fituarve, rrezikonte të copëtohej nga fuqitë fqinje. Vendosmëria e Presidentit Woodrow Wilson për të refuzuar vendimet e Konferencës së Londrës dhe për të afirmuar parimin e vetëvendosjes e shpëtoi Shqipërinë nga fshirja e saj nga harta politike e Europës. Ky ishte akti i parë me peshë historike dhe ligjore, që e pozicionoi SHBA-në si mbrojtëse të interesave shqiptare në arenën ndërkombëtare.

2. Periudha ndërmjet dy luftërave dhe Lufta e Ftohtë: Shqipëria dhe diaspora në binarë të ndarë

Gjatë periudhës komuniste, marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe SHBA-së ishin të ndërprera për shkak të regjimit totalitar të Enver Hoxhës. Megjithatë, diaspora shqiptare në SHBA, e përbërë nga intelektualë, atdhetarë dhe veprimtarë antikomunistë, mbajti gjallë lidhjen kulturore, politike dhe kombëtare me atdheun. Organizata si “Vatra”, Kisha Ortodokse Shqiptare në Amerikë, dhe figura si Fan Noli dhe Faik Konica, ushtruan ndikim në ruajtjen e identitetit shqiptar dhe në mbështetjen për çështjet kombëtare në mërgatë.

III. KOSOVA DHE INTERVENIMI I NATO-s: NDRYSHIMI I EKUILIBRAVE STRATEGJIKË

1. Lufta e Kosovës (1998–1999): Kur Amerika ndaloi gjenocidin

Në fund të shekullit XX, ndërhyrja e NATO-s në Kosovë, e udhëhequr nga SHBA-të, përbën kulmin e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane në aspektin strategjik. Vendimi për të ndalur spastrimin etnik të shqiptarëve nga regjimi i Millosheviqit nuk ishte thjesht një akt ushtarak, por një ndërhyrje me përmbajtje të thellë humanitare dhe juridike, që i dha legjitimitet të ri ndërkombëtar konceptit të “ndërhyrjes për mbrojtje të popujve”.

2. Pas luftës: SHBA si themelues i arkitekturës institucionale të Kosovës

Pas çlirimit, roli i SHBA-së në ndërtimin e institucioneve të Kosovës ishte vendimtar. Përmes KFOR-it, UNMIK-ut dhe më vonë USAID-it, si dhe mbështetjes për shpalljen e pavarësisë në vitin 2008, SHBA u pozicionua si garanci e sigurisë dhe e sovranitetit të Kosovës. Ambasadat amerikane në Prishtinë dhe Tiranë luajtën dhe vazhdojnë të luajnë rol të pazëvendësueshëm në drejtim të forcimit të shtetit ligjor, luftës kundër korrupsionit dhe zhvillimit demokratik.

IV. SHQIPËRIA NË NATO DHE DIMENSIONI BALLKANIK I PARTNERITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN

1. Anëtarësimi i Shqipërisë në NATO (2009): Një realizim i vizionit euroatlantik

SHBA ka qenë promotore e zgjerimit të NATO-s në Ballkan, me synimin e shndërrimit të rajonit nga zonë konflikti në zonë stabiliteti. Anëtarësimi i Shqipërisë në NATO përbën një sukses strategjik jo vetëm për vendin, por edhe për SHBA-në, e cila pa te shqiptarët një partner natyral për të ndërtuar arkitekturën moderne të sigurisë kolektive në juglindje të Evropës.

2. Baza ajrore e NATO-s në Kuçovë dhe përfshirja shqiptare në misionet ndërkombëtare

Ndërtimi i bazës së NATO-s në Kuçovë me mbështetje amerikane, dhe angazhimi i trupave shqiptare në operacionet ndërkombëtare në Afganistan, Irak, Mali e gjetkë, është dëshmi se SHBA i sheh shqiptarët jo vetëm si përfitues të sigurisë, por si kontribues aktivë në sigurinë ndërkombëtare.

V. ARKITEKTURA E SIGURISË NDËRKOMBËTARE DHE ROLI SHQIPTAR: NGA MIKROPOLITIKA TE GJEOSTRATEGJIA

1. Ballkani si nyje kritike e stabilitetit euroatlantik

Për SHBA-në, Ballkani nuk është periferia e Evropës, por një nyje kritike për sigurinë e gjithë kontinentit. Krizat në Bosnje, Kosovë dhe Maqedoni, ndërhyrjet ruse përmes Serbisë dhe destabilizimi hybrid janë sinjale që e bëjnë rolin e shqiptarëve të pazëvendësueshëm në arkitekturën e re të sigurisë.

2. Shqiptarët si faktor unifikues dhe kundërpeshë ndaj hegjemonizmave në rajon

SHBA mbështet rolin e shqiptarëve si faktor unifikues, demokratik dhe properëndimor, përballë ambicieve autoritare të aktorëve të jashtëm si Rusia dhe Kina, që përdorin Serbinë si portë të ndikimit të tyre. Për këtë arsye, Kosova, Shqipëria, shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës, përbëjnë një strukturë të përbashkët strategjike në projektin e stabilitetit afatgjatë.

VI. “EDHE SOT, EDHE NESËR”: NJË MIQËSI QË MBIJETON SHEKUJT

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane nuk janë asimetrike, por të ndërtuara mbi besim të ndërsjellë, interesa të përbashkëta dhe vlera universale. Ato përbëjnë një nga shembujt më të qartë të një aleance të natyrshme midis një superfuqie dhe një kombi të vogël, që kërkon mbijetesë, dinjitet dhe zhvillim brenda një sistemi ndërkombëtar të drejtë.

Në këtë kuptim, marrëdhëniet shqiptaro-amerikane nuk janë thjesht pjesë e së kaluarës, por investim për të ardhmen, për të cilën shqiptarët e të gjitha trevave duhet të punojnë në mënyrë të koordinuar dhe vizionare.

VIZIONI STRATEGJIK DHE DETYRIMI I GJENERATAVE TË ARDHSHME

Në një botë në transformim, ku multilateralizmi sfidohet dhe rendi ndërkombëtar kërcënohet nga autoritarizmi, marrëdhëniet shqiptaro-amerikane duhet të ruhen, forcohen dhe institucionalizohen. Ato nuk janë vetëm një trashëgimi e lavdishme, por një mjet për të përballuar sfidat e së nesërmes.

Edhe sot, edhe nesër, partneriteti strategjik me SHBA-në është garanci e pashmangshme për mbijetesën politike, ushtarake, kulturore dhe diplomatike të kombit shqiptar në një rajon ende të brishtë dhe të ekspozuar ndaj ndikimeve destruktive.

TODAY AND TOMORROW: THE ROLE OF THE UNITED STATES IN THE HISTORY OF ALBANIAN-AMERICAN RELATIONS AND THE INTERNATIONAL SECURITY ARCHITECTURE

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

I. INTRODUCTION: TIME, FRIENDSHIP, AND STRATEGIC VISION

Albanian-American relations, extending over more than a century, represent one of the most enduring and substantial partnerships in the history of diplomacy between small nations and a global superpower. These ties are not the result of geopolitical coincidence, but the outcome of a consistent American strategic vision for the Balkans as an integral part of the Euro-Atlantic order, and of a deeply rooted Albanian aspiration for alignment with democratic and Western values.

The expression “today and tomorrow” is not mere rhetoric—it encapsulates the continuity and strategic depth of this historical alliance, which for Albanians is not just a friendship, but an existential dimension of national survival and modern state-building. From President Wilson’s intervention to preserve Albania’s territorial integrity in 1919, to U.S.-led NATO operations for Kosovo’s liberation in 1999, and continuing to the present efforts in securing long-term peace and regional stability, the United States has remained both the architect and the guarantor of a geopolitical order that recognizes Albanians as a stabilizing force.

II. ROOTS OF THE ALBANIAN-AMERICAN FRIENDSHIP: A CONSCIOUS PARTNERSHIP

1. President Wilson and the Rejection of Albania’s Partition

The political articulation of Albanian-American relations emerged after World War I, when Albania, excluded from the post-war victors’ table, faced the threat of territorial partition. President Woodrow Wilson’s principled stand against the decisions of the London Conference and his advocacy for the right to self-determination saved Albania from being erased from Europe’s political map. This was the first significant American legal and political act in defense of Albanian sovereignty.

2. The Cold War and the Diaspora: Divided, Yet United in Spirit

During the communist period in Albania, relations with the U.S. were nonexistent due to the isolationist policies of the Hoxha regime. However, the Albanian-American diaspora, comprised of intellectuals, patriots, and anti-communist activists, preserved the cultural, national, and political link with the homeland. Organizations such as Vatra, the Albanian Orthodox Church in America, and iconic figures like Fan Noli and Faik Konica played an essential role in preserving national identity and advocating for Albanian issues within American political circles.

III. KOSOVO AND NATO INTERVENTION: A STRATEGIC TURNING POINT

1. The Kosovo War (1998–1999): America Stops Genocide

At the close of the 20th century, NATO’s military intervention in Kosovo—led by the United States—marked the apex of Albanian-American strategic relations. The decision to halt ethnic cleansing by the Serbian regime was not merely a military operation, but a decisive humanitarian and legal intervention that reinforced the legitimacy of international action in defense of vulnerable populations.

2. Post-War Kosovo: The U.S. as Architect of Institutional Development

Following Kosovo’s liberation, the U.S. played a foundational role in establishing its institutional framework. Through KFOR, UNMIK, and later USAID, and by supporting Kosovo’s declaration of independence in 2008, the U.S. became both protector and midwife of Kosovo’s sovereignty. The American embassies in Pristina and Tirana continue to play an irreplaceable role in strengthening the rule of law, combatting corruption, and guiding democratic development.

IV. ALBANIA IN NATO AND THE REGIONAL DIMENSION OF STRATEGIC PARTNERSHIP

1. Albania’s NATO Membership (2009): A Realization of the Euro-Atlantic Vision

The United States has been a promoter of NATO’s expansion in the Balkans, aiming to transform the region from a zone of conflict into one of stability. Albania’s accession to NATO is a strategic success not only for the country itself, but also for the U.S., which viewed Albanians as natural allies in building a modern security architecture in Southeast Europe.

2. Kuçovë Air Base and Albania’s Role in Global Security Missions

The establishment of the NATO air base in Kuçovë, with American support, along with Albania’s active participation in international missions (Afghanistan, Iraq, Mali, etc.) demonstrate that Albanians are not merely security recipients but contributors to global peace and stability.

V. INTERNATIONAL SECURITY ARCHITECTURE AND THE ALBANIANS’ ROLE: FROM MICRO-POLITICS TO GEOSTRATEGY

1. The Balkans as a Critical Node of Euro-Atlantic Stability

For the United States, the Balkans is not Europe’s periphery, but a critical node of its broader security. Crises in Bosnia, Kosovo, and North Macedonia—as well as Russian interference via Serbia—underscore the region’s strategic sensitivity. In this volatile setting, the Albanian presence represents a reliable anchor of Western orientation.

2. Albanians as a Strategic Balancer Against Regional Hegemonies

The U.S. views Albanians—across Albania, Kosovo, North Macedonia, Montenegro, and the Presevo Valley—as a collective democratic factor and a counterbalance to regional hegemonies, particularly those backed by authoritarian actors like Russia and China. Their consistent Euro-Atlantic orientation makes them indispensable to the strategic calculus of the region.

VI. “TODAY AND TOMORROW”: A FRIENDSHIP BEYOND TIME

Albanian-American relations are not asymmetric; they are based on mutual trust, shared values, and strategic interests. They represent one of the clearest examples in modern diplomacy of a natural alliance between a global superpower and a small but resilient nation striving for survival, dignity, and development.

These relations are not relics of history, but a strategic investment in the future, for which all Albanian generations—across all lands—must work with coordinated vision and responsibility.

CONCLUSION: STRATEGIC VISION AND THE OBLIGATION OF FUTURE GENERATIONS

In a world increasingly characterized by geopolitical fragmentation and authoritarian resurgence, Albanian-American relations must be preserved, strengthened, and institutionalized. They are not merely a proud legacy, but an instrument for confronting tomorrow’s challenges.

Today and tomorrow, the strategic partnership with the United States remains the indispensable cornerstone for the political, military, cultural, and diplomatic survival of the Albanian nation in a region still fragile and exposed to destabilizing influences.

Prof.Dr. Fejzulla Berisha

Fakulteti i Drejtësisë

Faculty of Law

Universiteti Publik"Kadri Zeka" University, Gjilan

Rr. "Zija Shemsiu", p.n.,60.000 Gjilan, Republika e Kosovës

Tel: +383 45 26-27-28
E-mail: fejzulla.berisha@uni-gjilan.net