Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Përplasja më e fortë diplomatike

Pezullimi i dialogut strategjik Kosovë–SHBA: Përplasja më e fortë diplomatike që nga pavarësia e Kosovës

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1. Marrëdhënie të veçanta, por jo të pakushtëzuara

Që nga fundi i viteve ’90, kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës udhëhoqën ndërhyrjen e NATO-s kundër regjimit represiv të Serbisë, marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe SHBA-ve janë cilësuar si aleanca më e rëndësishme dhe më e qëndrueshme e shtetndërtimit të Kosovës. SHBA-të jo vetëm që luajtën rolin vendimtar në çlirimin e Kosovës (1999), por ishin edhe njohësi i parë i pavarësisë (2008), garantues i legjitimitetit ndërkombëtar në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë (2010), si dhe përkrahësi më i fuqishëm i orientimit euroatlantik të vendit.

Megjithatë, vendimi i vitit 2025 për pezullimin e dialogut strategjik Kosovë–SHBA paraqet zhvillimin më të ndjeshëm dhe më kritik në marrëdhëniet dypalëshe që nga shpallja e pavarësisë. Për herë të parë, Uashingtoni ndërpret një mekanizëm të nivelit të lartë të bashkëpunimit, duke shënuar një moment përplasjeje të thellë me pasoja të gjera politike, juridike dhe ndërkombëtare.

2. Dialogu strategjik: një kornizë e ndërprerë

Dialogu strategjik u projektua si platformë institucionale për partneritet afatgjatë, ngjashëm me marrëdhëniet që SHBA mban me shtete të tjera partnere strategjike si Gjeorgjia, Jordania apo Kolumbia. Ai kishte për objektiva kryesore

-Politikë dhe diplomaci: thellimi i koordinimit ndërkombëtar, avancimi i procesit të njohjeve dhe mbështetja për anëtarësim në organizata multilaterale;

-Siguri dhe mbrojtje: transformimi i FSK-së sipas standardeve të NATO-s, bashkëpunim ushtarak dhe mbështetje logjistike;

-Ekonomi dhe investime: nxitja e pranisë amerikane në sektorë strategjikë si energjia, infrastruktura dhe teknologjia;

-Demokraci dhe sundim ligji: përkrahja e reformave institucionale dhe forcimi i luftës kundër korrupsionit.

Pezullimi i këtij mekanizmi tregon se SHBA, për momentin, e percepton Kosovën si partner të vështirë dhe se hendeku i koordinimit ka kaluar kufirin e tolerueshëm diplomatik.

3. Shkaqet e përplasjes aktuale

a) Dialogu Kosovë–Serbi dhe Asociacioni i komunave me shumicë serbe

SHBA dhe BE insistojnë në zbatimin e marrëveshjes së Ohrit (mars 2023), përfshirë themelimin e Asociacionit. Qeveria e Kosovës e sheh këtë si rrezik për rendin kushtetues dhe e pranon vetëm në një formë jo-ekzekutive. Kjo mospërputhje ka krijuar perceptimin në Uashington se Kosova po shmang kompromisin dhe po rrezikon procesin e paqes.

b) Krizat e sigurisë në veri

Incidenti i Banjskës (shtator 2023), zgjedhjet e bojkotuar në veri dhe masat ndëshkuese të BE-së kanë thelluar pasigurinë. SHBA kërkoi de-eskalim të menjëhershëm, ndërsa Kosova insistoi në respektimin e sovranitetit dhe të rendit kushtetues.

c) Perceptimi për mungesë koordinimi

Vendime të njëanshme të institucioneve të Kosovës, si çështja e targave apo menaxhimi i zgjedhjeve në veri, janë interpretuar si mospërfillje e sugjerimeve amerikane. Kjo ka ushqyer zhgënjim në Departamentin e Shtetit dhe në qarqe të Kongresit amerikan.

d) Konteksti gjeopolitik global

SHBA po përballet me sfida të shumta ndërkombëtare në Ukrainë, Lindjen e Mesme dhe Indo-Paqësor. Në këtë kuadër, Kosova shihet si një partner që duhet të ofrojë stabilitet dhe jo të gjenerojë tensione të vazhdueshme.

4. Pasojat e pezullimit  -

Politike dhe diplomatike: Kosova mbetet më e ekspozuar ndaj presionit serb dhe humbet terren në forume ndërkombëtare.

-Juridike dhe kushtetuese: Çështja e Asociacionit mbetet e ndjeshme ndërmjet kufizimeve të Gjykatës Kushtetuese (2015) dhe pritshmërive të aleatëve ndërkombëtarë.

-Siguri dhe mbrojtje: Procesi i transformimit të FSK-së dhe projektet e përbashkëta të sigurisë mund të ngadalësohen ose të shtyhen.

-Ekonomike: Hezitimi i investitorëve amerikanë mund të ndikojë në humbjen e projekteve strategjike në sektorë kyç.

5. Krahasim historik i përplasjeve Kosovë–SHBA

-2011–2015: tensionet mbi demarkacionin me Malin e Zi dhe themelimin e Gjykatës Speciale – u menaxhuan përmes kompromisit.

-2018–2020: kriza e taksës 100% ndaj Serbisë – përfundoi me ndërhyrje amerikane dhe marrëveshjen e Uashingtonit (2020).

-2023: incidentet në veri – BE vendosi masa ndëshkuese, me mbështetje të heshtur nga SHBA.

-2025: për herë të parë SHBA pezullon një mekanizëm zyrtar bashkëpunimi. Ky zhvillim është më i thellë dhe më struktural sesa të gjitha krizat e mëparshme.

6. Rruga përpara: Rekomandime strategjike

Rikthimi i besimit me SHBA: organizimi i një vizite të nivelit të lartë në Uashington dhe riafirmimi publik i aleancës strategjike.

Ndërtimi i konsensusit kombëtar: krijimi i një Platforme të përbashkët për Dialogun që përfshin opozitën, shoqërinë civile dhe ekspertët juridikë.

Diplomaci proaktive dhe lobim: aktivizimi i diasporës shqiptare dhe i miqve tradicionalë të Kosovës në Kongresin amerikan.

Zgjidhje juridike për Asociacionin: hartimi i një modeli që harmonizohet me Kushtetutën e Kosovës, duke u frymëzuar nga praktika krahasuese ndërkombëtare.

Pezullimi i dialogut strategjik Kosovë–SHBA shënon një pikë kthese të rëndësishme. Ai nuk cenon vetë aleancën, por paralajmëron se koordinimi nuk është më i garantuar. Nëse Kosova nuk vepron me mençuri dhe diplomaci aktive, rrezikon të dobësojë pozitën e saj afatgjatë në sistemin ndërkombëtar.

SHBA mbetet partneri më i rëndësishëm dhe i pazëvendësueshëm i Kosovës. Për këtë arsye, rikthimi i besimit dhe koordinimit strategjik duhet të trajtohet si çështje prioriteti kombëtar, përtej interesave të ngushta partiake. Vetëm kështu Kosova do të mund të ruajë stabilitetin e saj ndërkombëtar dhe të shmangë pasojat e përplasjes më serioze në marrëdhëniet me SHBA që nga shpallja e pavarësisë.