Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Presidentja dhe Kushtetuta

Presidentja dhe Kushtetuta përballë një Kuvendi të Pa-konstituar

Nga: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

I. Konteksti kushtetues: Fundi i afatit dhe fillimi i krizës institucionale

Më 26 korrik 2025 përfundoi afati kushtetues për konstituimin e Kuvendit të Republikës së Kosovës, i dalë nga zgjedhjet e parakohshme të 9 shkurtit. Moskonstituimi i Kuvendit brenda afatit 60-ditor të paraparë në nenin 66 të Kushtetutës nuk përfaqëson thjesht një krizë politike – ai përbën një boshllëk serioz kushtetues, i cili e paralizon funksionimin demokratik dhe institucional të shtetit. Ky realitet imponon nevojën për veprime urgjente, të mençura, të përgjegjshme dhe plotësisht në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

II. Çka ndodhi konkretisht?

Për më shumë se katër muaj pas mbajtjes së zgjedhjeve, deputetët e Kuvendit të ri nuk arritën të përmbushin aktin themeltar të konstituimit – zgjedhjen e Kryetarit të Kuvendit. Seanca e fundit, e mbajtur më 26 korrik 2025, përfundoi pa ndonjë vendim konkret, ndërkohë që disa deputetë tentuan të lënë të hapur idenë se ajo seancë mund të “vazhdohet” në një datë të mëvonshme. Kjo është një keqinterpretim i rëndë dhe krejtësisht i papranueshëm i normave kushtetuese.

As Kushtetuta, as Ligji për Kuvendin nuk njohin një të drejtë për “vazhdim të seancës konstituive” përtej afatit të përcaktuar kushtetues. Përkundrazi, çdo përpjekje për të ndërmarrë veprime pas skadimit të afatit është juridikisht e pavlefshme dhe politikisht e papërgjegjshme. Deputetët që tentojnë të veprojnë në kundërshtim me këtë afat bien ndesh me rendin kushtetues dhe shkelin obligimin solemn të dhënë me betim publik.

III. Ndërhyrja e Gjykatës Kushtetuese: Masa mbrojtëse dhe ndalimi i veprimeve të mëtejme

Në kushtet e përshkallëzimit të krizës institucionale dhe vakumit kushtetues, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Kosovës ndërhyri me vendosmëri, duke miratuar një masë të përkohshme mbrojtëse, me fuqi të menjëhershme dhe detyruese për të gjithë aktorët institucionalë.

Kjo masë ndalon në mënyrë të qartë dhe taksative:

-Thirrjen e ndonjë seance të mëtejshme për konstituimin e Kuvendit;

-Zgjedhjen e Kryetarit të Kuvendit ose të ndonjë organi tjetër të tij;

-Miratimin e ndonjë akti apo vendimi parlamentar pas datës 26 korrik;

-Çdo pretendim se “procesi është ende në zhvillim”.

Çdo veprim që shkel këtë masë përbën cenim të drejtpërdrejtë të rendit kushtetues dhe mund të pasohet me konsekuenca juridike, përfshirë përgjegjësinë individuale për shkelje të Kushtetutës.

IV. Presidentja e Republikës: Garante e rendit kushtetues

Në këtë situatë të paprecedentë, Presidentja e Republikës ka rol kushtetues të pazëvendësueshëm. Neni 84 i Kushtetutës përcakton qartë se Presidentja është garantuese e funksionimit të institucioneve kushtetuese dhe e rendit kushtetues në tërësi. Ky detyrim nuk është simbolik, ceremonial apo deklarativ – është një kompetencë e drejtpërdrejtë dhe obligim i prerë kushtetues.

Nëse Gjykata Kushtetuese, më 8 gusht 2025, konstaton përfundimisht dështimin e procesit të konstituimit, atëherë Presidentja është e autorizuar dhe e detyruar të:

1. Shpërndajë Kuvendin e pa-konstituar;

2. Shpallë zgjedhje të reja parlamentare, në afatet që përcakton Ligji për Zgjedhjet;

3. Garantojë vazhdimësinë e institucioneve dhe stabilitetin kushtetues të vendit.

Çdo hezitim, zvarritje apo neglizhencë në marrjen e këtyre veprimeve do të përbënte shkelje të betimit kushtetues të Presidentes, e cila ka deklaruar solemnitet për mbrojtjen e rendit kushtetues dhe të ligjshmërisë.

V. Të ndalohen keqinterpretimet dhe manipulimet politike

Për të shmangur konfuzionin dhe mashtrimin publik, është thelbësore që:

-Të sqarohet qartë se nuk ka bazë ligjore për konstituim të vonuar;

-Nuk ekziston asnjë e drejtë për “vazhdimin” e seancës pas skadimit të afatit kushtetues;

-Deputetët që tentojnë të ushtrojnë funksione jashtë afatit, nuk përfaqësojnë më vullnetin legjitim të sovranit, por ndjekin qëllime politike të papajtueshme me parimet e shtetit të së drejtës;

-Zbatimi i Kushtetutës nuk është çështje vullneti, por detyrim juridik dhe moral – dhe asnjë kompromis politik nuk mund të mbivendoset mbi normat themelore të shtetit.

VI. Shteti i së drejtës nuk duhet t’i nënshtrohet vullnetit politik

Sistemi kushtetues i Kosovës bazohet në:

-Ndarjen dhe balancimin e pushteteve;

-Funksionimin e rregullt dhe demokratik të institucioneve;

-Respektimin e detyrueshëm të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese.

Këto parime janë të panegociueshme dhe nuk mund të cenohen nga asnjë aktor, përfshirë partitë politike apo individë të caktuar që veprojnë në funksion të interesave të pushtetit dhe jo të shtetit.

Nëse e shkelim Kushtetutën për të ruajtur pushtetin, atëherë kemi humbur edhe vetë shtetin.

VII. Thirrje për veprim institucional dhe qytetar

Sot, më shumë se kurrë, kërkohet:

-Integritet dhe vendosmëri nga Presidentja e Republikës;

-Zbatim i pakushtëzuar i masës dhe vendimit të Gjykatës Kushtetuese;

-Vetëpërmbajtje dhe përulësi nga deputetët e Kuvendit;

-Përgjegjësi dhe qartësi nga media dhe shoqëria civile;

-Maturim dhe largpamësi nga të gjithë faktorët politikë dhe institucionalë.

Vetëm në këtë mënyrë mund të sigurojmë ruajtjen e legjitimitetit të shtetit dhe besimin e qytetarëve në rendin demokratik dhe kushtetues të Republikës së Kosovës.

Kosova është republikë parlamentare dhe shtet i së drejtës – askush nuk është mbi Kushtetutën