Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Padrejtësitë ndaj çlirimtarëve shqiptarë

Objekti i Gjykatës së Drejtësisë në Hagë dhe padrejtësitë ndaj çlirimtarëve shqiptarë

1. Hyrje: Roli dhe krijimi i Gjykatës Speciale të Kosovës

Gjykata Speciale e Kosovës (KSC) u krijua në vitin 2015 me qëllim të hetimit dhe gjykimit të krimeve të supozuara të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit të kryera gjatë dhe pas konfliktit të vitit 1999. Si një mekanizëm juridik hibrid, KSC operon në bazë të ligjit të Kosovës, por është e vendosur në Hagë, me staf ndërkombëtar dhe mbështetje të drejtpërdrejtë nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Juridiksioni i saj kufizohet ekskluzivisht tek individët e dyshuar për krime të kryera nga ish-pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK).

Nga pikëpamja ndërkombëtare, KSC është paraqitur si një mjet për të forcuar sundimin e ligjit dhe për të adresuar akuzat për krime lufte. Megjithatë, analiza e praktikave të saj tregon se në thelb ajo ka krijuar një perceptim të thellë të padrejtësisë midis shqiptarëve të Kosovës, duke u fokusuar ekskluzivisht tek krimet e supozuara të UÇK-së dhe duke injoruar njëanshmërisht krimet e forcave serbe.

2. Kritikë e perceptuar: Fokusimi i vetëm tek UÇK dhe injorimi i krimeve të forcave serbe

Një nga kritikat më të rëndësishme ndaj KSC është përqendrimi i saj ekskluziv tek ish-pjesëtarët e UÇK-së. Analiza krahasuese e raporteve të organizatave ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, përfshirë Human Rights Watch dhe Amnesty International, tregon se krime të rënda të forcave serbe gjatë luftës, si ekzekutime masive, përndjekje etnike dhe përdhunime, nuk janë hetuar në mënyrë të barabartë nga ky mekanizëm.

Një studim i vitit 2020 vëren se presioni ndërkombëtar mbi Kosovën për krijimin e KSC ka rezultuar në komprometimin e legjitimitetit të saj lokal. Kjo gjykatë perceptohet nga shumica e popullsisë shqiptare si një instrument i imponuar nga jashtë, që synon të ndëshkojë njëanshmërisht UÇK-në dhe të marginalizojë kontributin e saj në çlirimin e Kosovës.

Ky fokus ekskluziv krijon një hendek serioz midis drejtësisë ndërkombëtare dhe perceptimit lokal, duke bërë që shumë qytetarë të shohin KSC-në jo si një instrument drejtësie, por si një mjet politik për të delegjitimuar luftën çlirimtare.

3. Perceptimi i padrejtësisë dhe mungesa e besimit të qytetarëve

Sondazhet dhe studimet sociale tregojnë qartë se KSC ka dështuar në krijimin e besimit tek popullsia lokale. Një sondazh i vitit 2021 tregon se shumica e shqiptarëve të Kosovës janë të gatshëm të protestojnë nëse ish-luftëtarët e UÇK akuzohen në mënyrë që ata e perceptojnë si të padrejtë.

Ky perceptim i padrejtësisë është përforcuar nga mungesa e transparencës në procedura dhe komunikim të pamjaftueshëm me publikun. Një artikull i vitit 2025 vëren se KSC, përkundër qëllimeve të saj të deklaruara për pajtim pas luftës, ka kontribuar në tensionimin e marrëdhënieve ndërnacionale dhe ka dëmtuar përpjekjet për stabilitet rajonal.

4. Dënime të diskutueshme dhe reagimi i shoqërisë

Një rast emblemë është ai i Pjetër Shalës, ish-pjesëtari i UÇK-së, i cili u dënua me 18 vjet burg për krime lufte, duke përfshirë tortura dhe vrasje. Megjithatë, kritikët argumentojnë se ky dënim nuk pasqyron kompleksitetin e kontekstit të luftës dhe përqendrohet vetëm tek viktimat serbe, duke lënë jashtë llogaritjes kontributin e Shalës dhe UÇK-së në mbrojtjen e popullsisë civile shqiptare.

Këto vendime kanë shkaktuar reagime të forta në mesin e qytetarëve shqiptarë, duke u perceptuar si sulme të drejtpërdrejta ndaj luftës çlirimtare dhe heroizmit të UÇK-së. Një analizë e vitit 2025 tregon se këto dënime kanë nxitur një polarizim të shtuar brenda shoqërisë, duke e vështirësuar dialogun dhe pajtimin.

5. Mungesa e legjitimitetit lokal dhe ndikimi në pajtim

Studime të vitit 2019 dhe 2020 theksojnë se mungesa e legjitimitetit lokal të KSC ka penguar përpjekjet për pajtim dhe ka krijuar një hendek të thellë midis institucioneve ndërkombëtare dhe qytetarëve. Shumë qytetarë nuk i besojnë procesit gjyqësor dhe e perceptojnë atë si të njëanshëm dhe të jashtëm.

Kjo situatë ka pasojat e saj serioze: institucionet ndërkombëtare humbasin autoritet moral, ndërsa pasiguria ligjore dhe ndjenja e padrejtësisë forcojnë narrativën e viktimës dhe kundërshtimin ndaj institucioneve të drejtësisë ndërkombëtare.

6. Analiza krahasuese: Praktika ndërkombëtare dhe padrejtësitë e perceptuara

Në krahasim me gjykatat hibridë në Bosnje dhe Herzegovinë (ICTY) ose në Sierra Leone (SCSL), KSC dallon për njëanshmërinë perceptuese. Në këto gjykata, hetimet kanë përfshirë të gjitha palët e përfshira në konflikt, duke krijuar një narrativë më të ekuilibruar të drejtësisë. Për dallim nga këto praktika ndërkombëtare, KSC ka dështuar të trajtojë në mënyrë të barabartë krimet e kryera nga të gjitha palët, duke e zvogëluar kështu ndikimin e saj moral dhe legjitim.

7.Nevoja për një drejtësi të barabartë dhe të qëndrueshme

KSC ka një rol të rëndësishëm në procesin e drejtësisë post-luftës, por për të arritur drejtësi të vërtetë dhe pajtim të qëndrueshëm, është e nevojshme që ajo:

Të trajtojë krimet e kryera nga të gjitha palët e përfshira në konflikt, duke shmangur perceptimin e njëanshmërisë.

Të forcojë legjitimitetin lokal përmes transparencës dhe përfshirjes së komunitetit në proceset gjyqësore.

Të adresojë perceptimin publik përmes komunikimit të hapur dhe edukimit mbi rolin e saj.

Të ruajë integritetin ndërkombëtar, duke respektuar standardet e gjykatave ndërkombëtare për hetime dhe prova.

Vetëm duke ndjekur këto hapa, KSC mund të kthehet në një instrument të drejtësisë së vërtetë, të pranueshme për të gjithë palët dhe të kontribuojë në stabilitetin dhe pajtimin e Kosovës dhe rajonit.