Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Një drejtësi e jashtme

Gjykata Speciale në Hagë: Një drejtësi e jashtme me juridiksion të deleguar dhe me karakter monoetnik – sfidë për sovranitetin dhe të drejtën publike të Kosovës

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

1. Një mekanizëm juridik hibride me legjitimitet të kontestuar dhe përmbajtje politike

Vendosja dhe funksionimi i Dhomave të Specializuara të Kosovës në Hagë (të njohura si “Gjykata Speciale”) përbën një ndër ndërhyrjet më të debatueshme në sistemin juridik të një shteti sovran në periudhën moderne. E themeluar në bazë të një presioni ndërkombëtar dhe të një raporti të kontestuar të Këshillit të Evropës, të përpiluar nga senatori Dick Marty në vitin 2011 – pa një proces të verifikimit të pavarur dhe të bazuar në prova të pakundërshtueshme – kjo gjykatë synon të trajtojë ekskluzivisht pretendimet për krime të supozuara nga pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Që në themel, ky institucion ngërthen një konflikt midis synimeve të deklaruara për drejtësi dhe pasojave reale politike e juridike që krijon mbi sovranitetin kushtetues të Republikës së Kosovës.

2. Formë juridike e Kosovës, por funksion real jashtë saj dhe kundër saj

Gjykata Speciale është themeluar sipas Ligjit nr. 05/L-053 dhe të Amendamentit Kushtetues nr. 24, duke pretenduar të jetë pjesë e sistemit të drejtësisë kosovare. Megjithatë, ajo operon jashtë territorit të Kosovës, në qytetin e Hagës, dhe nuk i nënshtrohet asnjë kontrolli institucional nga autoritetet vendëse. Stafi i saj është ndërkombëtar, gjuha zyrtare është anglishtja, dhe rregullorja e brendshme miratohet jashtë kompetencave të Kuvendit apo Këshillit Gjyqësor të Kosovës. Kjo strukturë përfaqëson jo thjesht një model të drejtësisë hibride, por një formë të institucionalizuar të delegimit të juridiksionit kombëtar përmes presionit politik ndërkombëtar, çka bie ndesh me parimet e pavarësisë së pushtetit gjyqësor dhe të vetëvendosjes së drejtësisë penale.

3. Juridiksion selektiv dhe drejtësi e fragmentarizuar etnikisht

Një nga kritikat më të forta ndaj Gjykatës Speciale është karakteri i saj monoetnik në zbatimin e drejtësisë. Deri më sot, të gjitha hetimet dhe aktakuzat e ngritura janë të orientuara kundër shqiptarëve të Kosovës. Kjo, pavarësisht dokumentimit të mijëra krimeve të luftës të kryera nga forcat serbe – përfshirë masakra, përdhunime në masë dhe dëbime të detyruara të popullsisë civile – të evidentuara nga organizata ndërkombëtare si Human Rights Watch, Amnesty International dhe vetë OKB-ja. Një drejtësi që i nënshtrohet kritereve të përzgjedhjes etnike dhe politike, dhe që anashkalon parimin e përgjegjësisë universale penale, përbën një shkelje të drejtpërdrejtë të nenit 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe të normave themelore të së drejtës penale ndërkombëtare.

4. Degradimi i drejtësisë tranzicionale dhe cenimi i funksionit të drejtësisë publike

Në kontekstet pas-konfliktuale, drejtësia tranzicionale ka për qëllim ndërtimin e një rendi të ri juridik dhe shoqëror përmes ballafaqimit me të kaluarën, ndërtimit të besimit dhe rikthimit të legjitimitetit institucional. Gjykata Speciale, përkundrazi, ka funksionuar si një mjet i ngushtë ndëshkues, pa përfshirë përmasat e riparimit moral, pa ofruar transparencë për publikun kosovar, dhe pa ndihmuar në krijimin e një narrative të baraspeshuar historike. Ajo përjashton plotësisht dinamikat e pajtimit dhe rikonstruktimit institucional që përbëjnë thelbin e drejtësisë tranzicionale në përputhje me të drejtën ndërkombëtare publike dhe parimet e Kombeve të Bashkuara.

5. Një formë nënshtrimi institucional me pasoja kushtetuese

Delegimi i juridiksionit penal ndaj një trupi që nuk është as i brendshëm dhe as përgjegjës ndaj autoriteteve kushtetuese të Kosovës përbën jo vetëm një përjashtim nga standardet e së drejtës publike, por edhe një precedent rrezikshëm për pavarësinë institucionale të shtetit. Me këtë akt, Kosova ka pranuar një formë të nënshtrimit institucional që shkon përtej bashkëpunimit ndërkombëtar dhe që përmbys mekanizmin kushtetues të ndarjes së pushteteve. Kjo situatë është në kundërshtim me nenin 1 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, i cili garanton integritetin dhe sovranitetin e brendshëm të shtetit.

6. Në emër të Kosovës, por në kundërshtim me interesin e saj publik

Gjykata Speciale, edhe pse pretendon të veprojë në emër të Republikës së Kosovës, në fakt cenon interesat themelore të saj, përfshirë legjitimitetin e luftës për liri, autoritetin e institucioneve të saj kushtetuese dhe të drejtën për drejtësi të barabartë. Ky model i drejtësisë së eksportuar krijon një përmbysje të funksionit të drejtësisë në të drejtën ndërkombëtare publike: në vend që të jetë një instrument për mbrojtjen e të drejtave dhe lirisë, ajo kthehet në një mjet për barazimin e agresorit me viktimën, për rrëzimin e së vërtetës historike dhe për kriminalizimin e legjitimitetit çlirimtar.

7. Drejtësi e instrumentalizuar dhe e delegjitimuar në nivel ndërkombëtar

Gjykata Speciale është më shumë një produkt i realpolitikës sesa i një filozofie universale të drejtësisë. Ajo mishëron logjikën e drejtësisë së diktuar nga interesat gjeopolitike, dhe jo nga parimet e drejtësisë ndërkombëtare të bazuar në të drejtën natyrore, barazinë para ligjit dhe dinjitetin njerëzor. Ky model drejtësie selektive dhe të instrumentalizuar i shërben jo të vërtetës, por narrativave të imponuara dhe zbehjes së rolit të shteteve të vogla në rendin juridik ndërkombëtar.

Përfundim: Sovranitet pa drejtësi është i pamjaftueshëm, drejtësi pa barazi është padrejtësi

Kosova ka nevojë për një drejtësi autentike, të ndërtuar mbi parimet e barazisë, pavarësisë dhe dinjitetit të saj kombëtar. Gjykata Speciale, si një formë e drejtësisë së huaj dhe me karakter diskriminues, përbën një sfidë serioze për konsolidimin e shtetësisë dhe të rendit kushtetues në Kosovë. Drejtësia që vepron jashtë Republikës, dhe në kundërshtim me vlerat e saj kushtetuese, nuk është drejtësi: është një padrejtësi e sofistikuar, e veshur me mantelin e ligjshmërisë, por e zhveshur nga çdo standard moral dhe demokratik.

Prandaj, është koha për një reflektim të thellë institucional, diplomatik dhe juridik për të rikthyer drejtësinë në shërbim të shtetit, qytetarit dhe të së vërtetës.

The Special Court in The Hague: An External Justice with Delegated Jurisdiction and Monoethnic Character – A Challenge to Kosovo’s Sovereignty and Public Law

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

1. A hybrid legal mechanism with contested legitimacy and political content

The establishment and operation of the Kosovo Specialist Chambers in The Hague—commonly referred to as the “Special Court”—constitutes one of the most controversial interventions in the legal system of a sovereign state in modern times. Created under international pressure and based on a disputed 2011 report by the Council of Europe, authored by Swiss senator Dick Marty—without an independent, evidence-based verification process—this court aims to prosecute alleged crimes committed by members of the Kosovo Liberation Army (KLA). From its very inception, this institution reveals a deep conflict between the stated aims of justice and the real political and legal consequences it imposes on the constitutional sovereignty of the Republic of Kosovo.

2. A court formally part of Kosovo, but in practice outside and against it

The Special Court was established through Law No. 05/L-053 and Constitutional Amendment No. 24, formally presenting itself as part of Kosovo’s domestic judicial system. However, in substance and function, it operates entirely outside Kosovo’s territory, based in The Hague, with international staff, English as the official language, and procedural rules adopted independently of Kosovo’s institutions. This structure represents not merely a hybrid model of justice, but an institutionalized form of delegated national jurisdiction imposed through international political pressure—contrary to the principles of judicial independence and sovereign authority in criminal adjudication.

3. Selective jurisdiction and ethnically fragmented justice

One of the strongest criticisms directed at the Special Court is its monoethnic character in the administration of justice. To date, all investigations and indictments have targeted only Kosovo Albanians. This is despite the well-documented war crimes committed by Serbian forces—including massacres, mass rapes, and forced deportations of civilians—by organizations such as Human Rights Watch, Amnesty International, and the United Nations. A justice mechanism that adheres to ethnic and political selection criteria, and systematically ignores the principle of universal criminal responsibility, directly violates Article 14 of the European Convention on Human Rights and the foundational norms of international criminal law.

4. The degradation of transitional justice and the undermining of public legal function

In post-conflict contexts, transitional justice aims to build a new legal and social order through truth-seeking, accountability, reconciliation, and institutional legitimacy. The Special Court, on the contrary, has operated narrowly as a punitive instrument, offering no meaningful moral or institutional redress, failing to engage with the Kosovar public, and lacking in fostering a balanced historical narrative. It excludes the dynamics of reconciliation and institutional reconstruction that are essential to transitional justice under international public law and United Nations standards.

5. A form of institutional subjugation with constitutional implications

Delegating fundamental criminal jurisdiction to a body unaccountable to Kosovo’s constitutional institutions represents not only a deviation from public law standards but also a dangerous precedent for the state’s institutional independence. Through this act, Kosovo has effectively accepted a model of institutional subjugation far beyond international cooperation. This contradicts the principle of separation of powers enshrined in Kosovo’s Constitution and challenges Article 1, which guarantees the integrity and internal sovereignty of the Republic of Kosovo.

6. In the name of Kosovo, but contrary to its public interest

Although the Special Court claims to operate on behalf of the Republic of Kosovo, in reality it undermines the state’s core interests: the legitimacy of its liberation struggle, the authority of its constitutional institutions, and the right to equal justice. This exported justice model represents an inversion of the role of justice in international public law: rather than serving rights and freedoms, it is instrumentalized to equate victim with aggressor, distort historical truth, and criminalize the legitimate struggle for freedom.

7. Instrumentalized and delegitimized justice on the international stage

The Special Court is more a product of realpolitik than of a universal philosophy of justice. It reflects the logic of justice dictated by geopolitical interests rather than by the principles of natural law, legal equality, and human dignity. This model of selective and instrumentalized justice serves not the truth, but imposed narratives and the marginalization of small states within the international legal order.

Conclusion: Sovereignty without justice is insufficient; justice without equality is injustice

Kosovo needs authentic justice, built on the principles of equality, independence, and national dignity. The Special Court, as a foreign and discriminatory form of justice, poses a serious threat to the consolidation of statehood and constitutional order in Kosovo. Justice that operates outside the Republic and against its constitutional values is not justice—it is a sophisticated form of injustice cloaked in the appearance of legality, yet stripped of all moral and democratic standards.

Therefore, it is time for deep institutional, diplomatic, and legal reflection to restore justice in the service of the state, the citizen, and the truth