Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Mungesa e Preambulës në Kushtetutën e Kosovës

Mungesa e Preambulës në Kushtetutën e Kosovës: Shkëputja normative nga aktet kushtetuese të viteve 1990–1991 dhe relativizimi i luftës çlirimtare të UÇK-së si themel i shtetësisë

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Republika e Kosovës është një nga shtetet më të reja të kontinentit europian, por shtetësia e saj nuk është produkt i një akti të vetëm politik më 17 shkurt 2008. Përkundrazi, ajo është rezultat i një procesi historik, juridik dhe politik që përfshin:

1. Deklaratën Kushtetuese të 2 korrikut 1990,

2. Kushtetutën e Kaçanikut të 7 shtatorit 1990,

3. Referendumin gjithëpopullor të 26–30 shtatorit 1991,

4. Luftën çlirimtare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK),

5. dhe kulmon me Shpalljen e Pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.

Megjithatë, Kushtetuta e vitit 2008 nuk përmban një Preambulë, duke krijuar një boshllëk të dukshëm normativ, historik dhe politik. Mungesa e saj:

-shkëput Kosovën nga kontinuiteti i saj kushtetues i viteve 1990–1991,

-relativizon rolin e luftës çlirimtare të UÇK-së si themel i shtetësisë,

-dhe lë hapësirë për interpretime të dëmshme nga aktorë të jashtëm mbi legjitimitetin e shtetit.

Funksioni dhe rëndësia e Preambulës në një Kushtetutë

1. Funksioni normativ dhe interpretues

Preambula nuk është një tekst ceremonial. Ajo ka funksion të dyfishtë:

-juridik, sepse përcakton bazën legjitimues të sovranitetit dhe orientimin e rendit kushtetues;

-interpretues, sepse shërben si udhërrëfyes për Gjykatën Kushtetuese dhe institucionet e tjera në rastet e zgjidhjes së konflikteve kushtetuese.

2. Shembuj ndërkombëtarë

/SHBA (1787): “We the People…” vendos sovranitetin popullor si burim themelor të shtetit.

-Gjermania (1949): Preambula e Ligjit Themelor thekson detyrimin moral dhe historik pas diktaturës naziste.

-Kroacia (1990): Preambula përfshin referendumet dhe luftën për pavarësi, duke e lidhur shtetin me sakrificën kombëtare.

-Eritrea (1997) dhe Timor-Leste (2002): Preambulat theksojnë luftën çlirimtare dhe rezistencën popullore si themel i legjitimitetit shtetëror.

Konkluzioni: Preambula është mjet juridik dhe politik për të afirmuar identitetin kushtetues dhe për të garantuar kontinuitetin historik të shtetit.

Aktet kushtetuese të viteve 1990–1991: Themeli i shtetësisë së Kosovës

-Deklarata Kushtetuese e 2 korrikut 1990: shpreh të drejtën për vetëvendosje, duke krijuar bazën juridike për pavarësinë.

-Kushtetuta e Kaçanikut e 7 shtatorit 1990: shpalli Kosovën Republikë dhe siguroi kontinuitetin normativ të Deklaratës.

-Referendumi i 26–30 shtatorit 1991: një akt i demokracisë direkte, ku mbi 99% e qytetarëve u shprehën për pavarësinë – i krahasueshëm me proceset e Sllovenisë dhe Kroacisë.

Këto akte nuk janë thjesht dokumente historike; ato janë gurë themeli juridik që Kushtetuta e vitit 2008 nuk i pasqyron në tekstin e saj.

Lufta çlirimtare e UÇK-së si themele i shtetësisë

Lufta e UÇK-së përbën aktin themelor të vetëmbrojtjes kolektive kundër gjenocidit serb, të mbështetur në parimet e së drejtës ndërkombëtare.

-Ndërhyrja e NATO-s (1999) u bazua në parimet e së drejtës humanitare ndërkombëtare për të parandaluar krimet kundër njerëzimit.

-Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së e institucionalizoi ndërkombëtarisht të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje.

Mospërmendja e UÇK-së në tekstin kushtetues prodhon një hendek moral, juridik dhe politik, i cili në plan ndërkombëtar dobëson narrativën e shtetësisë.

Krahasime ndërkombëtare

-Kroacia dhe Sllovenia (1990–1991): Preambulat e tyre theksojnë referendumin dhe luftën për pavarësi.

-Eritrea (1997): 30 vite luftë të përfshira në Preambulë si bazë e shtetit.

-Timor-Leste (2002): Rezistenca e armatosur dhe referendumi i vitit 1999 theksohen në tekstin kushtetues.

Kosova, duke mos e pasur këtë element në Kushtetutë, humb një instrument të rëndësishëm legjitimues dhe diplomatik.

Pasojat e mungesës së Preambulës

1. Shkëputje historike nga aktet e vitit 1990–1991.

2. Relativizim i luftës çlirimtare dhe sakrificës së UÇK-së.

3. Dobësim diplomatik, sepse mungon një bazë kushtetuese për narrativën shtetërore.

4. Hendek moral dhe identitar në raport me qytetarët dhe gjeneratat e reja.

Rekomandime

1. Hartimi i një Preambule kushtetuese që të përfshijë:

   -Deklaratën Kushtetuese të 1990,

   -Kushtetutën e Kaçanikut,

   -Referendumin e vitit 1991,

   -Luftën çlirimtare të UÇK-së,

   -Shpalljen e Pavarësisë më 17 shkurt 2008.

   
   

2. Fuqizimi i legjitimitetit ndërkombëtar: Një Preambulë e tillë do ta bënte të pakontestueshme narrativën shtetërore të Kosovës.

3. Roli diplomatik dhe edukativ: Preambula do të shërbente si dokument i unitetit kombëtar dhe mjet i diplomacisë së jashtme për të afirmuar të drejtën historike të Kosovës.

Mungesa e Preambulës në Kushtetutën e Kosovës është një boshllëk i rëndë juridik, politik dhe historik. Një shtet që ka kaluar nëpër procese të tilla si Deklarata e 1990-s, Kushtetuta e Kaçanikut, referendumi gjithëpopullor, lufta e UÇK-së dhe shpallja e pavarësisë nuk mund të lejojë që këto akte të mbeten jashtë tekstin themelor të tij.

Shtimi i një Preambule në Kushtetutë është domosdoshmëri për të:

-siguruar kontinuitetin normativ,

-forcuar identitetin kombëtar,

-dhe mbrojtur legjitimitetin ndërkombëtar të shtetit.

Vetëm kështu, shtetësia e Kosovës do të jetë e plotë, e fuqishme dhe e pathyeshme, duke reflektuar sakrificën historike të popullit të saj për liri dhe pavarësi.