Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Kosova – Rast Sui Generis

Kosova – Rast Sui Generis në të Drejtën Ndërkombëtare dhe Integrimi i Saj Ndërkombëtar që Duhet të Jetë po Ashtu Sui Generis

Shkruan nga Washington D.C. – Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

24 Tetor 2025

1.Rasti unik i Kosovës dhe rëndësia e konceptit sui generis

Në historinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, pak raste kanë pasur ndikim kaq të thellë në të drejtën ndërkombëtare sa shpallja e pavarësisë së Republikës së Kosovës më 17 shkurt 2008. Ky akt, i mbështetur në një proces të gjatë ndërkombëtar dhe në ndërhyrjen humanitare të NATO-s më 1999, e pozicionoi Kosovën si rast të veçantë – sui generis – në sistemin juridik ndërkombëtar.

Ky karakter i veçantë u njoh jo vetëm nga shumë shtete, por edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND), e cila në opinionin e saj këshillimor të vitit 2010 konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare, duke përforcuar kështu legjitimitetin juridik të shtetësisë së saj.

Ky përcaktim është më shumë sesa terminologji juridike – ai është themel filozofik, politik dhe diplomatik i pozitës ndërkombëtare të Kosovës. Si rrjedhojë, edhe proceset e integrimit ndërkombëtar të Kosovës duhet të zhvillohen mbi të njëjtin parim: sui generis, pra të veçanta dhe të përshtatura me realitetin e saj specifik.

2. Parimi sui generis si bazë e së drejtës ndërkombëtare për Kosovën

Në kuptimin juridik, termi sui generis nënkupton “të papërsëritshëm, unik, të krijuar në kushte të veçanta historike e politike”. Kosova e fitoi këtë status për shkak të rrethanave të jashtëzakonshme që përfshinin:

-shpërbërjen e dhunshme të ish-Jugosllavisë,

-represionin shtetëror sistematik të Serbisë ndaj popullsisë shqiptare,

-ndërhyrjen humanitare të NATO-s më 1999, e cila parandaloi gjenocidin dhe hapi rrugën për protektoratin ndërkombëtar të OKB-së (Rezoluta 1244),

-dhe përfundimisht, procesin e pavarësisë së mbikëqyrur nga bashkësia ndërkombëtare, i cili u zhvillua nën udhëheqjen e Presidentit Ahtisaari dhe me mbështetje të gjerë nga demokracitë perëndimore.

Në këtë mënyrë, Kosova nuk është produkt i një procesi të zakonshëm të vetëvendosjes, por rezultat i një ndërhyrjeje ndërkombëtare legjitime në mbrojtje të të drejtave themelore të njeriut. Kjo e bën rastin e saj të papërsëritshëm në praktikën ndërkombëtare.

3. Integrimi ndërkombëtar – një proces që duhet të jetë po ashtu sui generis

Nëse themelimi i shtetit të Kosovës është sui generis, atëherë edhe integrimi i saj në sistemin ndërkombëtar – në OKB, BE, NATO, Këshillin e Evropës dhe organizata të tjera – duhet të zhvillohet mbi të njëjtat parime të veçanta.

Kjo nënkupton:

1. Njohje e rolit unik të Kosovës si rast i ndërhyrjes humanitare dhe i drejtësisë ndërkombëtare për mbrojtjen e popujve nga shtypja.

2. Zhvillim të politikës së jashtme aktive dhe proaktive nga vetë Kosova, që nënvizon këtë karakter të veçantë në çdo forum ndërkombëtar.

3. Mosbarazim me ish-republikat jugosllave në proceset e integrimit, sepse Kosova nuk është produkt i shpërbërjes, por i rezistencës dhe i mbrojtjes ndërkombëtare të popullit të saj.

4. Zhvillim të marrëdhënieve bilaterale dhe multilaterale mbi bazën e barazisë së plotë, jo të trajtimit si “rast i pazgjidhur” apo “territor në konflikt”.

Pra, integrimi ndërkombëtar i Kosovës nuk mund të jetë një përshtatje formale me procedurat standarde të shteteve të tjera, por një proces strategjik, i ndërtuar sipas karakterit unik të lindjes dhe legjitimitetit të saj ndërkombëtar.

4. Dimensioni juridiko-politik dhe diplomatik i integrimit sui generis

Në të drejtën ndërkombëtare, çdo proces integrues mbështetet mbi parimin e sovranitetit dhe barazisë së shteteve. Për Kosovën, ky parim duhet të zgjerohet edhe më tej:

ajo gëzon sovranitet të fituar përmes ndërhyrjes ndërkombëtare humanitare, prandaj detyrimi moral dhe juridik i bashkësisë ndërkombëtare është ta përfshijë atë në strukturat ndërkombëtare me një regjim të posaçëm pranimi.

Ky regjim duhet të njohë se:

-Kosova nuk mund të trajtohet si çështje e brendshme e Serbisë,

-dialogu Kosovë–Serbi nuk është proces bilateral klasik, por proces ndërkombëtar i konsolidimit të paqes dhe të sovranitetit në Ballkan,

-dhe se çdo vonesë në integrimin e Kosovës përbën shkelje të parimit të barazisë ndërkombëtare dhe të së drejtës së vetëvendosjes demokratike.

5.Nga legjitimiteti juridik te konsolidimi ndërkombëtar

Kosova ka hyrë në historinë e së drejtës ndërkombëtare si një laborator i drejtësisë ndërkombëtare humanitare. Ajo është prova e gjallë se sovraniteti nuk është vetëm çështje territoriale, por edhe morale dhe njerëzore.

Në këtë kuptim, rruga e saj drejt integrimit ndërkombëtar duhet të vazhdojë të udhëhiqet nga parimi sui generis – pra, nga kuptimi se Kosova është dhe mbetet një rast unik, që kërkon trajtim unik.

Vetëm përmes këtij koncepti mund të sigurohet jo vetëm njohja universale, por edhe përfshirja e plotë e Republikës së Kosovës në sistemin ndërkombëtar të paqes, drejtësisë dhe sigurisë