Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Kombi dhe qytetarët

Kombi dhe qytetarët në marrëdhënie juridike me shtetin si organizatë politike:

Detyrimi i shtetit për t’iu përgjigjur kërkesave të ligjshme me shërbim dhe përgjegjësi publike

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Në një shoqëri demokratike, marrëdhënia midis kombit, qytetarëve dhe shtetit është themeli i çdo rendi kushtetues dhe moral. Shteti, si organizatë politike dhe juridike, nuk ekziston për vete, por për të garantuar të drejtën, drejtësinë dhe mirëqenien e qytetarëve.

Në këtë kuptim, funksioni më i lartë i shtetit nuk është sundimi, por shërbimi. Shteti duhet të jetë instrument i ligjshëm në duart e qytetarit – dhe jo qytetari mjet i pushtetit. Ky parim përbën thelbin e shtetit të së drejtës dhe të sovranitetit popullor.

1. Kombi dhe qytetarët si burim i legjitimitetit të shtetit

Në doktrinën kushtetuese dhe të së drejtës publike, kombi përfaqëson bashkësinë shpirtërore, kulturore dhe historike të njerëzve që ndajnë një identitet të përbashkët kombëtar. Qytetarët, si bartës të të drejtave politike e civile, janë subjekte juridike të sovranitetit.

Nga ky dualitet lind legjitimiteti i shtetit, i cili nuk buron nga vetvetja, por nga vullneti i kombit dhe i qytetarëve që e krijojnë dhe e mbajnë gjallë.

Shteti nuk është pronë e pushtetit, por pasuri juridike e kombit. Ai ekziston vetëm për aq sa përfaqëson dhe mbron të drejtën, lirinë dhe dinjitetin e çdo qytetari.

Në këtë frymë, Jean-Jacques Rousseau theksonte se “vullneti i përgjithshëm është shprehja më e lartë e sovranitetit”, ndërsa Hans Kelsen e definonte shtetin si “rend juridik të institucionalizuar që ekziston përmes normës dhe jo përmes forcës”.

2. Shteti si organizatë politike në funksion të së drejtës dhe të njeriut

Shteti është organizëm politik dhe juridik, i strukturuar për të zbatuar vullnetin popullor përmes institucioneve. Ai nuk është vetëm aparat administrativ, por mekanizëm shërbyes i kombit dhe i qytetarëve.

Në këtë raport, shteti është bartës i autoritetit publik, ndërsa qytetari është subjekt i të drejtave dhe burim i pushtetit.

Nëse shteti e humb lidhjen e tij me qytetarin, ai e humb legjitimitetin moral dhe juridik. Prandaj, parimi i shërbimit ndaj qytetarit duhet të jetë busulla e çdo institucioni publik.

Në një demokraci funksionale, pushteti është përgjegjësi dhe jo privilegj. Nëpunësit dhe funksionarët publikë nuk janë pronarë të shtetit, por nëpunës të kombit dhe të shoqërisë.

3. Marrëdhënia juridike ndërmjet shtetit dhe qytetarit

Në kuptimin juridik, marrëdhënia midis qytetarit dhe shtetit është marrëdhënie e të drejtave dhe detyrimeve të ndërsjella.

Qytetari është i detyruar të respektojë ligjet, ndërsa shteti është i detyruar t’i shërbejë qytetarit me ligj, me drejtësi dhe me transparencë.

Kjo është esenca e shtetit të së drejtës, ku pushteti nuk vepron sipas vullnetit të individit, por sipas normës juridike.

Në të gjitha sistemet demokratike, shteti është i obliguar t’u përgjigjet kërkesave të ligjshme të qytetarëve në mënyrë të arsyetuar, efikase dhe njerëzore.

Kushtetuta e Republikës së Kosovës (neni 3 dhe neni 124) dhe Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (neni 15 dhe neni 170) përcaktojnë qartë se institucionet publike ekzistojnë për t’u shërbyer qytetarëve dhe për të respektuar të drejtat e tyre themelore.

4. Shërbimi si detyrim moral dhe juridik i shtetit

Në doktrinën bashkëkohore të së drejtës publike, shteti nuk është vetëm garant i rendit juridik, por edhe shërbyes i dinjitetit njerëzor.

Kërkesa e ligjshme e qytetarit përbën akt sovran, sepse përmes saj qytetari e ushtron të drejtën e tij për pjesëmarrje dhe për kontroll ndaj pushtetit.

Shteti që hesht ndaj kërkesave të ligjshme të qytetarëve, shkel jo vetëm ligjin, por edhe moralin publik dhe besimin demokratik.

Një administratë që nuk i përgjigjet qytetarit, nuk është më instrument i drejtësisë, por pengesë e së drejtës.

Për këtë arsye, parimi i përgjegjësisë publike dhe llogaridhënies është shtylla e çdo demokracie funksionale.

5. Humanizmi juridik dhe supremacia e qytetarit në rendin kushtetues

Filozofia e drejtësisë moderne është e ndërtuar mbi parimin se “ligjet janë bërë për njerëzit, dhe jo njerëzit për ligjet”.

Ky parim, i mishëruar në mendimin juridik nga Aristoteli e deri te Habermas, shpreh kuptimin më të thellë të shtetit demokratik – njeriu është qëllimi, dhe jo mjeti i sistemit juridik.

Humanizmi juridik kërkon që çdo vendim, çdo ligj dhe çdo akt shtetëror të ketë në qendër respektin për njeriun si person.

Shteti nuk mund të jetë i drejtë nëse nuk është njerëzor; nuk mund të jetë ligjor nëse nuk është etik.

6.Shteti që shërben është shtet që jeton

Marrëdhënia ndërmjet kombit, qytetarëve dhe shtetit është një kontratë morale dhe juridike që mbështet rendin shoqëror dhe politik.

Kombi i jep shtetit legjitimitet, qytetari i jep pushtet, ndërsa shteti ka për detyrë t’u kthejë të dyve drejtësi, shërbim dhe dinjitet.

Nëse shteti nuk i përgjigjet kërkesave të ligjshme të qytetarëve, ai e humb misionin e vet historik.

Por kur shteti i shërben qytetarëve me ndershmëri, transparencë dhe përkushtim, ai bëhet shprehja më e lartë e sovranitetit kombëtar dhe e humanizmit juridik.

Prandaj, shteti që shërben është shtet që jeton, ndërsa shteti që sundon është shtet që shuhet.