Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Drejtësi që po kthehet në padrejtësi

Haga dhe pengmarrja e Kosovës: Drejtësi që po kthehet në padrejtësi

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

1. Paradoksi i drejtësisë ndërkombëtare ndaj viktimës

Kosova është rasti më domethënës në Evropën e pasluftës së dytë botërore ku një popull, pas një përvoje të gjatë të shtypjes sistematike, spastrimit etnik dhe krimeve të përgjakshme nga një regjim gjenocidal, arriti të fitojë lirinë përmes një lëvizjeje çlirimtare të brendshme dhe ndërhyrjes së faktorit ndërkombëtar. Kjo e drejtë për vetëvendosje, e bazuar në Kartën e OKB-së dhe jurisprudencën ndërkombëtare, u shndërrua në themelin e shtetësisë së Kosovës.

Megjithatë, paradoksi qëndron në faktin se sot, në vitin 2025, drejtësia ndërkombëtare përmes Dhomave të Specializuara në Hagë – një gjykatë me karakter të veçantë dhe të njëanshëm – po e trajton Kosovën si palë të dyshuar në vend të viktimës së luftës. Kjo drejtësi selektive, në vend që të kontribuojë në drejtësi për të gjitha palët, është shndërruar në një pengesë për sovranitetin dhe integritetin moral të shtetit të Kosovës.

2. Një gjykatë e jashtme me juridiksion të deleguar, por me karakter të pabarabartë

Gjykata Speciale, ndonëse formalisht është pjesë e sistemit juridik të Kosovës, është e vendosur fizikisht dhe operacionalisht jashtë territorit të saj, në Hagë, dhe funksionon me staf ndërkombëtar. Ajo u themelua për të trajtuar pretendimet e ngritura në raportin e Dick Marty (2011), i cili u mbështet nga Këshilli i Evropës, pavarësisht mungesës së provave juridike të qëndrueshme.

Në vend që të hetojë krimet në tërësinë e tyre, ajo u fokusua vetëm ndaj pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK-së). Kjo zgjedhje selektive juridike, e mbështetur nga disa shtete që duan “neutralitet politik”, nuk e përfaqëson drejtësinë ndërkombëtare, por një drejtësi të imponuar politikisht, që në vetvete është padrejtësi.

3. UÇK-ja – objekt i ndëshkimit, jo i kuptimit historik dhe juridik

UÇK-ja lindi si reagim ndaj shtypjes strukturore të Serbisë dhe pasivitetit të bashkësisë ndërkombëtare përballë represionit sistematik ndaj shqiptarëve të Kosovës. Ajo përfaqëson një forcë të drejtë për liri dhe ishte aktori kryesor në krijimin e kushteve për ndërhyrjen e NATO-s, që i dha fund luftës dhe hapi rrugën e shtetësisë.

Por në Hagë, përmes një strategjie akuzuese të bazuar në “krime të pretenduara” pa një strukturë komandimi të dëshmuar dhe pa objektivitet të plotë procedural, po tentohet që UÇK-ja të paraqitet si organizatë kriminale, çka është jo vetëm juridikisht e pabazë, por edhe politikisht e rrezikshme.

4. Proces i dirigjuar dhe me efekte pengmarrëse për shtetin

Arrestimi dhe gjykimi i udhëheqësve më të lartë institucionalë të Kosovës – përfshirë ish-Presidentin Hashim Thaçi, ish-Kryeparlamentarët Jakup Krasniqi e Kadri Veseli – kanë krijuar një precedent të paprecedentë në historinë e shteteve të pas-konfliktit: ndërprerjen e lidershipit shtetëror përmes një mekanizmi juridik ndërkombëtar, pa një verdikt të formës së prerë.

Kjo ka çuar në dobësimin e përfaqësimit ndërkombëtar të Kosovës, ka lënë boshllëqe institucionale dhe ka minuar unitetin e brendshëm, duke e lënë Kosovën më të cenueshme ndaj presioneve ndërkombëtare në dialogun me Serbinë dhe proceset euroatlantike.

5. Heshtja ndërkombëtare dhe etika e dyfishtë ndaj krimeve të Serbisë

Krimet e luftës të kryera nga regjimi i Milosheviqit – të dokumentuara me qindra masakra, dhunime, dëbime masive dhe zhdukje të dhunshme – nuk kanë prodhuar asnjë mekanizëm të veçantë ndërkombëtar të drejtësisë, krahasuar me trajtimin që po i bëhet Kosovës.

Kjo heshtje ndërkombëtare është pjesë e një politike më të gjerë të barazimit të palëve në emër të stabilitetit, e cila e vë në pikëpyetje parimet e drejtësisë tranzicionale dhe të së drejtës ndërkombëtare penale. Nëse agresori nuk ndëshkohet, ndërsa viktima gjykohet, atëherë drejtësia është rrëzuar moralisht dhe funksionalisht.

6. Drejtësia si instrument për destabilizim të narrativës shtetformuese

Ajo që po ndodh me Gjykatën Speciale nuk është vetëm ndëshkim i figurave të luftës, por tentim për të rishkruar narrativën e shtetformimit të Kosovës. Lufta për çlirim nuk po shihet si pjesë e së drejtës për liri, por si një konflikt me karakter të dyshimtë, duke krijuar hapësirë për të relativizuar edhe vetë legjitimitetin e Pavarësisë së Kosovës.

Kjo strategji narrative është shërbim i drejtpërdrejtë për propagandën serbe, e cila që prej vitit 1999 ka punuar për të delegjitimuar ndërhyrjen e NATO-s dhe shpalljen e pavarësisë së Kosovës, duke e paraqitur atë si rezultat i një “komploti ndërkombëtar” dhe i një “krimi të organizuar”. Sot, përmes Hagës, kjo narrativë po gjen jehonë në mënyrë të tërthortë.

7. Thirrje për një qëndrim shtetëror dhe diplomatik të qartë

Kosova nuk mund të qëndrojë në heshtje. Nuk mjafton që mbrojtja e vlerave të luftës të bëhet vetëm në fjalime përkujtimore. Kërkohet një strategji shtetërore e diplomacisë proaktive, për të:

1kërkuar barazi në trajtimin juridik të krimeve në Ballkan;

-mbrojtur legjitimitetin e luftës çlirimtare në forume ndërkombëtare;

-përkrahur fuqishëm të gjithë të akuzuarit me mjete të dinjitetshme juridike dhe politike;

-ndërtuar një narrativë të koordinuar me aleatët ndërkombëtarë për të penguar relativizimin e luftës së Kosovës.

8. Drejtësia e njëanshme nuk prodhon paqe

Historia ka treguar se drejtësia e njëanshme nuk sjell pajtim. Nëse drejtësia ndërkombëtare përdoret si instrument për të viktimizuar viktimën, për të dobësuar shtetin që doli nga lufta, dhe për të paralizuar strukturat demokratike të një vendi, atëherë ajo drejtësi ka dështuar në misionin e saj.

Kosova nuk duhet të pranojë të mbetet peng i kësaj padrejtësie të sofistikuar. Mbrojtja e çlirimtarëve është mbrojtje e identitetit të saj. Drejtësia që nuk njeh të vërtetën historike, nuk mund të quhet drejtësi – ajo është një padrejtësi që bart rrezikun e përsëritjes së padrejtësive të historisë.

(Për botim me emër autorësie të plotë)

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Studiues i së drejtës publike, autor i veprës “Leksikon i së Drejtës”

Anëtar i institucioneve akademike dhe botuese në Shqipëri e Kosovë