Prof. Dr. Fejzulla Berisha: Degradimi institucional i Parlamentit

Degradimi institucional i Parlamentit të Kosovës përmes moskonstituimit: Përgjegjësia politike dhe juridike e subjektit fitues me shumicë relative

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

I.Moskonstituimi i Kuvendit të Republikës së Kosovës pas mbajtjes së zgjedhjeve parlamentare përbën një nga shprehjet më të rënda të krizës institucionale në sistemin demokratik parlamentar. Ky fenomen, që në dukje mund të paraqitet si vonesë procedurale apo mosmarrëveshje politike, në fakt përbën një cenim të drejtpërdrejtë të rendit kushtetues, funksionit përfaqësues të Kuvendit dhe parimit të sovranitetit popullor, i cili ushtrohet përmes përfaqësuesve të zgjedhur.

Në këtë kontekst, analiza nuk mund të qëndrojë në rrafshin e thjeshtë të vlerësimit politik, por duhet të zhvillohet në nivel të lartë juridik dhe kushtetues, duke shqyrtuar përgjegjësinë institucionale, obligimet kushtetuese dhe pasojat e rënda të një sjelljeje të tillë nga aktorët politikë, në radhë të parë nga subjekti fitues me shumicë relative.

II. Roli dhe përgjegjësia e shumicës relative në rendin kushtetues

Sipas nenit 64 dhe nenit 95 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, pas mbajtjes së zgjedhjeve parlamentare, Kuvendi duhet të mblidhet në seancën konstituive, në të cilën:

-Zgjidhet Kryetari i Kuvendit (neni 67);

-Më pas, Presidenti i Republikës, në konsultim me partinë që ka fituar shumicën në Kuvend, e mandaton kandidatin për Kryeministër (neni 95.1).

Partia që ka fituar shumicën relative, ndonëse nuk ka shumicë absolute, e gëzon të drejtën kushtetuese prioritare për formimin e institucioneve dhe bart një detyrim politik dhe institucional për të ndërmarrë hapat e parë në konstituimin e Kuvendit dhe formimin e Qeverisë. Kjo nuk është një e drejtë diskrecionare, por një obligim që rrjedh nga legjitimiteti i marrë përmes votës popullore dhe që duhet të përkthehet në veprim institucional konkret dhe të përgjegjshëm.

Nëse partia fituese me shumicë relative:

-nuk propozon kandidaturën për Kryetar të Kuvendit;

-nuk ndërton dialog me subjektet tjera për të siguruar shumicën e nevojshme për konstituimin e Kuvendit;

-apo, më keq akoma, e përdor statusin e saj si fituese për të shkaktuar bllokim institucional me qëllim të ruajtjes së avantazhit politik jashtë kornizës kushtetuese;

atëherë ajo jo vetëm që dështon të ushtrojë mandatin e saj përfaqësues, por bie ndesh me vetë thelbin e sistemit parlamentar dhe rendit kushtetues të Kosovës.

III. Moskonstituimi i Kuvendit si cenim i rendit kushtetues dhe parimeve demokratike

Moskonstituimi i Kuvendit në afatin e arsyeshëm pas certifikimit të rezultateve zgjedhore përbën një cenim të disa parimeve themelore kushtetuese dhe demokratike, përfshirë:

-Parimin e ndarjes së pushteteve – sepse legjislativi mbetet jofunksional, duke cenuar balancën kushtetuese ndërmjet pushteteve;

-Parimin e përfaqësimit demokratik – sepse qytetarët që kanë votuar nuk kanë përfaqësim aktiv në institucionin më të lartë përfaqësues;

-Sovranitetin e popullit – i cili nuk përkthehet në vendimmarrje politike në mungesë të institucioneve të zgjedhura.

Më tej, moskonstituimi në mënyrë të qëllimshme përbën shkelje të detyrimeve pozitive kushtetuese, e cila, në dritën e jurisprudencës kushtetuese dhe parimeve të së drejtës ndërkombëtare për institucionet demokratike, mund të përkufizohet si abuzim me të drejtën për të bllokuar funksionimin e shtetit.

IV. Përgjegjësia e subjekteve të tjera politike

Megjithëse përgjegjësia parësore bie mbi subjektin fitues, edhe partitë e tjera parlamentare nuk janë të përjashtuara nga përgjegjësia nëse ato:

-refuzojnë të marrin pjesë në seanca konstituive për të pamundësuar kuorumin;

-vendosin kushte politike të papranueshme për mbështetjen e konstituimit;

-përdorin retorikë bllokuese që shkon përtej kritikës politike, duke minuar vetë procesin demokratik.

Ky lloj veprimi bie në kundërshtim me parimin e bashkëpunimit politik për ndërtimin e institucioneve demokratike, të sanksionuar jo vetëm në Kushtetutën e Kosovës, por edhe në standardet e Bashkimit Evropian dhe të Këshillit të Evropës për funksionimin e parlamentit si institucion përfaqësues.

V. Pasojat politike dhe juridike të degradimit institucional

Degradimi institucional i Kuvendit përmes moskonstituimit sjell pasoja të mëdha dhe të shumëfishta:

1.Bllokim të ciklit politik dhe institucional, me pasoja në miratimin e ligjeve, buxhetit dhe funksionimin e administratës.

2.Mungesë të legjitimitetit për institucionet e përkohshme, si Qeveria në detyrë apo Presidenti që vepron në mungesë të kontrollit parlamentar.

3.Ulja e kredibilitetit të Republikës së Kosovës në arenën ndërkombëtare, si shtet që nuk është në gjendje të garantojë tranzicion institucional të qetë dhe demokratik.

4.Rritje të mosbesimit qytetar ndaj sistemit dhe institucioneve, që mund të prodhojë destabilitet të mëtejshëm politik e social.

VI. Ndërmarrja e përgjegjësisë si detyrim kushtetues dhe moral

Në përfundim, moskonstituimi i Kuvendit është pasojë direkte e papërgjegjësisë politike të subjektit fitues me shumicë relative, i cili ka detyrimin moral, politik dhe juridik të ndërmarrë hapin e parë në ndërtimin e institucioneve.

Shfrytëzimi i statusit të fituesit për të krijuar vakum institucional, për të shtyrë formimin e qeverisë për llogari të pazareve politike apo për të imponuar pushtet personal e jo rend kushtetues, përbën shkelje të rëndë të Kushtetutës dhe të parimeve themelore të demokracisë parlamentare.

Kosova, si republikë parlamentare, nuk mund të lejojë që shumica relative të shndërrohet në armë të bllokimit institucional, dhe as që partitë politike të veprojnë në kundërshtim me vullnetin popullor të shprehur përmes votës. Rendi kushtetues kërkon konstituim, dialog dhe ndërtim institucional, jo përçarje dhe pengesë.