Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: Askush nuk ka më të drejtë ta vë në sprovë Kuvendin

Askush nuk ka më të drejtë ta vë në sprovë Kuvendin – dhe pse çdo tentativë e re për krijimin e Qeverisë është akt antikushtetues

Nga Washington D.C.

Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

I. Konsumimi i mandatit kushtetues për formimin e Qeverisë – akt juridik përfundimtar

Pas dështimit të Kuvendit të Republikës së Kosovës për ta zgjedhur Qeverinë në seancën e fundit të së dielës, procesi i formimit të ekzekutivit konsiderohet juridikisht i konsumuar dhe politikisht i mbyllur. Sipas nenit 95 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, subjekti politik që ka marrë mandatin për formimin e Qeverisë, nëse nuk arrin të sigurojë shumicën e nevojshme të votave të deputetëve, e humb përfundimisht të drejtën kushtetuese për ta rikthyer Kuvendin në votim për të njëjtin propozim qeveritar.

Në doktrinën kushtetuese bashkëkohore, ky parim njihet si parimi i konsumimit të mandatit politik (principle of consumption of mandate), që nënkupton se sapo Kuvendi ka shprehur vullnetin negativ ndaj kandidatit të propozuar për Kryeministër, procesi i parë kushtetues mbyllet përfundimisht. Çdo përsëritje e të njëjtit votim apo përpjekje për rishqyrtim të kandidaturës së refuzuar përbën shkelje të parimit të sigurisë juridike dhe cenim të sovranitetit parlamentar, që është themeli i legjitimitetit demokratik të shtetit.

II. Kuvendi i pakonstituuar – organ pa legjitimitet të plotë kushtetues

Në situatën aktuale, Kuvendi i Republikës së Kosovës nuk është ende konstituuar në kuptimin substancial të funksionalitetit parlamentar. Mungesa e shumicës operative për zgjedhjen e qeverisë e bën këtë trup institucional politikisht të paplotë dhe juridikisht të papërfunduar, pra të paaftë për ushtrimin e kompetencave kushtetuese.

Për rrjedhojë, çdo përpjekje për ta rikthyer në rend dite të njëjtin propozim qeveritar për votim të dytë do të ishte:

-proceduralisht e pavlefshme;

-materialisht antikushtetuese; dhe

-politikisht destruktive për legjitimitetin e Kuvendit.

Kuvendi nuk mund të votojë për së dyti të njëjtin kandidat, sepse akti i parë i refuzimit është shprehje përfundimtare e sovranitetit parlamentar, dhe me atë moment, procesi kalon në fazën e re të parashikuar nga Kushtetuta – shpërndarjen e Kuvendit dhe caktimin e zgjedhjeve të reja.

III. Jurisprudenca krahasuese: Rasti “Lajçak – Kushtetuta e Bosnjës” dhe përvojat rajonale

Rasti i Bosnjë e Hercegovinës (2010) është ilustrues. Pas dështimit të përpjekjes së parë për formimin e Këshillit të Ministrave, Përfaqësuesi i Lartë ndërkombëtar, Miroslav Lajçak, konstatoi se dështimi i votimit të parë e konsumon mandatin politik të propozuesit. Mandati iu transferua Presidentit për shpalljen e zgjedhjeve të reja, duke ruajtur parimin e legjitimitetit të parë parlamentar dhe shmangur manipulimin e shumicave artificiale.

Në Maqedoninë e Veriut (2017), Presidenti Ivanov tentoi t’ia japë mandatin përsëri të njëjtit lider pas dështimit të parë. Juristët dhe faktori ndërkombëtar reaguan duke theksuar se mandati i parë është juridikisht i shteruar, dhe çdo rifillim i procesit do të shkelte parimin e alternimit demokratik. Pas presionit ndërkombëtar, mandati iu transferua shumicës parlamentare të re.

IV. Parimi i njëherësisë së aktit kushtetues në praktikën e Kosovës

Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka përcaktuar qartë këtë kufi. Në vendimin KO 95/14, Gjykata thekson:

Ky interpretim përjashton çdo mundësi të rivotimit për të njëjtin kandidat ose të njëjtin program qeverisës, pasi kjo përbën rianimim të një procesi të vdekur kushtetues.

V. Kompetenca e Gjykatës Kushtetuese dhe zgjidhja legjitime

Sipas nenit 113 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese ka kompetencë ekskluzive për të konstatuar shkeljet në procesin e formimit të Qeverisë dhe për të përcaktuar pasojat juridike.

Në këtë kontekst, Gjykata duhet të konstatojë se:

1.Procesi i votimit është përfundimisht i konsumuar;

2.Kuvendi nuk mund të funksionojë si organ konstituiv;

3.Zgjidhja e vetme kushtetuese është shpërndarja e Kuvendit dhe shpallja e zgjedhjeve të reja brenda 45 ditëve, sipas nenit 82 të Kushtetutës.

Ky veprim rikthen legjitimitetin demokratik dhe stabilitetin institucional në Kosovë.

VI. Mbrojtja e Kushtetutës si mbrojtje e shtetësisë

Çdo tentativë për ta rivënë Kuvendin në sprovë me të njëjtin propozim qeveritar është uzurpim i sovranitetit popullor dhe shkelje flagrante e Kushtetutës.

Në sistemet parlamentare moderne, parimi i njëherësisë së aktit kushtetues është garant i shtetësisë.

Shkelja e këtij parimi do të çonte Kosovën në një delegjitimim institucional, ku qeveritë e dështuara mund të riktheheshin në pushtet përmes manipulimeve procedurale.

VII. Dimensioni ndërkombëtar i përgjegjësisë kushtetuese

1. Standardet ndërkombëtare

Respektimi i rendit kushtetues të brendshëm është kusht themelor i legjitimitetit ndërkombëtar të shtetit.

Përpjekjet për riciklim të qeverive të refuzuara interpretohen si krizë e sundimit të ligjit dhe demokracisë funksionale.

2. Qëndrimi i SHBA

SHBA ka theksuar vazhdimisht:

Një tentativë për rivendosje të qeverisë së refuzuar interpretohet si devijim nga standardet e sundimit të ligjit, me pasoja në mbështetjen politike dhe strategjike.

3. Qëndrimi i BE dhe Këshillit të Evropës

Bashkimi Evropian lidh progresin institucional me respektimin e Kushtetutës.

Komisioni i Venecias ka theksuar se “rivotimi për të njëjtin mandat qeverisës është në kundërshtim me logjikën e parlamentarizmit demokratik.”

4. Shembuj ilustrues: Rumania dhe Moldavia

-Rumani (2019): Presidenti Iohannis refuzoi rivotimin e të njëjtës qeveri dhe shpalli zgjedhje të reja;

-Moldavi (2021): Gjykata Kushtetuese vendosi se dështimi për formimin e qeverisë brenda afatit kushtetues është arsye e mjaftueshme për shpërndarjen e parlamentit.

Në të dyja rastet, komuniteti ndërkombëtar përshëndeti zgjidhjen si legjitime dhe demokratike.

VIII. Presidentja – garantuese e rendit kushtetues

Sipas nenit 84 të Kushtetutës, Presidentja siguron funksionimin kushtetues dhe demokratik të institucioneve.

Në krizë institucionale, ajo është e detyruar të veprojë për të rivendosur rendin kushtetues, duke shmangur çdo uzurpim të pushteteve.

Neni 95 dhe vendimi KO 103/14 përcaktojnë qartë se Presidentja nuk mund të rikthejë të njëjtën qeveri në votim në mungesë të shumicës parlamentare të konfirmuar, dhe duhet të shpërndajë Kuvendin sipas nenit 82(2) për të shpallur zgjedhje të reja brenda 45 ditësh.

IX. Mbrojtja e Kushtetutës – garanci e shtetësisë

Pas konsumimit të mandatit për formimin e Qeverisë dhe dështimit të Kuvendit për t’u konstituuar, Presidentja e Republikës është nyja e fundit e stabilitetit kushtetues.

Veprimet e saj përfshijnë:

1.Konstatimin e dështimit të procesit qeverisës;

2.Shpërndarjen e Kuvendit;

3.Shpalljen e zgjedhjeve të reja brenda 45 ditëve.

Ky akt është thelbësor për mbrojtjen e Kushtetutës, stabilitetin institucional dhe legjitimitetin demokratik. Çdo devijim do të ekspozonte shtetin ndaj krizës kushtetuese dhe rrezikut për subjektivitetin e tij politik ndërkombëtar.