Prof. Dr. Fatbardha Fishta Hoxha: ME POEZINË E FILIP SHIROKËS

LIRIKA E PEIZAZHIT DHE E MENDIMIT NË POEZINË E FILIP SHIROKËS

Poeti Filip Shiroka, që vinte në poezinë shqiptare me krijimet e tij në vitet midis dy shekujve, kur atë e lëvruan aq gjerë dhe ngritën aq lart poetë të shquar si Naimi, De Rada, Ndre Mjeda, edhe pse nuk i arriti ata as për nga cilësia dhe sasia e krijimit poetik, ka hyrë në fondin e lirikës shqiptare dhe zë një vend të veçantë për vlerat e veprës së tij. Poet i frymëzimit romantik siç ishin kryesisht rilindësit tanë, lirik nga mënyra e shprehjes së ndjenjave dhe mendimeve, dëshirave dhe ëndrrave, Filip Shiroka u njoh si poet patriot. Ndjenjat dhe mendimet e tij për atdheun e robëruar, malli i zjarrtë për të, shqetësimi për fatin dhe të ardhmen e tij historike padyshim përbëjnë motivin qendror që e mbruajten poezinë e tij. Por dimensionet e lirikës së Filip Shirokës nuk do të dilnin të plota pa vlerësimin e lirikës së peizazhit e të mendimit që si objekt i vecante i frymezimit poetik dhe nderthurur me motivin patriotik e japin te plote kuadrin e poezise se tij, regjistrin lirik te poetit. Lëvrimi i kësaj lirike nga Filip Shiroka është i pandarë nga ajo prirje e rëndësishme e poezisë shqiptare të Rilindjes për zgjerimin e kufijve tematikë si shprehje e nje bote ideoemocionale te gjere. Si te gjithe romantiket dhe F. Shiroka hyn në lidhje emocionale me natyrën. Por siç ngjet pothuajse me të gjithë romantikët shqiptarë edhe për të natyra është e lidhur pazgjidhmërisht me atdheun, është shfaqje e tij.

Në vizionet poetike të F. Shirokës për natyrën që jipen të ndërthurura me motivet e tjera si dhe në poezitë e mirëfillta përshkruese spikat qëndrimi ideoemocional patriotik. Përsa i përket gjerësisë së shtrirjes së këtij motivi, veçorive artistike, lirika e peizashit ndeshet dhe në trajtën e poezisë alegorike-simbolike, ku elementët të peizazhit poetik përdoren për të dhënë mendime dhe ndjenja patriotike, ndjeshmërinë e thellë deri në dhimbje të poetit për vendlindjen, Shkodrën për Shqipërinë që poeti aq fort i dëshiroi si i mërguar që ishte. Të kësaj trajte janë poezitë “Dallëndyshe shko”, “Dallëndyshe eja”, “Bylbyli”, “Lulës së vyshkun”, “Lulës që më dërgoi nana eme”. Motivi i ndërlidhjes me anën e imazhit të zogut dhe të lules është i njohur në poezinë botërore, por është i përhapur shumë dhe ne folkun tonë, një nga motivet më të lashta (motivet florare dhe zoomorfe) në kulturën tonë popullore. Në poezinë e Filip Shirokës sidomos në dy poezitë e tij ku ndërlidhjen e kryen dallendyshja, poeti i jep këtij motivi freski dhe forcë shprehëse të veçantë. Poeti lëvroi edhe poezinë përshkruese ose peizazhin e pastër si në poezinë “Mueji i majit”, “Kallnueri”, “Dimni”, “Maleve të Shkodrës” që deshmon prirjen e tij për te dhënë tabllo të goditura të natyrës. Shiroka arrin me një stil të thjeshtë dhe të ëmbël të japë dekorin deri në detaje të stinës, motit e të natyrës.

Tipar kryesor i lirikës së tij përshkruese apo figurative mbi natyrën është thjeshtësia, konkretësia, sinqeriteti i ndjenjës dhe i mendimit aftësia që ben qe lexuesi të përjetojë po ato ndjenja që zgjon në kujtesën e poetit imazhi hirplote i natyrës së vendlindjes. Mendimi i qartë, ngrohtësia e ndjenjës, struktura harmonike e vargut dhe strofës, rrjedhshmëria e vjershes, spikat sidomos në vjershat “Dallëndyshe shko” dhe “Dallëndyshe eja”, ku ndjenjat atdhetare dhe ajo për natyrën ështe shkrirë në një formë origjinale. Lirika e Shirokës për natyrën, e lindur nga një përjetim i thellë emocional është e butë dhe e ëmbël siç është edhe peizazhi që ai përshkruan. Në relievin e përthyer të saj mbizotëron peizazhi i gjelbëruar që e bën për vete poetin piktor. Në këtë peizazh të gjelbëruar gjallon jeta e njeriut të punës e bujkut dhe blegtorit të papërtuar që e shkojnë jetën në punë në gjirin e natyrës dhe që i jep kuptim dhe domethënie peizazhit. Në këtë peizazh te njerezuar, lëvizin ndjenjat,deshirat dhe malli i patriotit. Në peizazhin e Shirokës jo vetëm që lëviz njeriu, shqiptari, por edhe figuracioni është ndërtuar me parafytyra që sjellin marrëdhënien e njeriut me natyrën. Përqasja e dukurive njerëzore për të karakterizuar në mënyrë figurative dukuritë natyrore edhe pse motivi eshte e njohur në folk, sjell efekte emocionale në poezinë e kultivuar. Në poezinë “Maleve të Shkodrës”, liriku e ndërton peizazhin me ndryshimin e pamjeve të qytetit në agim, në perëndim, në verë, vjeshtë e dimër. Poeti e krahason hënën që shndrit mbremjeve te Shkodres me “nusen e stolisun”. Si në vjershat ku pamjet e bukura dhe magjepse të natyrës shërbejnë si sfond ku gjallon ideja e dashurisë dhe mallit për atdheun, si dhe në vjershat e pastra pershkruese, ku tema e natyrës bëhet tema e vetme e poezisë së tij, Shiroka si dhe të tjerë poetë rilindës në disa pika ndryshon e në disa ngjan me romantikët evropianë. Këtë e vërteton fakti që ndonëse peizazhet e panoramat poetike të Filip Shirokës kanë tingull bukolik në përgjithësi, ato nuk e përjashtojnë qytetin, por e përfshijnë në parafytyrë siç ngjet në vjershat “Dallëndyshe shko”, dhe “Dallëndyshe eja” dhe “Maleve të Shkodrës”. E bukura e natyrës është zbuluar gjithnjë nga poeti në marrëdhënie me njerëzit, me ndjenjat dhe mendimet e tyre.

Poeti nuk estetizon, nuk idealizon. Ai është i prirur si romantik të përjetojë shfaqjet e së bukurës në natyrë dhe ato t’i ngrejë në art që të pandara nga Shqipëria dhe shqiptari fitonin konkretësi dhe zgjonin ndjeshmëri të thellë tek receptuesi. Me interes është edhe tema e mendimit në poezinë e F. Shirokës. Tek ky poet prirja për meditim vjen e ndërthurur në një varg vjershash me motiv patriotik dhe të natyrës. Në vjershën evokative patriotike “Te vorri i Skandërbegut” në tercinën e parë të tingëllimës, poeti kalon nga evokimi konkret i te madherishmes heroike në përgjithësim kur thotë: “Kurr nuk vdes Trimi,se gjithhere i ndritun/ i qindron fama,dhe me nder emnohet / deri sa yjt, hana e dielli ka me shndritun”. Po këtë prirje meditative dëshmojnë edhe tercinat e fundit të tingëllimave “Mueji i majit”, “Dimni”. Në të parën poeti shpreh zhgënjimet që i solli mërgimi që porsi lulet e majit janë bjerrë e kanë shkue. Ndërsa në tercinën e fundit të tingëllimës “Dimni”, poeti mediton rreth raportit të jetës së njerëzve me natyrën dhe gjithësinë e përjetshme që përtërihet vazhdimisht. Me të poeti nuk ka shprehur aq ndonjë moment pesimist sa ka arritur të spikatë me intuitë të vërtetën reale. Por vjersha me përmbajtje meditimi të drejtpërdrejtë janë “Vjershëtori”, “Bukuria e vjershës” e “Mësimet e Harapit”. Ndonëse dy poezitë e para u kushtohen figurave të njohura të lëvizjes dhe të letërsisë së Rilindjes, nuk sjellin asnjë fakt konkret për to. Që në titull ato të sugjerojnë qe poeti, jo të veçantën, konkreten se sa të përgjithshmen, thelbin e vjershës dhe të misionit të poetit do të ketë objekt frymëzimi, gjë që i jep karakter të drejtpërdrejtë dhe të mirëfilltë meditativ vjershës.

Për mendimin estetik shqiptar të kohës, këto poezi shënojnë vlera jo vetëm për poezinë e Filip Shirokës, por për gjithë poezinë shqiptare të Rilindjes, ne njohjen e rolit të poetit e të poezisë në lëvizjen patriotike, ku qartësia e poetit arrin kulmin. Duke pasqyruar përjetimet më të larmishme që provon poeti, të cilat Shiroka i përgjason me shfaqjet e panumërta e të larmishme të natyrës, përmes përfytyrimit romantik, dëshmojnë për atë afrim te poetit me vlerat reale estetike. Me intuitë, në mënyrë spontane, rilindësit tanë duke nisur që nga Naimi përvijonin konturet të vijimësisë së jetës në natyrë e shoqëri, lidhjen dhe ndikimin e ndërsjellët të tyre. Prirja meditative që bëhet temë e poezisë së Filip Shirokës në këto krijime është larg didaktizmit dhe moralizmit që vihet re në poezinë meditative të Rilindjes, me këtë temë, sidomos tek Naimi e ndonjë tjetër. Ajo ka si bosht orientues idenë patriotike që i jep qartësi mendimit dhe ndjeshmëri krijimit. Tonin moralizues, poezia e Filip Shirokës e provon në vjershën meditative me përmbledhje sentencash poetike “Mësimet e Harapit”. Vjersha veç vlerave që paraqet për prirjen përparimtare për kohën, ku poeti rreh të zbulojë thelbin e virtyteve morale që zbukurojnë njeriun, vashën e gruan në veçanti, është me interes për ndikimin që poeti pati nga filozofia e morali i botës së lashtë arabe si dhe për freskinë që sjell në pasurimin e tematikës së poezisë meditative të Rilindjes. Me lëvrimin e këtyre temave krahas temës patriotike që zotëron në veprën e tij poetike, Filip Shiroka, jo vetëm që ka hyrë në fondin e poezisë shqiptare, por ka dhënë ndihmesë në zhvillimet e saj tematike.