Pol Milo: FILLI I ARIANËS

FILLI I ARIANËS, NGA MITI TEK GJEOMETRIA EMOCIONALE

Nga Pol Milo

Në mitin e lashtë, Ariana i jep Tezeut një fill, që ai të mund të hyjë në labirintin e Minotaurit dhe të gjejë rrugën për të dalë. Në leximin klasik, filli është një instrument praktik, një strategji shpëtimi.

Por në leximin tonë, filli është shumë më tepër se kaq: ai është vija e parë spirale, një lidhje mes njeriut dhe gjeometrisë së brendshme të labirintit.

Filli i Arianës kështu transformohet në një metaforë të gjallë për mënyrën sesi njeriu përpiqet të kuptojë rrugën e vet përmes kthesave të mendjes, të ideve, të shpirtit dhe të artit.

Sipas teorisë së gjeometrisë emocionale, qëndron pikërisht kjo ide, që çdo tekst i madh nuk është thjesht një vijë e drejtë, por një labirinth spiral. Format gjeometrike, kthesat fragmentimet, ritmi, nuk janë dekore, por forcë që mban gjallë emocionin.

Derrida, në dekonstruksionin e tij, do të thoshte se labirinti është teksti, një hapësirë pa qendër të fiksuar. Tezeu nuk gjen një të vërtetë absolute, por lëviz brenda tensionit të kthesave. Filli nuk tregon daljen, por tregon se gjithçka është në marrëdhënie brenda spirales.

Blanchot, me idenë e fragmentit, do të thoshte se çdo kthesë e labirintit është një fragment narrativ. Tezeu nuk udhëton në një vijë lineare, ai prek fragment pas fragmenti, përjeton copëza hapësire, derisa vetë kuptimi të krijohet nga rruga, nga përshkrimi dhe jo nga dalja e paracaktuar. (shakatarrimi i skemës)

Zeki, nga ana tjetër, do të shtonte se truri i Tezeut, ashtu si i lexuesit modern, ndjek ritmin e spirales, tensionet dhe kthesat, duke përjetuar frikë, kuriozitet, katarsis, jo sepse labirinti ka dalje, por sepse ka strukturë tensioni.

Në këtë kuptim “Filli i Arianës" nuk është thjesht një vijë shpëtimi. Është vetë mundësia që Tezeu të kuptojë madhështinë e gjeometrisë ku është futur, një gjeometri e mbushur me ide, mendime, shpërthime dhe plot shpirt.

Duke qenë se siç thamë më lart që në gjeometrinë emocionale, labirinti është struktura narrative, kthesat janë kapitujt, tensionet, fragmentet, kthimet prapa, spiralet që nuk mbyllen, atëherë si rrjedhojë filli është vetë leximi, mundësia për të mos humbur brenda fragmentimit, por për ta përjetuar fragmentimin si formë të ndërtuar. Më të detajuar dhe më të shpjeguar se kështu, edhe vetë Tezeu do të habitej mbi këto transformime. Ndaj, labirinti është një metaforë për romanin, dramën, poemën, një spirale tensioni. Filli i Arianës është gjeometria emocionale, vija e parë që lidh lexuesin me vorbullën.

Filli i Arianës, në këtë kuptim, nuk është vetëm një mjet për të dalë nga labirinthi, por është vetë mënyra për të shijuar madhështinë e gjeometrisë që të mban brenda. Të lexosh një tekst të ndërtuar mbi këtë gjeometri, do të thotë të jesh gjithnjë brenda kthesës, të humbasësh e të gjesh rrugën, të prekësh tensionin dhe lirimin, ashtu si një fëmijë që vizaton spirale të çrregullta mbi një letër të bardhë.

Kështu që në fund, Tezeut i duhet kujdes mos humbasë fillin e Arianës dhe ngel përjetë i burgosur në labirinthet e humbura, pa e shijuar gjeometrinë emocionale të transformizmit artistik!

Pol Milo

Dyrrah 2025