POEZIA , DIÇKA SI PUSHTET I MËNDJES NË ÇDO LLOJ UNIVERSI NDJESOR
Falë disa perkthyesve vertete te impenjuar per te dhene me te miren e tyre ne punen qe bejne , si A . Tufa psh , shqiptarët kanë në dorë libra të mëdhenj nga autorë të mëdhenj botërorë . Ka ca ditë që lexoj PAUL CELAN .
I vështirë po aq sa Kafka për tu kuptuar . I thelle si thellësi oqeanesh . Poezia e tij ofron një figuracion krejt të veçantë ,, atë të Tjetërsisë . Aty brënda saj, nuk ka asnje ndalese në kërkim të saj , nuk ka asnjë rreshtje së afruari pranë vetes atë Tjetër , asnjë Hyjni , asnjë lexues të aftë për ta çliruar atë . . . Poezia e tij , një shtrirje e shkurtër në kohë mbi vazhdimësinë , dhe një metaforë e madhe që zëvëndëson Tjetërsinë .
Ja çfarë dedikimi i ka bërë ai poezisë :
´´Poezia , nënkupton një Tjetër , ajo ka nevojë , ka nevojë për të , ka nevojë për të kundërtën e saj . Shkon ta kërkojë . Flet me të . Çdo send , çdo qënie njerëzore për Poezinë që priret nga Fjala , është figurë e kësaj TJETRE . ´´
Celan ,I përkthyer ne shqip nga Agron Tufa , përktheu të gjitha poezitë e poetes së famshme rumune , nga e njëjta prejardhje me të , Emily DIKSON . Që të dy , mjeshtra të humnerës , shprehin atë që s´mund të thuhet , vetëm nënkuptohet . Në gjithë krijimtarinë e tij të veçantë , si poet rumuno/gjerman , ai përballet me Kafkën e Pragës .
Froidi e quante produktivitetin e letërsisë së Celanit , ´´puna e zisë ´´ , sepse i izoluar në mëndje për gjithë ato që i ndodhën me jetën vërtetë të zezë të tij , me prindërit e ndëshkuar nga gjermanët si farë hebrejane ,me Nënën e interrnuar në kampet e përqëndrimit të cilën e mban mend pa thinja , të re e të bukur si pranverë fëmijërie , ai u vetëvra në moshë shumë të re , pas të 40-ve.
Poezia e Celanit është hermetike , ndonse ai vetë nuk e pranoi asnjëherë diçka të tillë . Ngjan shumë me të Wollt Wittman , Emily Dikson , Krejn . Pasardhësit e tij ishin Hëlderlin dhe RILKE , këtë të fundit kush nuk e ka për zëmër . Vështirësia për tu kuptuar në poezinë e Celanit ka substancë hebraike . E hollë deri e mundimshme në të kuptuarit e saj . Kjo ndodh me penat e njerëzve që kurrë nuk e braktisin ndërgjegjen . Celan e krahasonte shpesh veten me Mbretin Lir , këtu qëndron dhe hapja e tij me TJETËRSINË .
Sa për gjuhën që përdori , gjermanishtja e Celanit mbeti e pastër deri në fund , edhe pse e njihte fare mirë gjuhën hebree . Poeti më i mirë hebre amerikan mbeti Helpern . Anglishtja amerikane akoma nuk ka nxjerrë një Kafkë , as një Celan . Ndërsa Kafka mbetet shkrimtar i kalibrit të Prustit , Celan ka madhështinë e Mandelshtamit . POEZIA për të është pushteti i Mëndjes mbi çdo lloj Universi , bile edhe ndaj vdekjes .
I veshtire sa Dante , Shekspir , Bllejk , Celan ishte i cliruar nga barra e lexuesit , Ai shkruante sikur te mos kishte asnje lexues . Shperblehej nga e verteta e asaj qe thoshte , ku qendron dhe madheshtia e njerezve me nje Bote pa kufi .
