Normandia. "
Njeqid lufterat qe kembyen historine
6 giugno 1944
Forze impegnate:
Gjermanet: Grupi i armates B: rreth 80.000 njerez (forca).
Comandante in capo: feldmareshalli Gerhard von Rundstendt.
Comandante sul campo: feldmareshalli Ervin Rommel.
Aleatet: 5 armata (2 shtetet e bashkuara, 2 ingleze, 1 kanadeze) per nje totale rreth 175.000 njerez.
Komandant terreni: gjeneral Dwight Eisenhower-
Komandant : gjeneral Sir Bernard Montgomery-
Rendesia: Zbarkimi i forcave aleate ne France çoi ne marrjen e territorit te okupuar nga nazistet ne Europen perendimore, lejoi njekohesisht (ne te njejten kohe) per forcat sovjetike okupimin e Europes lindore.-
Nderthurja historike.
Deri ne vjeshten e 1940, kure Hitleri kishte filluar invazionin e Britanise se Madhe dhe qe me pas e abandonoi ne menyre perfundimtare, forcat aleate u pergatiten ne diten ne te cilen do te mundenin te luftonin gjermanet ne kontinent. Mbas invazionit nazist te Bashkimit Sovjetik ne qershor te vitit 1941 dhe deklarates se luftes te gjermanise , Shteteve te Bashkuara ne dhjetor te te njejtit vit, ato dy fuqi u vune- u renditen me Britanine e Madhe per te planifikuar ofernsiven ne Evrope. Ne gusht te vitit 1941, me rastin e Konferences atlantike, kryeministri Winston Churchill u takua me presidentin Franklin Roosvelt, dhe te dy vendosen qe ne qofte dhe kur Shtetet e Bashkuara do te mund te hynin ne lufte ose ne qofte se dhe kure Japonia do te bente te njejten gje, armiku kryesor do te ishte Hitleri. Komandanti i Shtatmadhorise amerikane George Marshall propozoi per te zbarkuar ne Europe ne 1945, por Churchilli preferoi ta shtyje daten deri kur do te mblidheshin forca me te qendrueshme. Ne rrugezgjidhje- alternative- amerikanet zbarkuan ne Marok dhe ne Algjeri, u drejtuan drejte lindjes per tu bashkuar me inglezet, te cilet rreth te njejtes periudhe filluan ti shtyjne nga Egjypti Afrika Korpuset gjermane. Ne maj 1943 te gjitha forcat gjermane dhe italiane ne Veri te Afrikes ishin tashme katandisur te burgosur ose te shternguar per te ikur. Kjo çoi ne invazionin e ardheshem te Italise, me pare ne Siçili, ne qershor, e pastaje ne gadishull ne shtator.
Ne nentor, ne Teheran, Churçilli e Roosvalti u takuan per te paren here balle per balle me Josif Stalinin, kryetari i qeverise sovjetike. Stalini iu terhoqi vemendejen atyre te dyve qe nuk kishin bere aqe sa ç’ duhej per ta dobesuar gjermanine, ndersa sovjetiket bejne nje lufte mortale ne token meme-(ne token e tyre)- Ai pretendonte qe te invadonte sa me pare kontinentin qe te lehtesonte presionin mbi token e tije te neperkembur- mbi atdheun e tije te neperkembur dhe mbi ushtrine; Churchill e Roosevelt rane dakord, edhe se mbeti e diskutueshme (per tu diskutuar) pika ne te cilen invazioni do te kishte vend, do te duhej akoma kohe per te. Ne nje takim te me vonshem ne Kairo ne tetor 1943 Churchill e Roosevelt zgjodhen provizorisht Normandine si vend i nisjes se invazionit edhe se kreret britanike preferonin nje solucion mesdhetar.
Churchill propozoi nje invazion angloamerikan ne Ballkan, ose te pakten perforcimin e ofensives ne Itali: nga momenti qe kishin ne dore bazat e nevojshme te operacionit ne Afriken e Veriut e per me teper nje pozicion gjithmone me te forte ne Itali, angloamerikanet nuk do te kishin veshtiresi per te mbeshtetur- mbajtur- nje invazion ne Ballkan. Mbrojtjet dhe forcat gjermane ne Europen jug lindore nuk ishin shume te qendruesheme dhe nje zbarkim ne ate hapsire, do te sherbente per te ndihmuar direkt sovjetiket per te goditur krahet e Hitlerit. Stalini nuk qe dakord dhe insistoi ne zbarkimin ne Francen settentrionale, qe amerikanet po pergatisnin, sepse kjo do te shterngonte Gjeermanine te luftonte ne dy fronte, duke larguar ne maksimum presionin mbi Bashkimin Sovjetik per te transportuar forca ne drejtimin e duhur ne vend qe ti drejtonin drejte nje goditje ne krahe. Roosevelt e Churchill kishin zhvilluar- çuar perpara- nje raport te ngushte personal, por kjo nuk detyronte ne fillim ta kosideronin kete vendim sipas nje perspektive rishikuese per nje aksion te ardheshem ushtarak.
Roosevelt shpresonte te marre mbeshtetjen e Stalinit kur Gjdrmania do te qe e mundur per impenjimin e trupave sovjetike ne teatrin e Pacifikut, ku Shtetet e Bashkuara mbanin peshen me te madhe te luftimeve edhe se Kinezet mbanin nje pjese te mire te ushtrise japoneze te impenjuar ne Kine dhe ne Birmani. Bashkuar me propozimin e Stalinit, Roosevel priste qe lideri sovjetik do nderronte favorin dhe do te dergonte forcat e veta kunder japonezeve: keshtu qe ai preferoi planin e Stalinit nga ai Chuchillit.
Edhe Churchilli e Stalini shikonin te ardhmen pas luftes, por e trajtonin si nje te ardhme politike. Stalini shpresonte per te dominuar Europen Orientale, per te krijuar nje zone te hapur kushineto (jasteku) dhe mbrojtje per vendin e tije nga çfaredo rilindje eventuale te forces gjermane. Mbas invazionit te 1914 dhe te 1941, ai kerkoi te lere sa me shume te qe e mundur, hapsire ne mes Rusise dhe Gjermanise per te mbrojtur kufijt e tije, beri llogarite e tentoi ta ndalonte Stalinin per te marre kontrollin e Europes orientale.
Nje invazion angloamerikan ne ato zona do te garantonte krijimin e qeverive demokratike pas luftes, ndersa Stalini qartesisht nuk do te lejonte qe kjo te vinte. Keto ishin aresyet qe çonin ne invazionin e Frances settentrionale( veriore).
Trupat dhe furnizimet Statunitense- vershuan ne Britanine e Madhe me nje ritem gjithenje ne rritje ne muajt e parte te 1944 per invazionin e ardheshem. Ky impenjim nuk qe e mundur te mbahej i fshehte nga sherbimet sekrete gjermane, per kete shpertheu me shpejtesi te madhe nje fushate e dendur e dizinformacioni: vetetimthi u krijua ne Inghilterren juglindore, nje ushtri imagjinare nen udheheqjen e supozuar te Xhorxh Patton, qe ishte i dalluar si komandant agresiv ne Afriken e Veriut dhe ne Sicili, ndersa radio jepte vazhdimisht lajme per trupa, qe dislokoheshin pajisje te renda ne nje zone te caktuar per te leshuar nje invazion sbarkando ne Calee, ne piken me te voliteshme te Manices, tamam ne ate pike qe gjermanet e konsideronin me te mundeshme. Impenjimi i sherbimeve sekrete britanike e amerikane do te arrinte te binde gjermanet, ndersa perqendrimi i vertete i forcave qe vinin nga Inghilterra jugore per te leshuar nje ofensive ne jug ne plazhet e provinces franceze te Normandise.
Motti i keq per te zbatuar invazionin ne fillim te muajit maj ishte e nevojshme qe hena dhe deti te ishin ato te aresyeshmet per ta lehtesuar operacionin dhe spiralia e pare e mundeshme prezantohej (shikohej) ne mes 5 dhe 6 qershorit: koha e keqe mbetej perseri e pa qarte per vendimin, ndersa ne mjetet e zbarkimit trupat ishin gjithmone e me shume ne pergjim te detit te keiq dhe nervozizmit. Perfundimisht, gjenerali Dwight Eisenhower, komandanti i forcave aleate ne Euirope, dha urdherin e nisjes dhe ne oret e para te 6 qershorit, operacioni filloi-.
L u f t a
Trupat e para te impenjuara qene ato te parashutisteve dhe ato te transportuarat ne bordet e alianteve (ballonave). Flitet per nje aksion aqe sa te rrezikshem, nga momenti qe ne preçedence operacione te ketije lloji qene lançuar nga amerikanet vetem ne Siçili dhe nuk kishin pasur nje rezultat te mire. Divizionet LXXXII dhe CI aviotransportuese amerikane sebashku me Divizionin e I , te aviotransportit britanik do te duhej te aterronin te favorizuar nga erresira, per te okupuar urat dhe kryqezimet rrugore te rendesise strategjike, kur gjermanet qene kujtuar qe invazioni nuk do te vinte ne zonen e Calais (Kalese), qartesisht, do te organizonte nje transferim te dendur te njerzve dhe tankeve per ti integruar difezat e tyre me te dobeta ne Normandi e trupat e aviotransportit duhej te benin gjithçfare qe do te qe e mundur per te vonuar dyndjen. Edhe se shume nga aliantet (ballonat) mbeten te shkaterruara keq ne atterrim dhe shume parashutista humben ne nje zone te gjere, instruksioni i tyre mbrapa shpine (mbas linjes) kishte sukses, arriten edhe ti konfondojne gjermanet mbi qendrueshmerine e atakut (te goditjes).
Ne alba (mengjes), nje flote e invazionit prej 5000 trupash ne mes anijeve dhe mjeteve te zbarkimit u duken ne gjeresine e bregut te Normandise. Korracatat dhe kryqezoret goditen fortifikacionet (bunkerizimet), ndersa torpedinieret gjuajtes u afruan me shume ne brigje, goditen objektiva te veçanta te senjalizuara nga forcat e zbarkimit. Mbrojtjet gjermane nuk qene te njejta gjithandeje: ndersa ne nje nga plazhet e okupuara nga inglezet, ushtaret ndiznin zjarret per te pergatitur çaj pak me pas qene te shtrire ne toke, mbi ate te emeruaren ne kodiçen Omaha nga amerikanet, invazoret paten nje njeri te vrare ose te plagosur per çdo nje metro kuadrat.
Ne Omaha, ne me te forten difeze gjermane ishin ne Pont du Hok, ku, ne majen e nje shkembi, u gjeten ca topa te sistemuar ne nje shesh çimentoje. Trupat speciale ishin ngarkuar te ngjisnin faqet dhe te pushtonin fortifikacionet: me nje nga ndermarrjet me te veshtira te invazionit, ato te perqendruara munden te lirojne nga zjarri vrases- i vdekjes- ushtaret e lagur, te bere qull ne zbulimin e plazhit aty poshte. Suksesi i madh qe kurorezoi kete operacion e beri te pamundur te largoheshin sa me pare nga bregdeti dhe te gjtha, te pese armatat e invazionit ne fund te dites munden te rigrupohen ne entroterra (Brenda tokes).
Fatmiresisht per ushtaret neper plazhe dhe trupat e aviotransportuara ne fushate, perforcimet gjermane nuk mund te vinin (shkonin) menjehere. Kur qe informuar per zbarkimet, Hitleri u bind qe po behej nje manover diversive dhe refuzoi te transferohen forcat nga zona e Kalese (Calais) kur shume dite me vone miratoi ta beje. Tashme ishte shume vone, sepse ne kete kohe, Aleatet gjendeshin larg nga brigjet dhe kishin penetruar ne thellesi, brenda. Nje tjeter fakt pozitiv per forcat invazive -te invazionit- ishte superioriteti, komplet siperfaqja –zona- angloamerikane: mengjesi i goditjes -sulmit- vetem dy gjuajtes gjermane mitralonin ne kuota te ulet plazhet, per kete aeroplanet aleate qene te lire te fluturonin mbi siperfaqen e Normandise, qellonin objektivat e rastit, ndersa edhe observonin dhe prishnin, turbullonin, nuk i linin te qete levizjet e trupave gjermane.
Per te mbajtur kreun e zbarkimit ne plazhet dhe linjat e furnizimit per ushtartet qe avanconin ne thellesi, ishte e nevojshme te vendoseshin ne nje port: ne zonen e zbarkimit nuk ekzistonin dhe deri kur nuk do te ishte e mundur per te perfitimi i struktures portuale per te pushtuar –marre- qytetin Cherbourg, ishte e nevojshme nje sistem alternativ -i kryqezuar- per te marre parashikime. Ky rezultat do te vinte po te ndertohej nje port artificial i quajtur ne codiçe Mulberry, blloqe te medha çementoje erdhen te traghetuara permes la Manices dhe u hodhen ne gjeresi per te krijuar nje frangiffluti -vlethyese- nje dige dallgethyese ne ate shkalle per te sherbyer si port i perkohshem. Mulberry Harbor paprimas u tregua efiçent edhe se ne te ardhmen u shkaterrua definitivisht nga koha e keqe.
Me te lene plazhet invazoret u gjenden perballe veshtiresishe edhe me te medh a. Fushata e Normandise, localisht e quajtur bocage, eshte e ndare ne fusha -ara- te vogla te rrethuara nga siepe ndarese., qe ne vazhden e shekujve jane rritur dhe bere ekstremisht te dendura dhe keshtu mjaft te pershtateshme per mbrojtje. Gjermanet munden te rezistojne ne lufte afersisht fshat per fshat te transformuara ne fortesa te vogla. Te vetmit ne grade per te penetruar duke kaluar siper siepeve ishin tanket dhe buldozieret dhe perparimi ecte me ngadalesine me te madhe. Ishte tamam 1 gushti qe Aleatet munden te shkallmojne por kur e arriten, filloi dyndja- vershimi drejte Renit (lumit Ren). Blitzkreig (lufta rrufe) qe gjermanet e kishin mirenjojtur dhe perfeksionuar ne fushen e armikut, u be nje arme revolte kunder atyre kur armata e III e Patton-it, qe tanime ishte nje realitet, udhehoqi avancimin duke kaluar Francen.
Konseguence –(Pasojat)-
Inbvazioni i Normandise shenoi limitet perteje te cilave enderra e Hitlerit per nje Europe te dominuar nga gjermania, nuk mundi me teje te realizohet. Jo vetem humbjet e medha nga gjermanet duke luftuar sovjetiket, shkaqet si nga forcat kundershtare, si nga klima e pameshireshme - e paperballueshme-, ishin zbarkimet ne France qe dhane denimin colpo di grazia: Kusuri i veres dhe vjeshtes 1944 do te shikohet avancimi –perparimi- i shpejte i forcave aleate ne France dhe zbarkimet e kryera ne brigjet mesdhetare françeze per te sulmuar drejte veriut. Dy kontigjentet u takuan gjate frontit gjerman e u afruan ne dimer, fronti aleat shtrihej tanime qe nga Svicerra ne Hollande: sektori veror mbahej nga forcat britanike nen komanden e Bernard Montgomerit, ndersa ai qendror dhe jugor ishte i kontrolluar nga Armata e III dhe e VII amerikane nen komanden supreme te tenente generale Omar Bradley. Aleatet te rigrupuar ne pozicion mbrojtje per dimerin, nga momenti qe perparimi i tyre kaloi Francen, ishte shume me e shpejte nga parashikimi dhe trupat e frontit kishin lene mbrapa linjen e furnizimit; dimri do te ishte shfrytezuar per te konsoliduar sukseset e arritura dhe te gjitha se bashku te viheshin ne rastin per te avancuar tamam ne Gjermani ne pranveren e 1945. Planet per nje dimer te qete u shkaterruan -shpartalluan- me 16 dhjetor kur Hitleri leshoi –shpertheu- ne ofensiven e tije te fundit duke kaluar pyllin e Ardennes, ne tentativen per tu futur si pyke ne mes forcave amerikane dhe atyre britanike per te arritur te kape portin e Anverses, qe do ti kishte lejuar te vinte dore mbi nje kuantitet te shumte te furnizimeve dhe pajisjeve, ti hiqte njkohesisht kohen Aleateve dhe ti fuste friken; ne te njejten kohe keta te fundit ti bindete te konkludonin nje paqe te ndare, te bashkoheshin me te, per te mundur armikun e vertete, komunizmin. Edhe se lufta e Bulge-s provokoi nje tronditje te perkoheshme ne mes Aleateve, dobesimi i shpejte i ngjitjes gjermane u fshikullua definitivisht enderra e Hitlerit per ti dhene, per ta vene ne fund luften ne dy fronte. Aty nga fundi i janarit, fronti ishte stabilizuar tashme dhe praktikisht nuk mbetej me shprese per Gjermanine.
Perparimi i forcave angloamerikane mbi token gjermane ne pranvere ushtroi nje presion ne rritje te mundimeve luftarake tashme ne kolaps te Gjermanise, por provokoi edhe tensione politike ne mes Aleateve. Kurse Stalini pretendonte aksione me energjike ne perendim per te vrare dhe zene rober nje numur sa me te madh te gjermaneve, edhe se pushtimi i Berlinit u la per trupat e tije; per kete prandaj, ne Konferencen e Jaltes ne shkurt 1945, ne konkluzion u ra dakord qe trupat britanike dhe amerikane te ndalojne ne Elba. Kur ne fund te prillit Hitleri u vetvra dhe nje jave me vone Gjermania u dorezua, ruset kontrollonin tashme pjesen orientale te vendit, megjithate (prapseprap), ne javet e fundit te luftes ushtaret dhe civilat gjermane vraponin drejte occidentes -perendimit- per te evituar kapjen nga ushtaret sovjetike dhe do te duhej te vuanin dominacionin e qeverise se tyre pas luftes. Ne qofte se inglezet dhe amerikanet nuk do te kishin qene ku ishin, mundet vetem ta imagjinojme deri ne çfare pike do te ishin e çfare krahinash do te kishin nen kontrollin e tyre. Qarte. Churchill nuk e arriti qellimin e mbajtjes se komunistave jashte Europes orientale, por pa invazionin ne Normandi, mundet as Europa perendimore nuk do te ishte e sigurte.
