Një bisedë me Dhimbjen poetike përtej Covid -19
Dhe dhimbja mbetet dhimbje. Edhe kur ajo në forma të ndryshme vjen me stigma poetike…
Dr Fatmir Terziu
“Ne do jemi përsëri me miqtë tanë, ne do jemi përsëri me familjet tona, ne do të takohemi përsëri.” Këto ishin fjalët lapidare të Madhërisë së Saj Shkëlqesisë Mbretëresha Elizabeth II e Britanisë së Madhe. Këto fjalë ishin fjalë të një Zonje të Madhe, një zonjë që i foli Botës mbarë, si Mbretëresha e Botës, në një kohë të tillë kur dhimbja ka shkuar më tej si një dhimbje. Ka hyrë tek Njeriu mes sfumimeve dhimbëse të Covid-19 dhe ka angazhuar instanca të tëra të bëjnë të pamundurën për ta lehtësuar dhimbjen si dhimbje në kohë ikjesh të shumta aritmetike, njerëzore. Dhe dhimbja mbetet dhimbje. Edhe kur ajo në forma të ndryshme vjen me stigma poetike…
E kemi trajtuar atë si një “sprovë kalimtare” në një kënd ku poezia krijon atë shtëpi të mbarë, të rallë, që vetëm mendja e krijuesit e bën të të ringjallë. Një ngrehinë, ku mendja trupi dhe truri përpëliten mes dhimbjes të gjenë gjuhën e duhur. Dhe si e tillë trajtesa në një ngrehinë dhimbjeje mbetet vetëm një e tillë që kërkon shpresë… e kemi trajtuar si të tillë me kohë në poezinë tonë…
E kemi ngucur si vakante me disa variante, e kemi ngucur të harbuar, e kemi ngucur si të lënë pas dore, dhe prapëseprapë e ngucim që ajo të jetë në rend të lartë “pune”, sa herë që vendosim ta rimoderojmë atë me praninë tonë.
Ajo qorton. Ajo na qarton. Na qorton se është dhimbje. Është dhimbje poetike…
Është e tillë se banon në qytetin e nxehtë të mirëpritjes së madhe, të prurjeve pambarim, është në shtëpinë tonë të leximit, nëse vërtet lexojmë dhe hyjmë për t’u riparë në maratonën e ditëve të mbylljes së lodhur. Ajo proteston. “Pse më lini vetëm?”
Ne e marrim atë me vete. Ajo shpërqëndrohet, sytë të ngushtuar nga zhgjumja e depërtuar në këndin e mbylljes dhe gishti që hap librat disi i lodhur nga lodhja që ka kapur tërë trurin si të tillë. Ajo është vetëm e dërguara, duke na thënë diçka që tashmë e dimë.
E provoj me lutje.
A duhet të bërtas me zë? Nuk mund të më jepni më shumë kohë?
Sigurisht që mund të bëjmë një marrëveshje. Nuk ka shkurtesa. Ajo përgjigjet, mbetet e fortë por e mirë, edhe pse është ende një dhimbje e mistershme. E mistershme dhe e mpirë. E çuditshme! Është një dhimbje e madhe poetike, që ka të bëjë me frymën e Njeriut, me Oksigjenin e tij. E ndjej, por vërtet duhet ta di?
Duhet ta di. Unë kam udhëtuar të gjithë rrugën nga fundi i linjës së saj, deri sa nervat pikëtakojnë sinusin e acaruar. Nuk ka zgjidhje tjetër përveçse të zbres dikë nga kulla e saj e lartë, nga qafa që mban mëkatet e kohërave me emra të fryrë, përtej shpatullave të vërteta që mund të durojë dhimbja poetike, të kurojmë dhimbjen poetike të kësaj kohe me forma të tjera krize, sikurse kurojmë mëlçinë, veshkat dhe stomakun, të kurojmë dhe Covid-19 në poezinë tonë, deri te gishtërinjtë, duart dhe këmbët… që e përcjellin si dikur krijimet e nënshkruara me “populli” e që vinin sikur i kishte shkruar masivisht Konispoli, Dumreja, Zadrima, Kodovjati, Piqerasi, Liqenasi… a Dropulli.
Qëndroj me të, në ato kapakë të zverdhur dhe trembja më shpie të besoj se është vrarë e rivrarë virusi i paparë më parë dhe ajo besoj e shpresoj do të më dërgojë lajmin përtej dhe prej teje, si kujdestari juaj dashamirës, poezia juaj do të buzëqeshë sikurse ka ndodhur rallë. Do të sjellë buzëqeshje në heshtje. Në heshtje do të buzëqeshim dhe me dhimbjen. Dhe jo thjesht se është më shumë se dhimbje, jo thjesht se është “Vdekja e fshatarit”, por se toka qan, rrënkon, gjëmon si egërsira e askush nuk e kujton, askush nuk i vë orarin e ndalimit, orarin e dhimbur të mallkimit:
…se mbrëmë ka vdekur një katundar i fshatit tim
me duar të çara dhe fytyrë të vrarë nga lia
dhe me rininë e humbur në brazdat e jetës…
Do ta çojnë mbi katër krih,
do ta çojnë mbi katër zemra,
do ta çojnë mbi katër dëshira,
si ai – kur i ka çuar,
kur vetë i ka rritur
n’ara të bleruara.
E, ai – mbrëmë ka vdekur…ende duke parashikuar një Epifan Scroogian”.
Dhimbja poetike është një ushtar i thyer. E thyer, ndoshta dhe një herë dhimbja mund të kandidojë dhe të hyjë në rrjeshtin e madh të ditës me poezi. Edhe pse në heshtjen e zhurmërinë e kësaj ushtrie “poetike” vetë dhimbja poetike do të parathotë: “Më shpërfillën, por unë ende e përshëndes flamurin”. I dhashë disa gjëra nga jeta ime dhe disa të tjerë si unë i dhanë të gjitha, por unë shkova përpara dhe do ta bëja përsëri nëse përsëri do të thërriste.
Dhimbja, pra dhimbja! Dhimbja më e madhe nga poezia për Covid -19, se sa vetë dhimbja e krijuar prej tij në këtë jetë.
Edhe i lodhur nga beteja, i gatshëm të rimarrë kauzën, sakaq jo ndaj “frontit të parë” apo “në frontin e parë” të kohës me virus, se jemi në kohë të turbullt e kemi ndasinë e kohës në mbyllje, por tek ajo që poezia e quan dhimbje e dalë nga sakrifica. Sakrifica dhe dashuria e rendit, madje edhe mbi britmat e djegura që më së shumti të gjitha shoqërojnë dhimbërisht edhe poshtë.
“Unë gjunjëzohem para Poezisë. Gjunjëzohem në…, dhe jo në shenjë proteste. Unë qëndroj sa më mirë që mundem kur të luhet hyrja ime. Unë premtoj besnikërinë time ndaj flamurit dhe vëzhgoj një moment të qetë për ata që nuk munden. Unë shikoj si njerëzit pështyjnë në mënyrën e urryer të jetës dhe një lot mbush syrin tim.
Unë dua të marshoj, por është e vështirë, dhe sa herë e bëj një gjë të tillë, aq herë lëndoj:
“Tokë, qaj, Tokë, rënko, Tokë gjëmo si egërsira –
se sot në krahërorin tënd do të shtrëngosh
katundarin e ri të fshatit tim…”
Unë jam gjithësesi një ushtar i thyer, më rregullohet dhimbja rreth vetes dhe unë do të sakrifikoj në vendin tuaj, ndërsa ju flini mirë, unë do ta përballoj natën e ftohtë dhe të rrezikshme.
“Për çfarë jam i gatshëm të heq dorë
për t’u çliruar nga ajo, pra nga dhimbja?”
Duhet të ofroj ambiciet e mia si parakalime dhimbëse? Apo taksat e pasme derdhen më shpejt se këmbët e mia? Dhimbjet poetike më godasin?
Dhe dhimbja poetike e kësaj kohe shkon përtej dhimbjes virusale me Covid-19. Shkon tek ajo dhimbje që nuk iu nda kurë poezisë… dhe aty…. Aty… Unë jam Fahredin Gunga! Dhe mbeta i tillë që nga 1936-ta kur linda. Që nga koha, kur fundi i viteve të ’50-ta dhe brenda viteve të ’60-ta, dhimbja më vendosi në një rrjesht me të tjerë si Azem Shkreli, Rrahman Dedaj, Dritëro Agolli, Din Mehmeti, Fatos Arapi, Ali Podrimja, Adem Gajtani, Hivzi Sylejmani e të tjerë. Me mua është vetë Mitrovica, Kosova, Shqipëria dhe atje tutje mbaj vargimin poetik për të mbajtur jashtë dhimbjes “Pëshpëritjet e mëngjesit” (1961), duke i mbetur besnik kësaj deri te librat e fundit “Mallkimet zgjuara” dhe “Kepi i shpresës së mirë” të viteve të 80-ta.
Diku, po aq dhe tani dhimbjen e kemi trajtuar dhe e trajtojmë ende si një shtëpi verore të ngujuar në skutën e vetë dhimbjes. Me padurim afrohet dhe duket sikurse është ndjerë përgjithmonë. Është dhimbja poetike. Dera e saj është e hapur ..., për atë që disa mund ta njohin si drita në fund të tunelit .. duke u përpjekur për të gjetur ritmin, kur na duhet vërtet një ritëm... duke luftuar këtë betejë të humbur të vetë mbylljes së vjetër e të re me emra të ndryshëm virusalë dhe virusesh në kohëra që të ndajnë. Ego e ndryshuar mes dhimbjes. Nuk mbaron cikli i asaj, që duhet të kishte mbaruar. Mund të ketë dhimbje dhe tani në formën e saj të moderuar, dhe natyrisht që është dhimbje e pandryashuar, por është bërë ky realitet i etur i gjakut përtej dhimbjes. Protesta në arsyen dhe mosarsyen e keqardhjes, ajo është “Zjarri i shëtitjes së vonë”, sepse:
“Mali u kall. Me të edhe unë. I thirra
zjarrfikësit e damarëve të mi, por ata i ka zënë
gjumi i parë, sepse janë dehur sonte. Kanë pirë shumë…”
Kjo ndodh sikurse ndodh me të gjitha dhimbjet, sepse dashuria e vetes, shkëlqen urrejtjen e vetes:
“Qielli rrecka – rrecka është vjerrë nëpër lisa
e hënës iu kanë shkyer velat nëpër rrema
Vonë ka lindur sonte. E është e madhe sa ndjenja.”
Pak ditë më parë u bënë 22 vite nga ikja e poetit Fahredin Gunga, i cili e la këtë botë me dhimbje poetike, në fillin e këtij muaji, në prill të vitit 1997.
“…nuk kalon këndej pari? Si duket
jam kalimtari i fundit i ditës që shkoi, (o, jam
bërë gjuetar ndjenjash, i dashuri im)… dhimbja ime poetike”.
Eh, kjo dhimbja poetike e dalë nga suazat e saj më kritike, e dalë dhe e shkruar në një mbyllje të vërtetë nga i ashtuquajturi Covid-19-të. Dhe dhimbja mbetet dhimbje. Edhe kur ajo në forma të ndryshme vjen me stigma poetike…
