Ndërveprimi aestetik i subjektit rreth të menduarit në prozën e në poezinë e Hasan Muzli Selimit
Fatmir Terziu
Në këtë analizë, duke e parë krijimtarinë e këtij autori të vendosur në kufirin midis tradicionales dhe artistikes, tentimi është të përfaqësohen në mënyrë inovative gjetjet e kërkimit adekuat si në prozën, ashtu edhe në poezinë e tij. Ky është një akt eksplorimi dhe rezistence ndaj tërësisë përmbajtëse dhe narrativit në krijimet e Hasan Muzli Selimit. Hulumtimi i bazuar në këtë pikë përfshiu një sërë metodash poetiko-narrative, duke përfshirë metodologjitë performative, metodologjitë e tregimit dhe metodologjitë vizuale. Duke iu bashkuar shoqërisë së studiuesve cilësorë që përdorin metodologji poetike, të cilët analizojnë poezi kërkimore dimensionale duke përdorur linja narrative nga transkriptet e projekteve personale (pasi librat janë lexuar në formatin Pdf dhe projekt-botim) , apo ideve që e frymëzuan Hasan Muzli Selimin dhe direkt nga transkriptet e kërkimit si një metodë për promovimin e analizës refleksive të gjithë kësaj krijimtarie.
Tre pika mbështetëse kryesore mbështesin qasjen që përdora për të kryer këtë analizë të përmbajtjes së krijimtarisë në prozë dhe poezi të autorit Hasan Muzli Selimi. Së pari, tekstet e tij në prozë dhe në poezi kanë gjithmonë kuptime të shumëfishta. Duhet theksuar se kuptimi nuk qëndron në tekst sipërfaqësor, por që duhet që lexuesit ta zbulojnë. Së dyti, analiza e përmbajtjes së krijimtarisë së tij përfshin një qëndrim të orientuar nga reagimi i lexuesit që pasqyron një transaksion midis vetë lexuesit, tekstit dhe kontekstit, kështu që identitetet e studiuesit dhe fokusi i studimit nxisin ndërtimin e kuptimeve idiosinkratike. Së treti, analiza e përmbajtjes është domosdoshmërisht një përpjekje subjektive, interpretuese që kërkon procedura sistematike. Më poshtë, unë detajoj procesin që rezultoi në interpretimin tim, historinë e qasjes narative, rreth disa prej këtyre librave të botuar, të cilat janë „Hije dheu“ (Muzgu: 2015); „Gurë në rrugë“ Emal: 2017); „Tokës i mungon një adresë“ (Tregime dhe novela; Eneas: 2021); „Kurorë n'qiell“ (Poezi, Eneas: 2022); e botimet e tjera të këtij autori të cilat janë “Shpirtit i betohem” (Poezi. Tiranë); “Mite deri përtej” (Tregime, Tiranë, 2017); “Unë dhe Fjala”. (Poezi, Tiranë, 2017) ; “Hereoglife në muzg” (Poezi. Tiranë, 2018); “Ditën N`Diell e Hanë” Tiranë, 2020); “Ëndërr e fjetur” (Poezi. Tiranë, 2021).
Në tekstet e tij të shkurtra tërësia është si një trill efikas, i përzgjedhur, i lexueshëm, bashkëkohor me një tendencë në sfondin realist të destinuar për lexuesit e ndjeshëm për të adresuar pyetjen në sfondin e kurreshtjes dhe të kërkimit: Si portretizohen përvojat e karaktereve në tregimin dhe novelën e tij? Kjo rezultoi në një grup të ndjeshëm arsyetimesh, që filloi të më fliste me një gjuhë tipologjike, të pastër e komunikuese sikurse tek tregimi i tij „Unë jam dëshmitar“, ku autori na jep një paragraf të fuqishëm, fill pas dilemës së mosekzistencës së një kishe, apo dhe më tej derisa qaset emri i Gjergj Fishtës, për të rikoperuar diskursin e memorjes në atë rast. Autori i këtij tregimi të shkëputur nga vëllimi me tregime „Mite deri përtej“: „Shkova dhe aty ku më thanë nuk pati as kishë, as shenja e saj. Në atë vend kishte gurë të mëdhenj, pak lëndinë me barë të jeshil, disa trungje pemësh të vjetra dhe disa fidana, që nuk ju dihet koha, kur kanë mbirë. Këto trungje vazhdonin të jenë të njomë dhe mbanin degë e gjethe të jeshilta. Pranë këtij vend-kishe, krejt përbri saj, rridhte një lumë, që për nga rrjedhja e ujit tani nuk dukej as si ujë kroni, apo çesme pazari. Gjurma e këtij lumi, të tregonte, se ka një lumë të gjallë dhe në raste të caktuara shumë i rrëmbyeshëm. Në anën e djathtë, ose lindore të lumit, qe një pllajë e madhe me gurë lumi të shndritshëm. Unë fillova të recitoj Fishtën.” Mi ke dhëmbët si gurëzit e lumit. Fill pas shiut, kur i shndrit dielli” Qeshën të gjithë. Aty tani nuk ishin as priftërinjtë e fillimit, as diell nuk kishte. Qielli qe mbush me re të bardha, që jepnin një shndritje verbuese, veçmas për ata, që kanë sytë boj qielli ose jeshill.“Faqja 17).
Ndryshe nga herët e tjera, këtë krijimtari të autorit në fjalë, e fillova analizën time me një lexim estetik të çdo libri për të përjetuar “zhytjen si lexues dhe jo si studiues . . . për të përjetuar të gjithë situtën dhe realitetit përpara meje, duke analizuar pjesët që shkëpta apriori. Vura re një trajektore pesëfazore përgjatë përvojave të këtyre karaktereve të dukshëm e të padukshëm, që u bënë kodet e mia fillestare: rkuptim, humanizim/indoktrinim, akte/trauma të patregueshme, ikje/shpëtim dhe trup/shpirt shërues. I lexova përsëri tregimet, këtë herë nga një qëndrim eferent, për të gjetur fragmente specifike që trajtonin përvojat e personazheve brenda këtyre fazave dhe këto fragmente përbënin njësitë e mia të analizës që përfshinin të dhënat e papërpunuara për fazën e parë të kodimitdhe dekodimit të mesazhit që kërkohej dhe mesazhit që transmetoj tek këto libra të autorit në fjalë.
Gjatë kalimeve përsëritëse të të dhënave, nuk isha i sigurt për kuptimin e kodeve fillestare, por kisha një ndjenjë të „diçkaje që po shfaqej, por që ende nuk ishte aty". Në mënyrë intuitive u largova nga pyetja: "Çfarë po ndodh këtu?" për të pyetur: "Çfarë arrin kjo?" Me këtë ndryshim delikat, të dhënat morën kuptim të ri. Fillova një fazë të dytë të kodimit, gjatë së cilës mora parasysh kodet fillestare në lidhje me pyetjen time të re, duke mbetur fleksibël, tolerant, i durueshëm dhe i hapur ndaj historisë që po evoluonte.
U shfaqën tre tema: (1) thyerja e shpirtit të një karakteri, (2) kalimi i kufirit human dhe (3) riintegrimi në shoqëri. Duke pyetur "Si arrihet kjo?" më mundësoi të formuloja kategori brenda çdo teme. Kategoritë e "thyerjes së shpirtit të një karakteri" janë izolimi, abuzimi dhe mbrojtja e rreme. "Kalimi i vijës" ka gjithashtu tre kategori: akte traumatike të menjëhershme, kapitullim dhe rezistencë. Dy kategori përbëjnë “riintegrimin në shoqëri”: shkretimi dhe restaurimi. Megjithëse këto tema dhe kategori përfaqësojnë interpretimin tim të asaj që ishte domethënëse në të dhëna, në vend të realitetit empirik, unë tani mund ta parafytyroja historinë të dhënat dhe mund ta tregoja atë që vinte nga bota e brendshme tek „Unë jam dëshmitar“; „Mbretëria e rrasave të lagta“; „Dhurata“; „Vetë me ty“; „Gjakova dhe malli i babës“; „Hajmeli“ (trekëndësh jete); „Gjoka“; „Sonte këndoj një djalë“; „Kujtimet qajnë dhe qeshin“; „Nuk e di pse“; „Fati dhe Trolli“; Shkrime të pa emër“ e tj. Në thelbin diskurs të këtyre tregimeve ajo që shkonte si një preambulë më vete ishte tematika dhe gjuha e autorit që e bënin të fliste në heshtjen didakte se kjo nuk është një histori e lehtë për t'u treguar, as një histori e lehtë për t'u lexuar. Pra që e bën autorin e këtyre tregimeve mjaft interesant, e mjaft të denjë për të rrëfyer në mënyrën më të thjeshtë tradicionale.
Duke shkuar në brendësi të disa prej librave të tij ndesha në këtë hulumtim dhe atë që nga vargu i tij „Lotojmë kujtimet, plagë e pambyllur./Dëshiroj gjënë e haruar,/Fati pjell lirinë, mendimin“ Erzen Koperaj e quan si thelbin e poezive të tij, pikërisht tek vëllimi poetik „Kurorë n'qiell“, gjë që në fakt më bën të pajtohem dhe të shkoj se ajo është një diksurs më vete në krijimtarinë e tij, thuajse edhe në atë që merret tashmë më në konsideratë, vëllimin poetik „Hije dheu“. Tek ky vëllim poezia me të njëjtin titull që ka ngjizur tërë vëllimin, na bën të kuptojmë thelbin e këtij diskursi „Hije ban si kunorë mali /Bari mbi lendinë i lehtë /Ngjitun pas shpinës tokës/Duket si në ballë të vendit/Pse ke kunorë mali?/Të hedhin fjalë/Nuk të don s’të shmangen/Si hije s’të don/Që nuk mbulon as vehten/ Bile asnjë milingonë/Varr hije e gjithkujt/Shtëpi e fundme/Hije dheu i thonë…“.
Më këtë kontekst shkojmë tej duke nënkuptuar se poezia në penën e tij ashtu sikurse poezia në tërsi, ka qenë gjithmonë një formë letrare ndërdisiplinore, që e ka frymëzuar, por jo thjesht, por që e ka disiplinuar petikisht të shkojë në ardhën e poetëve të kohës. Edhe kur elementet vizualë, ose edhe ata fonetikë të gjuhës së shkruar, në poezitë e Hasan Muzli Selimit nuk emetohen si tërësi e elemëntëve vizualë, sikurse ndodh tek poezia „Lutu“ nuk eksterizohen drejtpërdrejt, vizioni, audicioni dhe madje (siç dua të argumentoj) prekja, janë thelbësore për përvojën poetike, qoftë ajo e poetit, apo e lexuesit. Këto vëzhgime janë dashamirëse, megjithatë kjo mënyrë synon të sugjerojë, se ato janë të rëndësishme dhe ndoshta duhet ndaj tyre më shumë vëmendje, sesa është dhënë deri më tani.
Në librin e tij „Kurorë n'qiell“, ndihet forca tematike e përfaqësimit të ideve në lidhje me veten, botën dhe lidhjen midis tyre, dhe kjo realizohet me kapjen e përvojës transformuese të mendimit që autori ka grumbulluar në ambientin tradicional e më gjerë. Përvoja e tij, tek e cila poeti nxjerr në pah faktin, tregon se është proces dhe jo rezultat i sintezës që karakterizon mendimin dhe që në realitet duket qartë se është përvoja e këtij sintetizimi, si tek mjaft poezi të tilla „Dua të zgjedh ngjyrën“; „Mendon për diçka“; „Ti Unë, Unë Ti“; „Mbaj dhe nuk mbaj mend“; „Filxhan përmbysur“; „Shkrimtar që i trembet gjarpërit“; etj.
Siç sugjerohet në të gjithë këtë analizë, gjuha, për këtë poet, nuk konsiderohet aq shumë një mjet mendimi, sa pjesë e vetë mendimit. Për të, është veprimi i mendimit që formëson mjetet shprehëse që disponon poeti. Kjo nënkupton një konceptim të mendimit si një proces dinamik që është në vetvete si mjet: jetik për kërkimin dhe krijimin e kuptimit, në sferën e paqartë që është kufiri virtual dhe aktual i vetvetes. Nëse duart tona fizike luajnë një rol gjithnjë e më të tërthortë në formësimin e botës sonë dhe madje, edhe të përvojës sonë për të, tërheqja ndaj aspekteve fizike të mendimit në asnjë mënyrë nuk nënkupton simulimin e aspekteve të përvojës së humbur,por nënkupton ose rritje të abstraksionit, ose distancimit nga ajo që është, por kjo është dhe një thirrje për 'kuptimin' më të fortë që ekziston: krijimi ynë mbetet te kuptimi. Kjo e fundit kërkon arsyen e vetë në krijimtari.
Në fakt, duke përjashtuar disa ndërhyrje të duhura gramatikore, apo në thelbin e kuptimit, krijimtaria e këtij autori rezulton të jetë ndërvepruese. Ndërveprimi është thelbësor për lidhjet midis mendimit, perceptimit dhe aktit krijues të eksploruar këtu, dhe ideja se kjo ndodh brenda kufijve të lëvizshëm përforcon idenë e angazhimit të përshkruar më sipër. Veprimtaria e imagjinatës nuk kufizohet në përpunimin e utopive edhe kur kombinohet me vëmendjen dhe vetëdijen, ndërveprimi luan një rol të drejtpërdrejtë në të kuptuarit dhe krijimin e kuptimit. Librat e mara në analizë nga autori Hasan Muzli Selimi, këtu provokojnë një ndërprepim aestetik, diskursiv, e thënë kështu ai është një krijues me një ri-angazhim të imagjinatës që sjell një riangazhim të të gjithë subjektit të të menduarit në prozën e në poezinë e tij.
