MISTIKA POETIKE DHE ERUDITI I SHQUAR ...

( REQUEM PËR MOIKOMIN)

ESE

Ai e njihte vdekjen, ajo i qe futur nëpër vargje shumë herë dhe më duket se na iku i përqafuar me të; e njihte siç e njohin të tërë intelektualët e vërtetë, qetësisht me fjalë në gojë me buzë të ëmbla. Si pjesë e jetës, skajin e fundit të saj. Domosdoshmëri., (Ai, që nga 18 tetori 2015, kur mori diagnozën nga spitali Sent Thomas i Londrës, çuditërisht, shkroi qindra poezi nga Hadi. Deri sa zonjëza me të zeza e mori prej krahu e si dinake e përhershme i buzëqeshi dhe i tha. Eja me mua, të më bëhen dy poetë si “arkitektë të nëndheshëm të qiellit”, Migjeni dhe ti...

... Miku im i vyer, ti shkrove për Amshimin, të përtejmen, të panjohurën. Prolog gjigand i ndërtesës së fundit. Tani metafora jote - me bazë absurdin -, edhe pse përtej jetës, në perandorinë metaforike të Hadit, i kish marrë krahë dhe kish fituar një gravitet të ri. Moikomi është sinonim i aktit krijues, një aventurë intelektuale e rrallë në krejt botën e letrave.

Kur u kthye nga Londra, pimë kafen tonë te “Monarku” e ma tha sikur s’ kish ndodhur asgjë, sikur s’ kish të bënte me të e me jetën e tij. Nuk e besova. Leucemi, kancer?! Ai m’u duk krejt i qetë, Moikomi i zakonshëm, që cicëronte me orë të tëra për poezi...Unë u mpiva. Mos, o Zot! Njerëzit dhe kur e dinë nuk ia shqiptojnë emrin. Mos është, supozim, dyshim, gabim laboratorik?!.Apo ndonjë çoroditje metaforike e çastit? Jo, tha - “Harta e kancerit iu shtua trupit tim. Lëkura ime ka nën të një astar të kuq, vetë vdekjen”... ...Dhe, tani në këtë qershor virusesh, ky trafik i rënduar, dhe kjo pandemi e pështirë, m’i theu semaforët e nuk po më lë të takohem me njerëzit për herë të fundit. Ka dhimbje funerali im...

POETI

Moikom Zeqo është shumë i njohur në shumë fusha të artit, natyrës, shoqërisë, shkencës...Por, mbi të gjitha është poet, poet i jashtëzakonshëm. Është pasioni i krijimit, i poezisë që e ka bërë të hapë krahët dhe të përqafojë gjithçka. Njeriun dhe natyrën. Që përqafuar të rrijë midis gjithçkaje dhe bukurisë poetike. Hero, i fjalës shqipe, hero i fjalës tjetër, imazhit. Mjeshtër fantastik i metaforës. Dhe i lirisë. Arkitekt i formës. I pa lodhur dhe i ndëshkuar si Sizifi. Ai ishte stilizim estetik i vetvrasjes dhe nuk tha kot nëpër vargje trupi i poetit dekompozohet në pluhur ari. Metafora te Moikomi gjeti trojet e veta, pa anë e pa fund. Tej të mundshmes, te absurdi hermetik; Prandaj pak i lexuar, por i vlerësuar nga elita e krijuesve, estetë, kritikë, poetë e studiues, gazetarë, të njohur e të panjohur. Nuk ishte poet popullor e masovik. Por shoqëria e tij, njohjet me elitën kombëtare në të gjitha disiplinat e njohjes të artit e të politikës ishin të jashtëzakonshme. Dhe ja tani të flasësh për Moikomin, që sapo na iku, jashtë (poetit)figuracionit të tij poetik, është e pamundur; ai, të gjitha çka lexonte, shikonte a dëgjonte në natyrë a në shoqëri i ktheu në imazh, dhe u dha emër tjetër. ... Ti e di, o Zot, o Zot! Unë dua detin. Lumin. Dhe shtrëngatën. S’ka gjë. Gjaku im do të bëhet gjak i sendeve dhe i ngjarjeve... Hapur e mbajti dritaren e vdekjes. E priti si burrë duelin e parakohshëm, fytafytas si kampion. Ai kish një energji mbinjerëzore e, krahas gjakut, serumit e kimioterapisë që i jepte spitali, dukej se forcën e merrte nga metafora, nga ajo punë sfilitse e pa precedentë. Trishtimi i tretej në ballin e gjerë , por atje, thellë zemrës së tij, gufonin jargavanë, ngriheshin dallgë deti e vezullonin vetëtima. Le të tymojnë oxhaqet tymin e zi. Limfa e shpirtit tim është e paprekshme....Nuk kam frikë, mua më mbron poezia. ! Shqytë mbrojtëse kam detin. Vdekja ime nuk është limiti im, por vetëm metaforë. Kur i fundit njeri të ikë , unë duhet të jem afër për t’i mbyllur qepallat...Fliste , dhe mua më dukej se recitonte diçka nga ëndrra, nga vargjet e fundit...

Ai është poet, poet mendjendritur. Sa herë që takoheshim flisnim me orë të tëra për poezinë. Ai i ishte ateist idealist i pa pajtueshëm me mediokritetin dhe i mbronte idetë e tij. I trishtuar iku për gjendjen mjerane të parlamentit tonë, por ja që jeta iu imponua ogurzezë. Dhe poeti po “stërvitej”, në vargje si të zbriste në Had denjësisht, me një natyrshmëri sikur zbriste në një dhomë në katin e poshtëm të shtëpisë a të hotelit. Metafora e tij ishte sajesë e pamundësisë. Fatalisht e dhimbshme, tmerrësisht e bukur. Ania ime po lundron në hiç , tha ... Dhe na iku. Dhe në krye të inteligjencës shqiptare, të letërsisë e të kulturës la vendin bosh të pazëvendësueshëm.. Ai ishte një kollos në fushën e kulturës që nuk e nxinte vendi as në Akademinë tonë. , (Nuk la pas tapi, toka e troje, as depozita deputetësh e ministrash, megjithëse kishte qenë nëpunës i sferave të larta të shtetit ...(Kishte tetë vjet pa punë, se nuk dinte të servilosej, nuk i thoshte dot derrit dajë. I urrente të pa aftët dhe hajdutët. Dhe diktatorët e gjithëditur smirëzinj.) Lakuriq do iki, tha. Dhe lakuriq iku. Fluturimthi ra lartësive..

...E donte dhe e kërkonte lavdinë. Ishte një pemë shtatlartë në truall pa lagështirë dhe e donte shiun dhe ujitjen. Plotësisht të merituar. Moikomi, si askush tjetër, na la një bibliotekë të tërë me libra, me libra të trasha metaforash. Si volume profetësh. Fatkeqësisht dhe botimet e tij ishin pjesë e krizës së leximit. Them fatkeqësisht, se një mal me libra nuk i njeh lexuesi shqiptar. Pjesë e krizës së kulturës sonë. Libra të pahapura me figuracion të rrallë si rroba të palosura që nuk do t’i vesh kurrë më, tha ...

Miqve të tij të shumtë u ka ngrirë fjala në buzë. Po unë dua të nisem pas teje, miku im. Ti më pret. Me ndrojë, profesor!. Nuk më ka duk fjala. E po kujdesem, të paktën të mos shkel barin gjelbërosh nëpër meridianët e tu, as gjurmët e kaprollit nëpër trojet e brishta të hënës tënde ; nuk do të ti tremb kuajt e tu që vrapojnë si trëndafila...Na ike shpejt , Moikom, nuk e kishe ti radhën. Po ti nxitoje. Nxitoje energjikisht i hidhëruar.

...Dhe the një herë që doje ta sfidoje vdekjen. Të kish mbirë një trëndafil në parathënien e librit të jetës, që më the se doje ta mbaroje në fund të këtij viti. Ti e këpute. E afrove në buzë. Buzëqeshe trishtueshëm e the, Mbase ky trëndafil ka mbirë nga thembra e Akilit. Leuçemia nuk ka shigjetë me majë të më helmojë...Vetëtimthi pe imazhin e kaprollit të vetmuar në rrymën e tërbuar të lumit...Po ndoshta jo, jo. Kaprolli po noton. Unë do ta shkruaj, e pret Lida , fëmijët... Shpresa nuk mbytet. Por, ah, Moikom! Iluzionet nuk ta hoqën dot peshën e rëndë nga shpirti.

Ti ishe një pyll i dendur. Amazonë e blertë që nxin si kontinent. Dhe rrufetë nuk depërtonin dot në pyllin tënd. Ku metaforat sot klithën të pikëlluara. Atij mund t’i afrohesh sadopak me vetë atë. Me volumet e tij si akte të një drame personale dhe kombëtare. I vetëmjaftueshëm.. Qenie me një vetmi publike që krijon një vlerë gjithmonë në ecje, në vrap. Fluturon me shpejtësi fantastike. Me epsh. Shkon atje sipër në alpet tona dhe u var në vesh vathë ujëvarash të bardha. Fanitet si zogjtë që pinë yje në Ebro që të bëhen më pak të vdekshëm. Vetëtimën e bën të blerojë si jargavani i Uitmanit dhe kërkon një shprehje të re gjuhësore; Qenie e vetëdijshëm në jetëvdekjen e tij, poet trimosh sajuar me demonët e krijimit, i patrembur rreket të na thotë se dhe kjo metaforë është poezia në lëvizjen e pandalshme të kohës; Mjeshtër estet i të padukshmes – tani ballë çarë ka rënë në gjakun e vet leuçemik. ...Dhe vëllai tij i dashur, deti, prej gjaku qenka mbushur! Det leuçemik! det kanibal! Dhe kapilarët e hënës u zbehën.

Ky poet i prirë që në adoleshencë drejt dijes dhe së bukurës, po tregon në serinë e vëllimeve të tij (enciklopedike) se zotëron një cilësi superiore krijuese : në përcaktimin e temës priret nga një farë gjigandizmi. Ai merret me planete, e hapësira kozmike, yje, lartësi e humnera, zotat e pakapshëm, mitet e mëdha pellazgjike, male e dete, ferr e parajsë. “ Deti, – kortezh mbretëror, – dhe unë, – rrufetë, – i thith, – papushim – si cingaret!”, Vargje të tillë kërkojnë një gramatikë të re poetike, fjalor elitar, riemërim tjetër që të shumëfishon imagjinatën. Ky poet e ka ngritur fjalën shqipe në ballkone të lartë; ai dallohet për gjetje të çuditshme në poezi e në prozë e, unë brenda gjetjes së tij, mund të gjeja disa të tjera; mbi të gjitha poetin. Dhe majave ku del dielli dhe humnerave të Hadit ku bën roje cerberi. Çdo veçanti e tij njëherazi është dhe akt revolte dhe një mendjemadhësi, sfidë dhe utopi tronditëse. Vetëm një egoizëm i tillë krijues mund të guxojë të realizojë majat e ëndrrës. Ti e dije , Moikom, poeti i vërtetë ka lindur për tu djegur jo për tu ngrohur.

Poezia e tij i ka prishur “rregullat”, i ka shkelur vijat e bardha , i ka rrëzuar tabutë, e ka çmendur metaforën. Dhe tani rebeli “pret ndëshkimin”. Ekzekutimi i tij do të jetë publik. Kufijtë, perimetrat, elipset e nocioneve ndërthuren dhe ndërpriten. Gjithmonë në ecje, në vrap. Fluturon me shpejtësi fantastike. Me epsh. Shkon atje sipër në alpet tona dhe u var në vesh vathë ujëvarash të bardha. Fanitet si zogjtë që pinë yje në Ebro që të bëhen më pak të vdekshëm. Vetëtimën e bën të blerojë si jargavani i Uitmanit dhe kërkon një shprehje të re gjuhësore. Qenie e vetëdijshëm në jetëvdekjen e tij, poet trimosh sajuar me demonët e krijimit, i patrembur rreket të na thotë se dhe kjo metaforë është poezia në lëvizjen e pandalshme të kohës; Procesi poetik për të ishte një proces, shpesh i fshehtë dhe gjithashtu metaforik. Roland Barther mund të të merrte si shembull se “Fjala shpërthen mbi një strukturë raportesh të zbrazëta...”Dhe ti, Moikom nxitove të mbushje hapësirat. Energjia jote sfiduese ishte e pashtershme, paradoksale dhe absurde. Sa më shumë plotësoheshe, aq më shumë ndjeje peshën e së munguarës. A thua ambicje, ngulmim, naivitet, sfidë apo gjenialitet? Ai më pati thënë se i duhen dy jetë për t’i kthyer të gjithë metalet në ar. Por Moikomi nxitonte. Nuk e priti Godonë... I thashë, Për ku nxiton, o njeri? E dinim të dy: Dilema është e varur, të synosh të ngjitesh, do të thotë të rrezikosh, të vritesh...Lufta është e bukur. E pabarabartë. Donkishoteske. Iluzion. Utopi tronditëse: Të duhet ta sfidosh dhe Hadin, Perëndinë e vdekjes. Dhe ta mundësh.

Ai dinte se yjet shpesh të hanë të gjallë. Kanë ikur në mëngjesin e tyre talentet e mëdha të kësaj bote, Rembo e Migjeni Nervali e Verleni, Laforgue e sa e sa të tjerë... Ndaj mos e mbyll dritaren, zonja vdekje siç mbyllet një arkivol...Do takoj Migjenin. Ai më pret. Nordi i vdekjes është dëshpërim dhe kërthiza e katastrofave. Përkohësia e poetit kërcim së prapthi i zonjës vdekje. Vetëm ëndrrat vetëzhduken për të çelur nëpër pentagramë. Moikomi na tha se dhe në Had ka rende aristokrate. Poeti e ka përgatitur vetë varrin; Rreth e qark tij, lozha është e artë. Është Dantja, Bllejku, Tagora, Stivens, Erza, ... çelur si trëndafila të përhershëm? Mojkomi nuk e fsheh “krimin”. Gjurmët e gishtave të tij kanë kohë që kanë mbetur në dorezën e derës së poezisë. Unë ia shoh vetëtimat, një e nga një. Që çajnë natën. Dhe shuhen në det.

ERUDITI I PASHOQ

Përqasja e tij me lavdinë mund të jetë alibi, por ai e ka parë e jetuar Parajsën, Currilat e fëmijërisë, pikturat e Onufrit, Sibilat e Bogdanit, Naim Beun e Lasgushin, nanë Loken e Mjedës, ndërsa me Migjenin rrinte përherë përqafuar si vëllezërit siamezë. Ai e donte librin, e quante thesar, Parajsë. Dhe nuk gaboj të them, Moikom Zeqo si Borgesi ishte prodhim i bibliotekës botërore. Se “poeti është vetëdija e fjalëve”(O. Paz). Herë herë mbyllur në vetminë e tij si midhje, herë si një llambë brenda vetes, që e hedh rrezen e dritës përtej sendeve...Në librat e tij vpluminoza, do jesh me yje që çelin karafilë të bardhë, do shtrihesh në shullërin e hënës, do flesh faqe më faqe me flutura dhe kanibalë. Kafkë hamletiane dhe ballë i lulëzuar. I urtë si qengji rudë. I rreptë rebelon kundër Zotit e Satanait, materies dhe idesë dhe çdo statusi të palëvizëshëm, por, dhe atëherë kur e detyrojnë të imitojë tigrin, brenda tij bilbilon poeti dhe në sy i lodrojnë drerë që qeshin... Ai i flet zambakut pa gramatikë. Le të më dhëmbë trupi i vjeshtës. Dhe vjeshta shfryn leshlëshuar me trupin prej shiu. Dhe moti ulërin. Ja fati im. Zog i zi fluturues i fatit tim mitik, - kukumjackë qiellore zmadhuar si luan fluturues kthetra mprehur. Pranë tij, ja kryqi ja gozhdët.

ME MUZAT DHE ME SIRENAT

Ishte dashuruar me muzat dhe sirenat. Muzat e bënë poet , sirenat trim. E muzat të zymta, të zbeta janë e shkulin flokët sikur shkulin fletët nga kalendari... ‘Të vështrosh , do të thotë të mbjellësh”(O. Paz) Ja ai shelgu tej me leshrat në lumë është prej loti. Këtu brenda është mbytur Neraida. Ëndrra e poetit bëhet përvojë shkrimi; është alternimi i fjalës me imazhin, të ëndërrosh, dmth të dish, të shprehësh diçka të re, diçka ndryshe që nuk e dinë të tjerët. Një ajër i zi do të digjet pa praninë time dhe pavdekësinë, që nuk e ka parë njeri, nuk dua të ma tregojnë. Unë jam qenie e papërkufizueshme dhe vertikalisht do të rri mbi eshtrat e mia. Si trim në përgjigje të sirenave. Njihej me Lumbardhën e De Radës, trumcakun i Migjenit, Sibilat e Bogdanit dhe ngjyrat e Onufrit dhe tha : Ja shpirtrat e mia, ja shpirtrat e njeriut. Si idealist njohu katastrofat dhe stuhitë që ndjellin idetë të cilat mund të jenë yje në hartat e imagjinatës, apo vetëtima që feksin një çast horizontin e në çast shuhen. Edhe mund të vdesësh poshtë tyre nëse i ke qëllim në vetvete. T’i gëzohesh vetëtimës është utopi.. Asnjë iluzion nuk ka mish, asnjë ëndërr nuk ka trup, asnjë shpresë nuk lëshon lule. Heshtja flet. Gjethet kanë rënë dhe pemët janë lakuriq. Si shenjtorët që vdesin më këmbë duke u zbehur e zbehur.

TESTAMENTI

O Zot, …

Moikomi nuk lutet si të tjerët, Dhe testamentin e shkroi ndryshe. Se pasuria e tij nuk mund lihet në çdo dorë. Ka një tjetër sy në pëllëmbën e hapur, syrin e Shqipërisë që e sheh edhe përtej vdekjes. Poeti i kërkon Zotit të bëjë Shqipërinë. Ndriçomë , o Zot nga brenda , jepmë forcë, çliroma shpirtin nga trupi; të fluturoj , o Zot mbi liqenet e mi, mbi alpe e shpate, Berat e Kostur, në çdo cep të kombit tim, dhe në fushën e Mëllenjave(Kosovë), në detet dhe Epirin tim, se ti , o Zot, nuk pate sy e veshë dhe u largove nga trojet e mia para Prometheut..dhe ndoshta nuk e di që dhe varrin e Skënderbeut ma përdhunuan,…Mos i ler , o Zot kitarat e të mërguarve të varen të pikëlluara nëpër shelgje, as mbi Makjen e De Radës, as mbi turberkolozin e Migjenit, as në Rodon e Tomor…

***

Një ditë para se të ikte e telefonova. Nuk jam mirë, më tha. Po luftoj me temperaturën. Nuk më vajti mendja për keq. Fliste me vështirësi. Në një varg kishte thënë: Unë do iki i dëshpëruar për ju o njerëz, për ju .

Dhe iku plot dinjitet si në balada.