Meçan Hoxha: Monografia vetjake dhe familjare

Monografia vetjake dhe familjare: një zë i ri në letërsinë shqipe

      (Shënime nga libri “Udhëtimi i një jete” me autor Skënder Milaqi)

Letërsia shqipe, për më shumë se një shekull, është ushqyer me mitin e të përbashkëtës: me epopenë e lirisë, me këngët popullore, me romanin historik e me poemën e gjeneratave. Individit, në këtë kor, shpesh i ka munguar fjala e vet, ai është fshehur pas figurës kolektive. Edhe familja, është përfytyruar si vatër tradicionale, por rrallëherë është bërë subjekt rrëfimi më vete.

Letërsia e sotme po pasurohet me formate të reja krijimtarie, sidomos në llojin e monografisë, ku interesante po bëhet monografia vetjake e familjare, e cila i ka kaluar përmasat e zakonshme të biografive e të autobiografive dhe po zë vend me dinjitet si letërsi.

Ajo nuk është thjesht një shkrim kujtimesh, as një përmbledhje dokumentesh, por një përpjekje për të vendosur në qendër të letërsisë jetën e njeriut të zakonshëm, fatin e një familjeje, rrënjët dhe degët e saj.

Ky lloj shkrimi ka lindur nga një nevojë e dyfishtë. Nga njëra anë, është etja për të ruajtur kujtesën, për të mos e lënë kohën të shlyejë gjurmët e një fisi, të një shtëpie, të një jete. Nga ana tjetër, është kërkimi për ta rivendosur individin si dëshmitar të së vërtetës historike. Pas dekadave kur historia ishte monopol i ideologjisë dhe kujtimet vetjake mbaheshin nën çelës, tani fjala e lirë guxon të tregojë çfarë ndodhi brenda një oborri, një tryeze, një rruge të ngushtë ku fëmijët luanin dhe burrat kuvendonin.

Vlera e këtyre monografive qëndron te lëngu jetësor i përditshmërisë. Ato ruajnë të folmen e vendit, zakonet e sofrës, shenjat e dhimbjes dhe të gëzimit, episodet e vogla që nuk gjejnë vend në tekstet e mëdha të historisë. Nëpër to, letërsia merr një dimension etnografik, një thesar që flet për mënyrën si kemi jetuar e si kemi dashur.

E tillë është monografia “Udhëtim i një jete”, me autor poetin e shkrimtarin durrsak, Skënder Milaqi. Ky libër vjen në formën e një jetëshkrimi - një tregim i gjatë, i ndërtuar mbi kujtime, reflektime dhe përvoja jetësore. Nuk është vetëm një autobiografi lineare, por një udhëtim shpirtëror dhe familjar, ku autori lidh jetën e tij personale me atë të njerëzve që e kanë shoqëruar, me vendet ku ka jetuar e udhëtuar, me sfidat dhe gëzimet që e kanë përbërë ekzistencën. Kjo e bën librin të hyjë në kategorinë e monografisë vetjake e familjare, sepse përveç individit, aty gërshetohet edhe rrëfimi i bashkëshortes, i familjes dhe i ambientit të gjerë njerëzor. Nuk ka asgjë të jashtëzakonshme. Është jeta normale e një intelektuali, që në përshtatje me kohën, mundësitë, vullnetin dhe talentin ka sfiduar vështirësitë, është përballur dhe ka fituar mbi to. I rritur jetim, por i mbështetur nga dashuritë e mëdha të nënës e të gruas, krijoi një jetë dinjitoze, burim dashurish të pashtershme të një familjeje të madhe me fëmijë, nipër e mbesa.

Rrëfimi i sinqertë i një jete bazuar në virtyte e përkushtim ndaj familjes, punës e profesionit, diturisë dhe atdhetarisë e bën librin ta ndjekish me emocion. Aty gjen modelin e intelektualit, që jetën e tij e shoqëron me suksesin. Vetitë cilësore të karakterit dhe veprimet konform kërkesave të ligjit e të moralit e bëjnë jetën e tij model për miqtë, shokët dhe për pasardhësit. Veç veprimtarisë profesionale, iu kushtua talentit si krijues në fushën e letërsisë ku ka botuar disa vëllime me poezi dhe romane. Veprimtaria e tij letrare është mirëpritur dhe vlerësuar nga kritika. Shoqatat e krijuesve  e kanë çmuar dhe i kanë bërë vlerësime të larta, deri çmimi prestigjioz “Dritëro Agolli”, si dhe disa diplloma e çerifikata, deri vlerësimi i lartë “Mirënjohja e qytetit të Durrësit”.

Sukses i këtij libri është shmangia me art e mençuri nga vetëlavdia e ngarkuar me subjektivizëm që glorifikon veten e familjen. Me të njëjtin kujdes është vepruar për shmangien e rëndesës me fakte të zhveshura e dokumente të thata. Ai ia ka arrirë që kujtimet t’i kthejë në letërsi e tu japë fuqi universale duke dëshmuar qartë se monografia vetjake e familjare po hap një rrugë të re për letërsinë shqipe, letërsi që nuk flet më vetëm për kombin në tërësi, por edhe për shpirtin e njeriut; një letërsi që e gjen madhështinë jo vetëm në betejë, por edhe në përditësinë e heshtur të një dere, në një rrobë të trashëguar, apo në një fotografi të vjetër.

Vendosja e kësaj përvoje jetësore në një libër të veçantë, është kontribut jo vetëm për familjen po dhe për shoqërinë, është kontribut atdhetar shumë i çmuar. Historiografia shqiptare është me arkiva bosh në këtë aspekt. Gjyshërit, bile shpesh dhe prindërit tanë, ishin analfabet ose gjysmë analfabet. Ata e bënë një hap të madh, kur shkolluan fëmijët e tyre. Është rradha e brezit tonë që të bëjë të duhurën, të shkruaj e t’u lërë brezave bëmat e familjeve dhe të fisit, të qytetit, fshatit e krahinës, si pasuri e model për pasardhësit. Të shkruara thjeshtë e me sinqeritet, ato do të kthehen në pasuri të mëdha për historinë, kulturën dhe tregues të tjerë jetësorë. Për nga vlerat shoqërore, që bartin, këto përvoja e kalojnë familjen e fisin dhe bëhen të çmuara për gjithë shoqërinë, i shërbejnë shqiptarisë.

Monografia “Udhëtimi i një jete”, me autor Skënder Milaqin na vjen si vlerë e çmuar e këtij formati të ri të letërsisë shqipe. Ajo është një dëshmi e qartë e prurjes së re në letërsinë shqipe: monografia vetjake e familjare. Ajo flet jo vetëm për një njeri të vetëm, por për mënyrën se si brezat shqiptarë kanë ecur nëpër kohë, me dhimbje e shpresë, me mall e përkushtim. Vepra merr vlerë jo thjesht si kujtim personal, por si pjesë e mozaikut të letërsisë së kujtesës, ku zërat individualë bëhen gurë themeli për ndërtimin e një historie më të plotë e më njerëzore të kombit.

Aty është shkruar bukur, thjeshtë e me emocion për jetët e tre brezave. Me kujtime autentike, dokumente të mundësuara dhe fotografi të përzgjedhura është realizuar një libër që të tërheq gjatë leximit e të ndihmon me informacion të gjallë e të përjetuar nga autori. Linja e fotografisë e ka pasuruer shumë librin. Ato e shoqërojnë Skënderin nga gjiri i nënës, nëpër bangat e shkollave, nëpër mjedise specialistësh e shkencëtarësh deri në shoqëri pensionistësh. Spikatin fotot si turist në disa vende të Europës.

Mbi të gjitha ky libër e nxit lexuesin për të realizuar edhe për vete një libër të këtij modeli.