Mexhid Mehmeti: VEPËR QË SFIDON KORNIZAT KLASIKE

VEPËR QË SFIDON KORNIZAT KLASIKE PËRMES SHPREHËSISË MODERNE

(Reçension Analitik mbi Librin “Zërat e detit” të Bardhyl Maliqit)

Hyrje dhe konteksti i veprës

Libri “Zërat e detit” i poetit Bardhyl Maliqi përfaqëson një përmbledhje të thellë poetike me poezi dhe poema që lëvizin në hapësira lirike, filozofike, atdhetare dhe identitare. Duke bashkuar tonin personal me reflektime mbi qytete, histori dhe ndjesi intime, autori krijon një univers poetik të pasur në metafora, ndjeshmëri dhe vëzhgim të hollë estetik. Ky libër është një shembull i poezisë bashkëkohore shqiptare që mban të gjallë traditën, por njëkohësisht sfidon kornizat klasike përmes një shprehësie moderne.

Struktura dhe ndarja tematike

Libri përbëhet nga 23 poezi dhe poema, të cilat mund të ndahen në disa blloqe tematike:

Poezi urbane e qyteteve (Akuarel për Zagrebin, Ah Athina, Qyteti im me emër vajze): Poeti udhëton në qytete të ndryshme evropiane e shqiptare, dhe secili vend shndërrohet në një entitet shpirtëror me të cilin autori ndërton një marrëdhënie intime. Këto poezi janë akuarele emocionale, ku ngjyra e vendit ndërthuret me mallin, përkatësinë dhe kujtimin.

Poezi të reflektimit ekzistencial dhe filozofik (Jeta është teatër apo teatri jetë?, Pasqyrat reflektive, Në ditëlindjen time): Këto poezi shtrojnë pyetje të qenësishme mbi jetën, vetëdijen, përkohshmërinë dhe misterin e qenies. Vërehet një ndikim i mendimit filozofik, i shkrirë mjeshtërisht në një diskurs poetik të ndjeshëm dhe introspektiv.

Poezi të lidhura me dashurinë dhe marrëdhëniet personale (Jam shkrirë në qenien tënde, Njerëzit që i desha...): Poeti shfaq ndjenja intime me një qartësi dhe intensitet emocional, duke ruajtur një ton të brendshëm reflektiv dhe shpesh melankolik.

Poezi atdhetare dhe historike (Veç një atdhe kemi, Presheva nuse përdëllimi, Për kë bien kambanat): Këto poezi rezonojnë me një ndjenjë të thellë patriotike, të ngjizur me realitetin shqiptar dhe të kaluarën e dhimbshme. Ato janë thirrje për vetëdije kombëtare, por njëkohësisht edhe lutje për humanizëm dhe drejtësi histo¬rike.

Stili dhe figuracioni poetik

Maliqi përdor një stil të pasur metaforik dhe imazherik, ku çdo varg përpiqet të jetë një përvojë pamore dhe shpirtërore. Figura të tilla si “zog i Çamërisë me krahë të hirnosur”, “dredheza e erës”, apo “rigon Çamërie me aromë lirie” janë shembuj të figuracionit të gjallë që ngjizet me elemente mitologjike, natyrore dhe historike.

Në shumë raste, vargjet janë të gjata dhe të ndërthurura, duke ndërtuar një strukturë prozaike poetike që i jep frymëmarrje të gjerë mendimit dhe ndjesisë. Dallohet ndikimi i formave bashkëkohore të poezisë evropiane, pa u shkëputur nga rrënjët e letërsisë shqipe.

Diskursi poetik dhe gjuha

Gjuha e poetit është e pastër, e pasur dhe ndonjëherë e kultivuar në mënyrë të vetëdijshme për t’u bërë universale. Termat si “llambë e plotë hënore”, “shkallët e bibliotekës kombëtare”, apo “rigat e shiut në nëntor” krijojnë përfytyrime që e lidhin përjetimin individual me peizazhin publik dhe kolektiv.

Poeti nuk i shmanget përdorimit të toponimeve dhe emrave konkretë që shpesh funksionojnë si simbole të një përkatësie kulturore (Zagrebi, Çamëria, Saranda, Danica, Josipi, Shahini, Branka etj.), duke e vendosur lexuesin në një hapësirë reale e njohur, të cilës i jepet një dimension simbolik.

Elementi identitar

dhe kujtesa historike

Një ndër elementët më të rëndësishëm të librit është dimensioni identitar dhe kujtesa kolektive. Në shumë poezi, poeti shpreh pikëllimin për çështje të pazgjidhura të historisë shqiptare, sidomos ato të Çamërisë. Poemat i japin zë të heshturve, të shpërngulurve, të përjashtuarve — si një jehonë që del nga deti dhe përplaset në bregun e ndërgjegjes kombëtare.

Përfundim: Zëri që vjen nga thellësitë

“Zërat e detit” është më shumë se një përmbledhje poetike; është një manifest shpirtëror i një poeti që kërkon drejtësi, dashuri dhe kujtesë përmes vargut. Është zë i shpirtit njerëzor që nuk pranon të heshtë përpara padrejtësisë, zë i njeriut që përpiqet të mbijetojë nëpër histori, dashuri dhe ikje, gjithnjë me shpresë dhe përkushtim.

Kjo vepër e Bardhyl Maliqit është një kontribut i rëndësishëm në poezinë bashkëkohore shqiptare, që meriton lexim të vëmendshëm dhe përjetim të thellë.

ANALIZA STILISTIKE E DISA POEMAVE TË ZGJEDHURA NGA “ZËRAT E DETIT”

1. “Akuarel për Zagrebin”

Tematika dhe struktura: Kjo poemë është një himn i ndjeshëm për një qytet, Zagrebin — i cili për poetin nuk është thjesht një vend fizik, por një hapësirë emocionale e mbushur me kujtime, figura njerëzore dhe përje¬time estetike. Ndërtimi është i lirë, me vargje të gjata që imitojnë një lloj ligjërimi rrëfimtar, por të ngarkuar emocionalisht.

Stili dhe figuracioni: Përdorimi i metaforës së udhëtimit dhe i zogjve është konstant: “Zog i diellit jam unë Zagreb”, “pulëbardha me krahë të bardhë”. Poeti shfaq veten si një qenie udhëtuese që mbart ngarkesë kulturore dhe historike, por që gjen ngushëllim te mikpritja e qytetit.

Fjalori është i ndërthurur mes gjuhës standarde dhe elementëve lokalë: përmendja e emrave konkretë (Ana Ivelaj, Danica, Bozhidari, Slaviçi, etj.) krijon një atmosferë të gjallë komunitare.

Motiv i theksuar: Kujtesa - takimi kulturor.

Autori ndërton ura mes kulturave shqiptare dhe kroate duke ndërtuar një “akuarel poetik”, ku edhe detajet më të vogla marrin kuptim emocional.

2. “Ah, Athina!”

Tipi i tekstit: Kjo është një poemë reportazh, e ndërtuar si një udhëtim shpirtëror në kryeqytetin e kul¬turës antike. Teksti ka natyrë rrëfimtare, por është e mbushur me simbole dhe figuracion poetik.

Stili: Vërehet një stil postmodern, ku ndërthuren elementë të fiksionit me dokumentarin: emrat konkretë, kujtime të ngjarjeve, bashkëbisedime, përzierje e tonit solemn me ironinë e lehtë.

Leksiku: Gjuha është e pasur me figura të stilit simbolik (Athina si “perëndeshë”, “mëma jonë”, etj.). Kemi metafora të shtresuara (“fluturimi në qiellin e shtatë”, “vajzat pulëbardha që cicërojnë greqisht”) dhe një lirizëm të moderuar që ndërton një marrëdhënie të dashur e njerëzore me një qytet, që është njëherësh i lashtë dhe modern.

Në thelb: Një akt identitar dhe diplomatik përmes artit.

3. “Arti që dhemb”

Tematika: Një manifest filozofik dhe poetik mbi rolin e artit në botë. Poeti shprehet se arti është jo vetëm emocion, por edhe rezistencë, revoltë, filozofi, shpirt kolektiv.

Stili dhe figuracioni: Poema ka një natyrë eseistike, me elemente poetikë dhe retorikë. Përmenden Onufri, Barleti, Buzuku — figura që shërbejnë si simbolet e një trashëgimie rezistente. Figuracioni është herë mitologjik (“bota si trupi i një gruaje të vdekur”), herë kritik modern (“diktatorët e kohëve të pandemisë”, “futbollistët milionerë dhe poetët të uritur”).

Tipari i spikatur: Poema është një kritikë e ashpër ndaj padrejtësive globale, një reflektim që tejkalon kufijtë kombëtarë, ku poeti vë në qendër veten si artist dhe si njeri i ndërgjegjes.

4. “Çatia”

Struktura dhe formati: Poema është e ndarë në strofa të lira, me një rrjedhë të vazhdueshme vargjesh që ndërtojnë një metaforë komplekse rreth objektit të zakonshëm, çatisë – e kthyer në një simbol të jetës njerëzore, artit, kujtesës dhe shpresës.

Motivi qendror: “Çatia” përfaqëson shtëpinë, strehën e shpirtit, vendin e lindjes së ëndrrave, por edhe një pikë vëzhgimi e botës. Ajo që është e zakonshme në realitet, bëhet meta¬forë për jetën, për mbrojtjen, për poezinë.

“Çatia është kolovajza e pritshmërive të mia…”

Stili dhe figuracioni: Metafora është figura mbi¬zotëruese: çatia si pentagram, si dëshmitare historike, si nënë që nanuris, si simbol që bashkon qiellin dhe tokën.

Simbolika muzikore është e fortë: “muzika e tyre në pentagrame tjegullash rritet”, duke shfaqur poezinë si një akt tingullor që rrjedh nga përditshmëria.

Toni është kontemplativ, i ndërthurur me imazhe vizuale dhe tinguj që përshkojnë stinët.

Mesazhi: Përmes vargjeve të saj, poeti sugjeron se vlerat më të mëdha shpirtërore dhe poetike rrjedhin nga gjërat më të thjeshta, më të qëndrueshme: çatia si strukturë fizike është një metaforë për identitetin njerëzor dhe vazhdimësinë mes brezave.

5. “Zërat e detit shkasin buzë dritës”

Tematika: Kjo poezi, që mban edhe titullin e përmbledhjes, është një sintezë simbolike ku deti, zërat dhe drita përfaqësojnë forcat shpirtërore që përpiqen të shpërthejnë heshtjen, errësirën dhe vetminë. Është një poemë filozofike e mbështetur në ndjeshmërinë mistike.

Figuracioni dhe simbolet: Deti - simbol i kujtesës, i valës së ndërgjegjes, por edhe i një realiteti në të cilin gjithçka mund të fundosej ose të shpëtohej.

Zërat: mund të jenë kujtimet, poetët e harruar, të vdekurit, ose vetë ndërgjegjja kolektive.

Drita: është shpresa, ringjallja, poezia, zëri i brendshëm që synon zbardhjen shpirtërore.

Stili: Vargu është lirik, shpeshherë eliptik, me një strukturë që përkujton frymën meditativo-ligjërimore të poezisë hermetike. Poetika është më shumë sugjestive se deklarative.

“Zërat e detit nuk janë thjesht valë,

por sy që më ndjekin nën lëkurë.”

Mesazhi: Vetëdija, historia dhe ndjenja janë përherë të pranishme, por shpesh të shtypura. Poeti kërkon të bëhet mediumi për t’i çuar ato “buzë dritës” – drejt lexuesit, drejt të kuptuarit.

6. “Veç një atdhe kemi”

Tematika: Një poezi e drejtpërdrejtë, me një theks të fortë atdhetar dhe bashkues. Ajo shpreh përmes vargjeve të qarta dhe të ngarkuara emocionalisht, ndjenjën e unitetit kombëtar, duke artikuluar me forcë nevojën për ruajtjen e identitetit shqiptar kudo që ai shtrihet.

Stili: Stil i drejtpërdrejtë, retorik, por emocionalisht i ndërtuar. Poeti nuk ka frikë të jetë deklarativ kur bën fjalë për çështje të larta morale si atdheu. Vargjet janë të kuptueshme dhe komunikojnë me çdo lexues, duke ruajtur thellësinë.

“Veç një atdhe kemi,

dhe ai nuk matet me kufij,

por me mallin që s’na le të heshtim.”

Mesazhi: Në kohët e globalizimit dhe të shpërndarjes së shqiptarëve nëpër botë, kjo poezi bëhet një thirrje për ruajtjen e rrënjëve, për një atdhe shpirtëror që jeton në çdo shqiptar, pavarësisht ku ndodhet.

7. “Unë besoj në zërin tënd, ó Atë!”

Tematika: Një poemë për ndërtimin e besimit, një dialog intim me figurën atnore, që përfaqëson jo vetëm babanë biologjik, por edhe atdheun, Zotin, ose vetë ndërgjegjen e poetit.

Stili dhe gjuhësia: Poeti flet në mënyrë të butë, intime, si në një rrëfim personal, por me strukturë që të kujton psalmet e përkthyer në shqip. Poema është një lutje, një rrëfim i ngjizur me ndjenjë të thellë dhe besim te forca e zërit atnore.

Mesazhi: Në një botë të luhatshme, besimi është një pikë mbështetjeje, dhe zëri i atit – qoftë ai literal apo metafizik – është udhërrëfyes në përplasjet e brendshme të qenies. Poeti sheh në këtë zë dritën që i duhet për të vazhduar.

8. “Dredheza e erës”

(kushtuar Bilal Xhaferrit)

Tematika: Një elegji kushtuar poetit dhe disidentit Bilal Xhaferri. Poeti përdor një gjuhë të ngarkuar simbolike për të përkujtuar jo vetëm një individ, por një tërësi idealesh dhe vlerash të sakrifikuara.

Stili: Teksti është epik dhe dramatik, me ritëm që ndryshon nga strofa në strofë, duke ndjekur frymëmarrjen e përmbajtjes dhe ngarkesës emocionale. Dallohet përndjekja e zërit të humbur, dhimbja për padrejtësinë historike, e ndjeshme në çdo varg.

“Dredhëz e erës ja ndryshoi drejtimin ajrit

dhe u mbak drita e diellit prej kuturbimit.”

Figuracioni: Erërat, zjarret, pluhuri, janë figura që mishërojnë dhunën, por edhe rezistencën. Ka një shtresim kuptimor të thellë, ku çdo imazh është edhe konkret, edhe universal.

9. “Dëbora blu”

Tematika: Poema është një meditim i gjatë dhe i thellë mbi jetën në kohë pandemie, ku pasiguria, frika dhe absurditeti i botës moderne bashkohen në një rrëfim shpesh herë tragjikomik. Kemi të bëjmë me një tekst të frymëzuar nga realiteti i pandemisë së COVID-19, por që e tejkalon atë, duke u bërë alegori e një bote të sëmurë shpirtërisht.

Stili dhe toni: Kjo është një poemë narrative e rrëfimtare, me natyrë eseistike, ku poeti ndërthur ironinë, revoltën dhe vetëreflektimin. Vargu është i gjatë, me sintaksë të zgjeruar dhe ndërthurje të qëllimshme mes poetikes dhe prozaisë.

Toni lëviz nga sarkastik në sentimental, nga revolta në vetëtrishtim. Gjuha është plot me fraza të ngarkuara emocionalisht, por edhe me ndërhyrje të drejtpërdrejta dhe aktuale: mjekë, ministra, viruse, respiratorë, media – çka krijon një poetikë të realitetit brutal.

“Nuk po gjej kohë as për të vdekur,

Më kërkon koronavirusi me qiri në dorë…”

Mesazhi: Bota moderne është zhytur në një krizë të gjithanshme: shpirtërore, etike, sociale dhe politike. Poeti përpiqet të mbijetojë përmes artit dhe kujtesës. Ndërsa e përditshmja është e shformuar, zëri i brendshëm mbetet i vetmi burim kuptimi dhe drejtësie.

10. “Bir i bekuar i hises së diellit, Bekim!”

Tematika: Një poemë-homazh kushtuar aktorit Bekim Fehmiu, figurë emblemë e artit dhe krenarisë shqi¬p¬tare në një hapësirë të përbashkët kulturore ballkanike. Poeti e sheh Bekimin si mit modern, si arketip të krenarisë kombëtare, por edhe si simbol të bashkëjetesës dhe humanizmit ndërkulturor.

Stili: Poezia është e qartë, ritmike, e ngarkuar emocionalisht, me një narracion epik intim. Dallohet përdorimi i epitetit të përsëritur “i bekuar”, që shërben si leitmotiv. Ka një frymë të ngrohtë elegjiake, por gjithashtu krenare.

“Unë jam Bekim Fehmiu,

nuk mund të ripagëzohem,

pasi më tingëllon

mjaft bukur emri im.”

Mesazhi: Poema bën thirrje për ruajtjen e identitetit dhe krenarisë, në një kohë kur shumë figura sakrifikohen nga politika apo harresa. Nëpërmjet Bekimit, poeti flet për vlerat universale të njeriut të artit: integriteti, guximi, dashuria për kombin, por edhe për njerëzimin në tërësi.

11. “Për kë bien kambanat”

Tematika: Poezia është një reflektim filozofik dhe ekzistencial mbi jetën, vdekjen dhe përgjegjësinë njerëzore. Me një titull që i referohet romanit të famshëm të Hemingvejit, kjo vepër ngre pyetje të mëdha mbi drejtësinë dhe ndjeshmërinë ndaj tjetrit.

Stili dhe simbolika: Përdorimi i kambanave si simbol nuk është i rastësishëm. Ato janë jehona të ndërgjegjes, thirrje për reflektim kolektiv. Poezia është e thuktë, e përmbledhur, por me një ngarkesë të thellë simbolike.

Stili është reflektiv, herë-herë profetik, ku çdo fjalë përçon një peshë shpirtërore.

“Për kë bien kambanat, o njeri,

mos vallë për ty, e s’të ka zënë gjumi?”

Mesazhi: Ne nuk mund t’i shpëtojmë përgjegjësisë kolektive. Dhimbja e tjetrit është edhe e jona, dhe çdo akt mosinteresimi është një akt bashkëfajësie. Poeti kërkon zgjimin e ndërgjegjes individuale dhe sociale.

12. “Presheva nuse përdëllimi”

Tematika: Një poezi e thellë atdhetare kushtuar Preshevës, e shndërruar nga autori në një figurë femërore simbolike – një nuse, e përdëllyer nga historia, por e ruajtur në kujtesën shpirtërore të kombit.

Presheva është njëra nga plagët e hapura të ndarjes së kombit shqiptar, dhe poeti e trajton atë me dhimbje, mall dhe krenari të përmbajtur.

Stili dhe figuracioni: Stili është elegjiak, i kthjellët dhe emocional. Metafora e nuses bart një kono¬tacion të fuqishëm të nderit dhe sakrificës, por edhe të brishtësisë dhe bukurisë së rrezikuar.

Fjalori është i butë, por i ngjeshur me simbolikë:

“Presheva, me emër nusërie,

që e nderon e s’e prek dot as dora e armikut.”

Mesazhi: Poezia është një akt kujtese dhe ringritjeje. Presheva nuk është vetëm një vend në hartë, por një pjesë e pandashme e shpirtit kombëtar. Autori i rikujton lexuesit se plagët e historisë nuk duhet të harrohen, por të sublimohen përmes dashurisë dhe qëndresës poetike.

13. “Qyteti im me emër vajze”

Tematika: Kjo është një poezi dashurie për qytetin e origjinës, që është përshkruar në mënyrë antropomorfe — si një vajzë e dashur, e afërt dhe plot kujtime. Poeti e shndërron qytetin në një figurë intime, duke bashkuar topografinë me psikologjinë e tij.

Stili dhe figura poetike: Stili është lirik, i butë dhe përplot ndjeshmëri. Ka një ndërthurje të përjetimit urban me atë emocional, ku gjuha poetike nuk është as nostalgjike, as muzeale — për-kundrazi, është e gjallë dhe përthithëse.

Personifikimi i qytetit si vajzë krijon një dimension të re përjetimi:

“Qyteti im ka flokë me erë

dhe sy që qeshin edhe kur bie shi.”

Mesazhi: Kjo poezi nënvizon lidhjen organike të poetit me vendlindjen, si një vend që nuk është thjesht fizik, por emocionalisht gjallë, frymëzues dhe poetik.

14. “Pasqyrat reflektive”

Tematika: Një poezi filozofike dhe introspektive, ku pas¬qyrat simbolizojnë vetëdijen, kujtimet dhe përballjet me vetveten.

Pasqyra nuk është vetëm mjet shikimi, por edhe dritare e përbrendësuar ku shfaqet njeriu i brendshëm, shpesh i papajtueshëm me atë të jashtmin.

Stili dhe teknika letrare: Gjuha është konceptuale, me nota të qarta metafizike. Poeti përdor figura si drita, hija, përthyerja dhe simetria për të shqyrtuar vetëdijen, ndërgjegjen dhe raportin me kohën.

“Në pasqyrë s’e shoh më fytyrën time,

por një tjetër mua që më vështron me trishtim.”

 Mesazhi: Njeriu është një pasqyrim i ndërgjegjes së vet, i përhershëm në dialog me të shkuarën dhe të tashmen. Kjo poezi është një meditim i thellë mbi iden¬titetin dhe autenticitetin.

Sintezë përfundimtare e vlerës estetike

të librit “Zërat e detit”

“Zërat e detit” i Bardhyl Maliqit është një vëllim poetik i shumëdimensionuar, ku ndërthuren me mjeshtëri elementet lirike, filozofike, shoqërore dhe historike. Autori krijon një poezi që është njëherësh personale dhe kolektive, duke i dhënë zë jo vetëm përjetimeve të tij, por edhe dhimbjeve, shpresave dhe kujtesës së popullit shqiptar.

Vlerat themelore estetike të veprës: Polifonia tematike: libri përfshin një gamë të gjerë motivesh: qyteti, atdheu, dashuria, identiteti, arti, pandemia, ekzistenca — të gjitha të ngjitura përmes një boshti të fortë emocional dhe poetik.

Stili i pasur dhe i larmishëm: nga vargu i gjatë eseistik te vargjet lirike, nga meditime intime te rrëfime urbane e politike — poeti përdor një gamë të gjerë regjistrash dhe formatimesh.

Metafora e detit si simbol qendror: deti përfaqëson kujtesën, zërin e brendshëm, lëvizjen e përjetshme dhe pafundësinë e frymëzimit, duke u shndërruar në një motiv që mban bashkë strukturën e librit.

Gjuha: e pasur, e njohur dhe e çlirët, me përdorim të vetëdijshëm të emrave të përveçëm, referencave mitologjike, filozofike dhe historike, duke ndërtuar një poezi që flet si për lexuesin e thjeshtë, ashtu dhe për atë të kultivuar.

Në përfundim, ky libër përbën një arritje të qenësishme në poezinë bashkëkohore shqipe, ku Bardhyl Maliqi shfaqet si një poet me vizion të gjerë, zë të veçantë dhe aftësi për të mbartur përgjegjësinë shpirtërore të fjalës.

Mexhid MEHMETI, redaktor i librit