Mexhid MEHMETI: POEZIA SI PLAGË, PROTESTË DHE ZBULESË

POEZIA SI PLAGË, PROTESTË DHE ZBULESË

Nga Mexhid MEHMETI

Në përmbledhjen poetike “I Plagosuri i Madh”, Prend Buzhala na ofron një vepër të skalitur me daltën e fjalës së menduar, të dhimbjes së përjetuar dhe të shpirtit të kthyer në akuzë poetike. Ky libër nuk është vetëm një udhëtim estetik nëpër vargje, por një përballje e thellë me plagët e njeriut dhe të kombit, me dilemën e ekzistencës dhe me rënkimet e kohës që nuk rresht së gërryeri kuj-tesën.

Që nga titulli, “I plagosuri i madh” e shpall veten si akt rrëfimi dhe qëndrese. Poeti e sheh botën si një vend ku dhimbja nuk është më ndjesi, por kusht i të jetuarit, ku edhe Hyji është i plagosur njëlloj si njeriu, ku fjala s’mund të jetë më vetëm art, por duhet të bëhet akt. Poezia është thirrje, është përpëlitje për kuptim, është dyshim, madje edhe ndaj vetë poezisë.

Në këtë libër, Buzhala i kapërcen kufijtë e lirikës tradicionale dhe ndërton një lloj poezie metafizike shqiptare, ku gjuha bëhet rituale dhe ironia një vegël e hidhur e së vërtetës. Tek “Kërkuesit e Arit”, ai denoncon mekanizmin e shfrytëzimit të tragjedisë njerëzore për famë dhe fitim, duke përkthyer aktualitetin e mjerë në një grotesk poetik. Tek “Dëshmitari pa krye” apo “I Plagosuri i Madh i Jetës”, poezia merr përmasën e klithmës: është rrëfim i një bote që hesht, që vret, që shpërfill, që e braktis njeriun dhe e ndëshkon të vërtetën.

Figura e poetit nuk është këtu vetëm ajo e vëzhguesit të ndjeshëm, por ajo e martirit të fjalës – një dëshmitar që e shkruan poezinë me gjak dhe me hije. Edhe kur shfaqet ironik, Buzhala nuk synon të luajë rolin e sar-kastikut për zbavitje, por atë të tragjedianit për ndërgjegjësim.

Gjuha e përdorur është e dendësuar, e mbarsur me simbolikë biblike, historike dhe mitike, duke i dhënë poezisë një rezonancë të përbotshme. Figurat stilistike nuk janë ornamentale, por funksionale – janë plagë që hapen dhe rrëfime që nuk kanë nevojë për retorikë. Shpesh vargu është i lirë, por i mbajtur fort nga një ritëm i brendshëm që i jep poezisë fuqi për t’u thënë, jo vetëm për t’u lexuar.

“I Plagosuri i Madh” është një vepër që e tejkalon vetveten si libër – është një kodi poetik i një vetëdijeje të përvuajtur, një manifest për dinjitetin e njeriut dhe të fjalës në kohë të mbrapshta. Prend Buzhala këtu e shndërron poezinë në një mjet të thellë reflektimi, duke i dhënë letërsisë shqipe një libër që është njëkohësisht dokument shpirtëror, letrar dhe filozofik.

Ky është një vëllim që meriton të lexohet me ndalesa, me frymëmarrje të thellë dhe, ndoshta, me një heshtje për ta ndjerë atë që nuk thuhet, por që Buzhala e ka shkruar në radhët më të nënzëshme të shpirtit të tij poetik.

*

(Meqë për një libër të tillë, sipas mendimit tim, nuk mjafton një analizë kaq e shkurtër, në vazhdim po japim edhe një vështrim më të thelluar dhe gjithëpërfshirës për vëllimin në fjalë të Prend BUZHALËS)

I. Hyrje: Një vepër e zëshme e metafizikës moderne shqiptare

Përmbledhja poetike “I Plagosuri i Madh” e Prend Buzhalës përfaqëson një kulmim të një poezie që nuk mjaftohet me zbukurimin e ndjenjës ose momentit lirik, por që kërkon ta shpërfaqë ndërgjegjen tragjike të kohës, fatit dhe qenies shqiptare. Ky vëllim është një sintezë filozofike dhe poetike ku bashkëjetojnë mitologjia, thelbi biblik, tragjedia historike, psikanaliza ekzistenciale dhe ironia metafizike.

II. TEMATIKA: POEZIA SI DHIMBJE, PROTESTË DHE ZBULESA

1. Tema e Atdheut dhe Tragjedisë Kolektive

2.

Në këtë vëllim, atdheu është i pranishëm jo si një toponim nostalgjik, por si një plagë e hapur, një vend ku plumbi bëhet “Gram i çmueshëm” dhe prostitucioni – metaforë e shitjes së shpirtit kolektiv (“Kërkuesit e arit”). Figura e vendit të kthyer në minierë vlerash të rreme është një satirë e errët ndaj kohës sonë.

2. Tema e poetit si martir

Poeti është shpesh i pranishëm si viktimë, por edhe si profet (“Rruga që nuk ka kthim”, “Mos po e kërkojmë edhe njëherë vulën e vdekjes së poetit”). Ai “përgjaket për poezinë e pa krijuar”, dhe fjala është armë për të goditur errësirën. Krijuesi këtu është sakrifikuesi që e ringjall ndjeshmërinë njerëzore, ndonëse askush nuk e do.

3. Tema e ekzistencës së thyer

Jeta paraqitet si një rrugë e pashpresë, si një “gotë me thartësirë acidesh” apo si një “pasqyrë e ngrirë” ku çdo gjë është kthyer në gurë të pashpresë (“I Plagosuri i Madh i Jetës”, “Pasqyra e ngrirë e kohës”). Këto poezi janë të mbushura me ankth metafizik për kuptimin e jetës dhe absurditetin e vdekjes.

4. Tema e fjalës dhe dyshimit

Në disa poezi, poeti vihet në dyshim jo vetëm nga bota, por edhe nga vetvetja. Fjala shpallet e rrezikuar, dyshimi përfshin edhe Hyjin dhe kuptimin e krijimit. Është një poezi që zbret në fundin e dyshimit, duke e shpallur edhe poezinë si një fjalë “që nuk duhet të përmendet”.

III. GJUHA DHE STILI: POET I URTË E REBEL NË TË NJËJTËN KOHË

1. Gjuha e shenjtëruar dhe e mbarsur me ngarkesë semantike

Vargjet janë të dendura, të mbushura me simbole e aluzione biblike, historike dhe mitike. Emërtimet si “Ora e Atdheut”, “Zëri i tallësit”, “Fatkeqësia e argonautëve”, “dritarja e burgut”, “zog i agimit” ndërthuren me kuptime shumëplanëshe.

2. Stil i larmishëm: nga lirika meditative te ironia shoqërore

Nga përmallimi për Naim Frashërin te një bashkëbisedim ironik me Hyjin; nga triptikët metafizikë te rrëfimet tronditëse për Atdheun si i mbytur në prostitucionin moral – ky vëllim shfaq një diversitet stilistik të rrallë.

3. Tingëllima biblike dhe strukturë profetike

Poezitë shpesh janë të ndërtuara si predikime të kthjellta, me tone shënjues të predikimit biblik. Mënyra si flitet për “dëshmitarin pa krye”, për “shenjtorin ilir” apo për “fjalën e paguar me jetë” i japin vëllimit një thellësi liturgjike dhe etike njëherazi.

IV. Poezi emblematike dhe analiza e tyre

1. “Kërkuesit e Arit”

Një nga poezitë më të fuqishme politike të vëllimit, ajo shpalos me sarkazëm të errët sesi shoqëria moderne gjurmon jo thesarin moral, por mjerimin e tjetrit për përfitim. “Gërmojnë në vajtimet e tragjeditë e fatit” – është një metaforë për mediat, politikën dhe sistemin e shfrytëzimit.

2. “I Plagosuri i Madh i Jetës”

Titulli i vëllimit është marrë nga kjo poezi që trajton rënien metafizike të njeriut dhe perëndisë së tij. Jeta shihet si “zero që nuk shkon askund”, ndërsa Hyji përjeton një dënim paralel me poetin dhe njeriun. Është një lutje e kthyer në mallkim.

3. “Dëshmitari pa krye”

Një poezi e errët që aludon në heshtjen shoqërore përballë së vërtetës. “A me iu besue syve tu apo fjalës së huej?” – është dilema moderne përballë manipulimit, shpifjes dhe përmbysjes së drejtësisë.

4. “Mos po e kërkojmë edhe njëherë vulën e vdekjes së poetit”

Një elegji dhe akuzë për shoqërinë që harron poetin gjallë e e lavdëron pas vdekjes. Poezia sfidon hipokrizinë shoqërore dhe shpall mungesën e vendit për fjalën krijuese ndër ne.

5. “Pasqyra e ngrirë e kohës”

Një përsiatje metafizike mbi kohën si kategori që ngurtësohet dhe s’e le njeriun të lëvizë më. Ëndrrat janë kthyer në gurë që mbyten në “Detin e Vdekur” – një alegori për harresën, vetminë dhe fundin e shpresës.

V. Përfundim: Poeti si plagëdëshmitar dhe shpirtrrëfimtar

I Plagosuri i Madh është një përmbledhje që nuk kërkon thjesht lexim, por ballafaqim. Është dëshmi poetike e një vetëdije të thellë ekzistenciale e shoqërore. Prend Buzhala arrin këtu një lartësi të re krijuese, duke bërë një poezi që është njëherësh filozofi, revoltë dhe rrëfim i shenjtëruar.

Ky libër e ngre poetin në rolin e “dëshmitarit të heshtur” që shkel mbi plagë të pambyllura, jo vetëm të vetes, por të kombit dhe kohës. Një vepër që s’mund të heshtet. As të harrohet.

Fushë Kosovë - Shëngjin,

2025