Mentor Serjani: Fatmir Terziu, endës i rrugëve të mendimit filozofik

”Kohëbota” e Terziut, është një mozaik i ndjenjave dhe reflektimeve sociale

Hyrje

Vëllimi poetik “Kohëbota” i poetit Fatmir Terziu, me redaktor Pandeli Koçin, shkrimtar, kritik, studiues dhe reçensues Prof. Dr. Zyhdi Dervishi, një njohës i thellë i mendimit sociologjik, vjen si një rrëfim poetik i një udhëtimi shpirtëror mes kohës dhe botës, mes njeriut dhe përditshmërisë së tij. Titulli “Kohëbota” është një fjalë e krijuar nga autori, një neologjizëm me kuptim të thellë filozofik: bashkimi i kohës me botën, si dy forca që e ndryshojnë, formësojnë dhe shpesh e shkatërrojnë njeriun modern.

Lexuesi duhet të deshifrojë mes mjegullës së fjalëve një realitet të heshtur. Poezia e Terziut është e lirë në formë, shpeshherë e çrregullt në strukturë, por thellësisht e natyrshme në emocion. Ajo nuk ndjek gjithnjë ritmin klasik, apo rimat tradicionale, ndërsa vargjet mbartin një densitet emocional dhe filozofik.

I.

Ndër temat më të ndjeshme dhe të përsëritura në këtë vëllim është vetmia dhe rutina e jetës së përditshme, e cila shfaqet qartë në poezinë “Përditësia ime”. Autori e paraqet veten në një hapësirë konkrete – në “Viktoria” – që mund të jetë një stacion, një kafene, apo thjesht një vend i zakonshëm në qytet, ku njeriu nuk ka më as kohë për të parë veten. Reflektimi në xhamin e një dritareje bëhet simbol i zbulimit të vetes së braktisur, të rraskapitur, ku vetëm “tri qime të mbetura” dëshmojnë për rrjedhën e kohës që e ka tkurrur njeriun.

Poezia “Gjuhëbota ime” trajton temën e identitetit gjuhësor në një botë shumëgjuhëshe, ku poeti e ndjen veten pjesë të një universi kaotik me “245 gjuhë”, por prapë ruan me krenari gjuhën e vet. Kjo është një poezi për gjuhën amtare, si shtëpi shpirtërore për të mos humbur në rrjedhat e huaja të botës. Gjuha është më e shenjta për çdo njeri – gjuha e nënës, gjuha e fëmijërisë, gjuha me të cilën qajmë,qeshim dhe falim.

Në një tjetër poezi të thellë, “Errësirë”, njeriu paraqitet si i burgosur i një bote pa dritë, pa dritare, pa Zot. Referencat ndaj Tolstoit, Rembrandtit, Gëtes e Da Vinçit, theksojnë se edhe dritat më të mëdha të njerëzimit janë shuar aty ku sundon errësira. Kjo është një poezi për terrin moral dhe shpirtëror që ndodh kur njeriu humb udhën.

Poezia “Peshqesh një rrugë” është një ndër më të pasurat në simbolikë. “Rruga” bëhet metaforë për jetën, për histori brezash, për udhën që njeriu trashëgon dhe nuk e zgjedh vetë. Është një ironi e hidhur për ata që janë “rrugëtarë” të përhershëm, të papranueshëm, të harruar. Rruga është edhe mallkim, edhe shpresë, edhe dënim, por gjithsesi, është udhë që duhet përshkuar.

Pra në poezitë e mësipërme ka një stil veçantë ku ndërthuret lirizmi me filozofinë. Autori krijon një poezi të fortë emocionalisht, që të fton jo vetëm ta lexosh, por edhe ta përjetosh. Në këtë “kohëbotë” ku jetojmë, poezia e Terziut bëhet zë i ndërgjegjes, i vetmisë dhe i durimit për të ecur përpara.

II.

Vëllimi poetik "Kohëbota" Botimi II, autor Fatmir Terziu

Vëllimi poetik “Kohëbota” i autorit Terziu është një dritare e ndjeshme drejt kohës dhe botës, ku fjala merr formën e një pasqyre, përmes së cilës autori kërkon të lexojë vetveten dhe botën që e rrethon. Në poezinë “Pasqyra”, Terziu i thotë lexuesit se: pasqyra nuk është vetëm një objekt fizik që reflekton pamjen, por bëhet një metaforë e thellë e jetës, ëndrrës, iluzionit dhe rinisë së ikur: “Aty ëndërra ime ka ngrirë / Aty kam lënë pas rininë.” Vetja përballë pasqyrës ku poeti sheh me xhelozi fuqinë e pasqyrës që i jep rinisë një magji mashtruese, ndërsa ai vetë ballafaqohet me një realitet të hidhur: “Aty ku shoh veten qeros / Aty ku s’e qas më modën.” Në poezinë “Ata dy sy të kaltër”, ngjyra bëhet një fiksim emocional. Sytë blu janë si një rrufe dashurie, Poezia është një lament për dashurinë e humbur “S’më harrohen edhe pse e di / Se kurrë s’do t’i shikoj.” Ngjyra e kaltër nuk është vetëm një element estetik, por një çelës simbolik i dëshirës, dhe i kujtesës.

Në poezitë “Portret Struge” dhe “Strugës”, autori ndërton një himn për qytetin, ku natyra dhe poezia janë një. Struga nuk është thjesht një vend,por një oaz i artit dhe dashurisë për jetën. “Qytet poetik, i vargut / Mbete nga lindja në vdekje.” Metaforat e mjelmave, puhizave, troftave, liqenit, i japin qytetit një dimension mitik, ku gjithçka është e pastër, e qetë dhe e shenjtë. Poezitë “Buzë liqenit”, “Bukuri e rrallë”, “Xhelozi”, dhe “Malit i ra një pikë loti” e bëjnë natyrën subjekt poetik aktiv. Kjo natyrë ka zë, ndjenjë dhe histori. Trumcakët, qukapikët, troftat, madje edhe malet e liqenet flasin, ndjejnë, xhelozojnë, krijojnë e ndërtojnë.

Ndërsa poezia “Valëve të jetës” është një reflektim filozofik për jetën si rrjedhë e pandalshme. Autori vendos veten në mes të natyrës, në një vallëzim metaforik me yjet, liqenin, lumin, detin e oqeanin. “Pastaj mbetem me ta për pak kohë / Liqenit i marr borxh qetësinë…” Poeti këtu është pjesë e natyrës,jeton në unitet me të. Poezitë e mësipërme nga Vëllimi “Kohëbota” janë një udhëtim poetik mes vetes, natyrës dhe shoqërisë.

III.

 “Pesa e një dere të braktisur” – Metaforë e harresës sociale dhe historike Kjo poezi trajton fuqishëm temën e braktisjes dhe anonimisë, Ndërsa tek “Nëna” kemi ngrohtësi dhe mall. Këtu mbizotëron ftohtësia e harresës kolektive, indiferenca njerëzore, një dëshmi e heshtur e kohës që kalon pa mëshirë. “Tani ajo pesë S’ishte më rrezatore… Kish ndodhur, për besë, Një braktisje njerëzore.” “Elbasan” – Qyteti si nënë e dytë, vendtakim emocionesh dhe kujtimesh “Aty ku dy duar mbetën duke qëndisur Bukurinë përrallore që ka natyra.” Këtu qyteti kthehet në një “nënë” kolektive që ushqen dhe mbështet identitetin kulturor të poetit dhe të një brezi. “Koha e njeriut” – Kjo është ndër poezitë më të fuqishme filozofike dhe politike të ciklit.

Në të, autori reflekton për kohën si koncept dhe si realitet historik.Është një poezi që flet për ndërgjegjësimin e vonë dhe nevojën për të jetuar me të vërtetën, jo me mashtrime historike. “Koha nuk shahet, thotë populli ‘Koha është flori’ Ajo është tempulli Ku filli i jetës bëhet fli.” “Kohëbotë” (kushtuar Azem Shkrelit) – Poezia si mision dhe poetët si udhërrëfyes Kjo poezi është një himn për poetin dhe poezinë si mbartëse e vlerave kombëtare dhe njerëzor “Fjala mori rrënjë, u bë kala Një varg bujëmirë, hata.”

Krahasuar me “Nëna”, kjo poezi zgjerohet në dimensionin intelektual dhe historik të ndërtimit të identitetit kombëtar. Në përfundim të këtij kapitulli mund të themi se : Nëse “Nëna” është zemra emocionale e këtij cikli, atëherë poezitë si “Koha e njeriut”, “Kohëbotë” dhe “Elbasan” janë truri historik dhe shpirtëror, ndërsa “Pesa…”, “Ora” dhe “Mision” përbëjnë vetëdijen kritike dhe formojnë një trup poetik kompleks.

IV.

 Terziu nuk ngurron të kritikojë realitetin e zymtë të shoqërisë moderne. Në “Burrat e shtetit”, ai shpërfaq një përçmim të thellë për hipokrizinë e atyre që sundojnë. Te “Zagari elektronik”, ironia arrin kulmin. Zagarët nuk janë më kafshë – janë metafora të sistemit të kontrollit modern. Kjo poezi është një akuzë ndaj humbjes së lirisë në epokën e teknologjisë së keqpërdorur. Në “Piramidë”, ai ironizon etjen për pasuri, mashtrimin dhe rënien e vlerave. Poezitë “Balada e dimrit”, “Punë resh” dhe “Funddimër” janë dëshmi të përdorimit të natyrës si zë që pasqyron brendësinë e poetit,por edhe për të ilustruar shpirtin e tronditur, shpresën e ngrirë, ose qetësinë para stuhisë.

Përfundime

Pasthënia e poetit Agim Shehu për vëllimin poetik “Kohëbota” të Fatmir Terziut është një reflektim i thellë, dashamirës dhe kritik njëkohësisht. Shehu e cilëson autorin si një “Lorka i vërtetë”, duke e vendosur kështu në një rrafsh të lartë poetik, Ai vë në dukje fuqinë shprehëse të vargut, freskinë e metaforës, si dhe ndjeshmërinë sociale që përshkon poezinë e Terziut. Edhe pse nuk mungojnë vërejtjet për ndonjë tejzgjatje apo tepri poetike, këto trajtohen si udhëzime të sinqerta. Shehu, me përvojën dhe autoritetin e tij, bën një analizë që shkon përtej lavdërimit – është një akt besnikërie ndaj poezisë, ku lavdërimi dhe kritika ndërthuren në shërbim të së bukurës. Një mesazh që mbetet i vlefshëm për çdo poet serioz.

Në vlerësimin tim: krijimtaria poetike e Terziut është një udhëtim i ndërlikuar mes kohësh, mendimesh dhe ndjenjash. Ai si poet është: zëri i brendshëm i një shoqërie, dëshmitari i heshtur i padrejtësive, endësi i rrugëve të mendimit filozofik, dhe malli i ngjizur në varg. Poezia e tij është ankth, dashuri, kritikë dhe lutje në të njëjtën kohë. Nëse do të mundesha ta përkufizoja poezinë e tij vetëm me një fjali, ajo do të ishte: Poezia e Terziut është pasqyra e një shpirti që s’mund të heshtë, sepse vetë heshtja bëhet fajtore kur fjala është dëshmi.