Ishte gusht i vitit 1978.
„Do të dalë peshk sot tek Namazgjaja. Vishu dhe mos u vono të zësh radhë shpejt.“ Kështu mbaj mend zërin që më erdhi nga pas murit, ku duart nxitonin të tullnin peta për byrekun e drekës. E unë ashtu i qetë dola. Ndalesën e parë tek Busti i Kristoforidhit, aty ku Koburja, fotografi i njohur të bënte për vete që të shkrepje një portret prapa kompensatës që improvizonte TV „Iliria“. E aty sipas tij shenjohej e ardhmja. Syri që ndiqte … syri që na vëzhgonte. E më pas syri u bë më shumë se dëshira që shënoi fiksimin në atë ekran me qasje kompensate të „Nako Spiro“-s së Elbasanit. Udha ishte thjesht memorje… Memorje në vite më pas, kur tashmë dalja në TV nuk ishte më improvizim kompensate, por me emër tjetër, me emër të vërtetë Televizioni „Dardan“.... atëherë …eh atëherë…
"Takova një shok fëmijërie, që jemi rritur bashkë mbi një transhe kurrizngritur, që ndodhej në mes të Lagjes. Kujtuam bashkë bukën me sheqer e ujë, gati sa nuk na lëshoi goja lëng. Folëm për peshkun e radhave, dhe atë që zinim me kallam, ndërsa ishim bashkë në një restorant, e kur pija na u bë prush ia morëm një këngë, me forcën e fytit pa melodi e lodër, e peshku i madh krekosej në një pjatancë… Bota dukej si një meteor, koha si një lodër nuk ishim "dehur", ne ishim diku në Londër".
Dhe që atëherë, në kohëra të tjerë, Elbasani, peshku, kallami, fëmijëria, fotografia… eh të gjitha…
Unë nuk jam peshkatar. Po kam zënë peshk me kallamin, e gjatë, të shkulur nga gardhi natyror i kanalit "Rema", në jetëdaljen e tij të përvitshme në "Spajkore", ku komshinjtë shkëmbenin mes tyre "gjini komishti". Aty ku disa të tjerë ia mbërthenin mes vetes ndryshe. Kam zënë peshk në kanal, por dhe në lumin "Shkumbin", peshk të gjallë, natyral. Peshk me emër që rrëshqiste si ngjalë, në xhirot e pasditeve ku Lymi, romi me trembëdhjetë fëmijë, e shiste në një shkop tip kërrabë, për të mbajtur fëmijët e tij gjallë.
Ky peshk ishte nga familja e peshqve. Nuk e quanim as krap, as me ndonjë emër tjetër, ishte me fat të gjithë e njihnin. Të gjithë e dinin, emri i tij i ri dhe i vjetër, lidhej vetëm me Shkumbinin!
Peshku vinte me ujërrjedhën e gjatë, matanë Golikut të largët. E s'binte lehtë "i shkreti" në grep, në kallamin e gjatë, të thjeshtë, ashtu sikurse kapërdredhnin fatin këmbët e viçave, që zbrisnin të dielave tek "Pylli i Lirë", nga Shpati, Polisi, Dumreja, apo dhe më larg, e pasi u bëheshin kurban thikave, përfundonin në torbat e blerësve në Elbasan.
E gjitha nuk ishte si të dielat e paradokohshme, frymërat nuk mbaheshin me sytë nga qielli, mungonin kultet, besimet ishin ftohur, po Elbasani kishte mirësinë. Ai më vete dukej si kult.
"rriste mardanozin dy herë në sene", aty bekohej Njeriu i urtë!
Por ende habitem me Albert Tafanin, berberin këngëtar që këndonte Myzyrin e Madh, me këngën e tij të ndjeshme e plot siklet, kur thoshte me zërin e lartë e bulë-valë: "Ma mirë n'pyll, se sa n'qytet!' Kjo nuk ishte atë ditë në atë ekran, po ishte vërtet më pas aty pranë, në berberanë, ku qethja flokët me „kët' kangë“.
Në një ëndërr … për një gjyshe dhe një gjysh
Koha kalon. Në udhën e saj do të sillte në jetë katër dje e tre vajza. E do të shkruhej në letra me vula, në libra e në gazeta, për dy djemtë e tij anëtarë të Brigadës Heroinë të Oxhaqeve të Larta edhe nga shkrimtari Sulejman Mato. E do të thuhej për të parin mashkull të familjes se ishte i dalluar kudo. Me dhjetra kartona të futura diku në një arkë do të flisnin me veten e tyre. Gjyshja do të përkujdesej trefish. Do të bënte gati gjithnjë ushqimet dhe rrobat për të shoqin atje në ndalesën e errët të diktaturës, do të edukonte dhe rriste tre vajzat e saj e do të bëhej edhe burrë shtëpie. I vogli, djaloshi kaçurrel, më pas do të njihej nga sporti i mundjes në Elbasan, nga profesioni i shoferit e më së shumti nga koha kur ai ishte shoferi i Maternitetit të Elbasanit. Lashi, ashtu sikurse njihej pati jetën e shkurtër dhe vdiq në timon, aty afër Bufesë së Dajë Sifit në Spajkore, përballë berberanës së Hasanit, që kishte qejf lule-shqiponjat në mjedisin e tij ndryshe. Të tjerët lëvizën me kohën nga koha tek dykatëshi i Poliklinikës tek toka e blerë me flori në Spajkore. E më pas shtëpia karshi me Metanët e buzë rrugës së firaksve, në qasjen e dukshme të Magazinës së rakisë do të kishte vetëm pëshpëritje. Pëshpëritje edhe për antenën që vendosej në të ngrysur mes hurmave në bahçe, e që hiqej në mesnatë…, pëshpëritje dhe në ditët që mbidhej hudhra, speca të vegjël djegës, qepë të njoma, e…ndonjë perime tjetër. Pëshpëritje! Pëshpëritej koha në buzët e të gjithëve. Familja rritej. Shtohej. „Koha kalon“, thuhej mes lëvizjes së buzëve.
Unë nuk mund të kuptoja se çfarë shënonte kjo në astarin e jetës. Çfarë është e gabuar me këtë pëshpëritje? Aftësitë e fjalës degradoheshin nga minuta në minutë, duke u zbehur në pluhur përgjatë rrugës së gjatë që të shpinte nga ana tjetër e Çmendinës, aty ku nyja e rrugës pikëtakohej me fatet e kohës, si një qasje e këtij deformimi thellë brenda arrave të mbjella herë me jonxhë e herë me misër foragjer. Tutje nga lart bënte hije Godoleshi. Ishte ajo kohë. Ishte ajo kohë me pëshpëritje.
E gjithë kjo kohë tani, ripëshpërit e ripëshpërit, përsëri, përsëri, dhe përsëri. Endet nëpër një botë pa përgjigje. Diçka nuk i përket askund. Unë mundohem ta krahasoj, nuk kam fuqi për më gjatë. Brenda saj ka mjaft pika dëshpërimi. E megjithatë, brenda këtij dëshpërimi, në këtë pëshpërimë që s'po vdes, ekziston një dëshirë e zbehtë. Një dëshirë për të ecur përpara, për të mos u dorëzuar kurrë. Aty ndizet flaka e ripëshpërimës. Por, flaka e saj dobësohet. Dhe më në fund kthehet në hi. Sa jam tashmë ta kthej në ngjyra nga bardhë e zi?
Sa do të jem në gjendje të bëj të flasë edhe kur digjet si e tillë në një jetë të lirë?
Ripëshpëris, para se të digjet e gjitha para syve të mi?!
Të paktën, nuk do të duhet të vdes duke mbajtur pëshpërimën e tillë thellë, si topat e ndryshkur në një Kështjellë….
Në një ëndërr … edhe kaq ngjyra mjaftojnë të fiksosh dyfish, për një pëshpërimë, për një gjyshe dhe një gjysh. Sidoqoftë hurmat nuk janë më. Nuk janë as mushmullat. As fiqtë. As kumbullat … as portokallët, as limonat… Aty matanë nuk ka më arra të mbjella, nuk kalon më aty poshtë Rema. Aty ka beton. Beton… beton … Ndoshta kaq mjafton? Ah, se desh harrova aty nuk është edhe transheja që do të na mbronte nga armiku dhe viruset vdekjeprurëse, aty nuk është as fusha me topin e rrumbullakët që na mblidhte…
Thuhet se dikush e ka bërë transhenë magazinë nën vilën e tij. E fushën … fushën? Ndoshta jo aq afër sa tek Tomka dhe shokët e tij. Nuk e besoj këtë?!
Zgjimi duhet të jetë i gjallë.
Zgjimi duhet të jetë i gjallë. Edhe në fotografi. Edhe në kujtimin e saj më të mirë… edhe pse në sytë e fiksuar ende lexoj me kurreshtje fëmijërinë. Jam brenda imagjinatës së kësaj memorjeje. Kësaj here pranvera ishte vonuar. Flokë dëbore e lodhur kishte ngjeshur lartësitë e aty poshtë Njeriu, sidomos fëmija kuptonte se kisht zagushi. Parashikohej një rreshtim argjendi, pasi qielli e kishte pikturuar veten gri. Atje, në re të ftohta e të vrazhda, një pikë ujë kishte filluar të ngrijë. Duke notuar në mënyrë elegante, të butë, apo edhe me lojë të panjohur drejt të ultës, e ndjej ende Atë acar, që më duket se ende tashmë ka bërë livadhet dhe kodrat të kërkojnë bekimin e tij.
E në këtë rrëmujë të pazakontë stinësh dremitja shkonte pa shkak tek kafshët. Kafshët dukej se ende ishin gati të dremitin fort gjatë gjithë sezonit pa diell. Diku jepej natyra në flakë. Flakë… Dhe ndërsa kjo flakë e vetme po zbriste, vëllezërit dhe motrat ndjekin heshtjen, se e dinë qartë këshillën e dhënë që në lindje, 'edhe muri, edhe guri, edhe … natyra flet“. Në këtë heshtje duhej përkujdesje. Përkujdesje që të vinte përqafimi. Përqafimi?! Së bashku në një mënyrë të bukur për të bërë bardhësinë.
Dhe mbuloje kështu veten, sikurse dhe botën me një batanije të akullt, të lagësht, por delikate. Fle mirë nëntokë… fle mirë! Shpresoj ende të shoh bekimin e asaj bardhësie në sytë e një fëmije, që pret të shikojë mrekulli kur të zgjohet nga gjumi. Pranvera po afron edhe në këtë foto. Edhe në këtë realitet. Lulet e pranverës do të deklarojnë. Zgjimi duhet të jetë i gjallë. Me mallin e largët e të afërt të vëllait për motrën, për kohën kur jeta zvarritej në sytë e fëmijërisë. E ndjej një kohë të fëmijtë ende.
