Irena Dragoti: Filli i Harold Bloom në poezinë e Natasha Lakos!

Mbi vëllimin poetik”Kundërpërfytyrimi” të

saj, botim i vitit 2016!

Shpesh nga miqtë e mi jam “akuzuar” si njeriu që lexon kuturu, pra si njeriu që ka frikë se mos” lëndojë” librat,  autorët ndaj i lexon ata dhe kur nuk përputhen me shijen e saj. Deri diku e vërtetë mendoj, deri në takimin me vëllimin poetik “ Kundërpërfytyrim” të Natasha Lakos që më bindi se” qëllova në shenjë “.

E cilësuar , “Grande dame” e vargjeve shqiptare nga Robert Elsie, në një kohë kur ajo është në proçes precipitimi,  me Lakon takon elitën dhe origjinalitetin.

Shoqëria shqiptare në të cilën Lako ka kontribuar për shumë  dekada, ka qenë tejet e privilegjuar duke e patur zëdhënëse të shpirtit të saj , përjetimeve dhe fazave të rritjes për veten  e gruan shqiptare në veçanti. Lako kjo poeteshë elitare më ngjan me Varlenin e Komunës së Parisit për rolin e saj emancipues në poezinë e shoqërinë shqipe!

Si ndër poetet e para femër dhe ndër të parat guximtare në tempullin e poezisë moderne shqipe ajo vjen dekadë pas dekade me dimensione të tillë poetikë, që e shndërrojnë krijimtarinë e saj në një shkollë poetike! Si një zë emancipues dhe shpirtëror që tejkaloi konformizmin e letërsisë së kohës,  Lako hodhi themelet e modernizmit në poezinë shqipe , duke formësuar tiparet më esenciale të tij.

Diku lexova se është quajtur një lloj “Safoje moderne e letërsisë shqipe” dhe leximi i vëllimit të saj poetik më bindi për këtë!

Në  “ Kundërpërfytyrim” e them pa frikë se kam shijuar peshën e poetikës së saj “rebele”, por jo të nxituar!

Poezia e Natasha Lakos është si netët delikate në një ishull mesdhetar!

Sipas Bloom-it, që thotë se çdo poet i mirëfilltë përballet me “ankthin e ndikimit” ose më mirë të thuash sfidën për të krijuar një zë origjinal në prani të hijes së pararendësve të mëdhenj tek Natasha Lako, si një poete që jetonte në një shoqëri të dominuar nga ideologjia dhe patriarkati, qasja ndaj kësaj sfide nuk erdhi  përmes revoltës, por me gjuhë të paqtë, introspektit dhe domethënies.

Në këtë sens, pa u përpjekur  të “vrasë etërit letrarë” Ajo ndërtoi një univers poetik ndryshe,  duke korrigjuar realitetin nga brenda. Natasha Lako sublimoi gjininë dhe guximin në krijimet e saj plot metafora, aliteracione, reteorika  pa u vetdekoruar për përvojën që zotëron, por duke evidentuar  e mjekuar atë krijim pas krijimi.

Psh tek poezia“INTERVISTË PËR PUTHJEN”më ndjekin reteorikat e saj, se pse puthja në qasjen e saj  nuk është akt emocional, por kategori ekonomike, mall, borxh shpirtëror. Një puthje e ngarkuar me barrë shekullore, por që në duart e saj bëhet ikonë moderne e pabarazisë së ndjenjës.

Në këtë poezi Lako ironizon mënyrën burokratike të jetës ku edhe ndjesia intime e puthjes kthehet në “intervistë pune”.

Puthja si një mbetje mitike mijëravjeçare, mbart në vetvete si zjarrin e lashtë, ashtu edhe rrezikun e të dështuarit gjatë “intervistës”.

“…puthja ka ardhur pas pyjeve

 të djegura e të përveluara nga zjarri…

Gjuha e poezive të saj përbën një univers më vete  po aq  sa një tendencë për të kërkuar risinë poetike.

Në poezinë “KËRKOHET URGJENTISHT NJË UNIVERS TJETËR”, ajo shkruan:

“Si t’ia bëj unë me diamantet e syve, 

në këtë botë që po vjen.”

Kjo poezi manifestuese tregon qasjen e saj mbi pamjaftueshmërinë e universit që jetojmë, për të mbajtur shpirtin gjallë. Nga  estetika autorja kalon në një revolucion simbolik!

“Edhe një çadër e vogël m’i ngatërron mendimet…” thotë autorja”

Vizioni i trupit, femrës, dhe dashurisë vjen si poetikë që nuk trembet nga shenjtët.

Në poezinë” VERSIONI I ROMEOS DHE ZHULIETËS” ajo thotë:

“…Nga ballkoni i gjinjve 

do të dal për të vështruar,

Natën që dashnorin tim fsheh…

Diçka në këtë botë duhet korrigjuar

…ajo  e shkruan këtë subjekt si akt korrigjimi feminist ndaj mitit të dashurisë romantike. Në vend të tragjedisë, kërkohet logjikë më e ëmbël, më pak romantike, më shumë e barabartë. Lako nuk e rrëzon mitin por rimerr një prej mitologjive më të mëdha dashurore dhe e vendos në një trup të përmbysur gruaje jo thjesht si përmbysje gjinore, por si rishkrim i kanunit. Lako më lejo të mendoj se ti ke lindur në Verona! Të lutem mos më kundërshto!

Në poezinë “MË KA DASHUR VËRTET”, ajo ndërton subjektin poetik si bashkëjetesë e qenësishme me natyrën, kafshët, me “sy të milingonave” për të thënë se kujtesa dhe dashuria nuk ndodhin vetëm në trupin njerëzor. Në stilin e Bloom, kjo poezi do të ishte një riformulim i së munguarës dhe arkitekturë e kujtesës!

E kaluara këtu nuk është nostalgji, por rindërtim i një dashurie që nuk ndodhi, sepse bota ende, nuk ishte ende në gjendje ta perceptojë.

Lako ndërton një mitologji të re femërore, psikologjike, politike dhe shpirtërore, pa  përkëdhelur kënd, por duke ripërfytyruar dhe kjo është forca e saj më e madhe në këtë vëllim poetik.

Vjen me tematika sfiduese duke refuzuar abstraksionin e duke i dhënë dimesion mardhënieve njerëzore e trupit. 

Në vëllimin”Kundërpërfytyrimi”, Natasha Lako refuzon një botë të ndërtuar mbi premisa patriarkale, duke ofruar një vizion alternativ, mbështetur mbi simfoninë e të pathënës. Orbita e Lakos është ende e panjohur për paraardhësit e saj dhe e paarritshme për pasardhëset e saj! 

Poezia e saj vjen si psherëtima të Emily Dickinson brenda mureve të dhomës së saj duke shembur gjithë muret e botës letrare…

Në poezinë:”Mes pyllit” lakonizmi vjen tronditës. Feminiteti demitizohet përmes natyrës.

Pylli nuk është “vend i femrës”, por vend i maskilitetit të shuar, dhe rrëshira simbolizon gjakun që nuk bërtet.

Pylli i Lakos nuk është pylli rus por pylli i perëndimit!

“Halat, si qerpikët, nuk e bëjnë pyllin femër…”

“…pikonte rrëshirë.”

Në këtë poezi femërorja  shkrihet me natyrën dhe rrëshira bëhet forma e vetme e komunikimit të heshtur.

Kjo është poezi e zërit të zhveshur nga çdo gjuhë epike.

Poezia”Letër kontinentale” më vjen si nga  më metaforiket dhe ulëritëset në dendësi simbolesh. Ajo  këndon për gjëra që nuk janë më, si pemë të verbra, gra pa qafë, shami që bartin historinë, shurdhëri qiellore, etj

“…Miq, kemi qenë shokë dhe pastaj kemi ikur në njerëz…”

Ky varg parë nga filli Bloomian është çasti kur poeti zbulon se njerëzimi është më i ulët se shoqëria njerëzore.

Kombinimi i elegjisë dhe groteskut e bën kaq të fuqishme këtë letër që i dërgohet gjithë kontinentit që ka humbur zërin.

Poezia”I shuajnë dritat zanat”mëvjen 

si më ironikja dhe më teatralja në libër, duke më lënë në mendje vargun

“Pozat janë gjithmonë të pabesa.”

Lako, në këtë poezi, luhat konceptin e zanave duke ofruar panevojën e krijesave magjike. Kjo poezi më ngjan si keqlexim i epopesë kombëtare, dhe shndërrimit të zanave në figura të pavlera të feminitetit  modern, në një realitet që e përjashton çudinë.

Natasha Lako, në këtë vëllim, nuk mendoj se tenton të përshkruajë botën por synon të kundërshtojë  mënyrën si na e kanë ofruar atë.

Parë nga fryma e Harold Bloom, Lako nuk është pasardhëse e askujt, veç vetja, duke gdhendur fjalën në gurin e mungesës, duke e bërë atë të lëshojë dritë. Vjen si asteroid në letërsinë shqipe që devijon rrugën për një identitet të paimitueshëm e pangjashëm. Poezia e saj mban distancë kritike nga poezia përreth, duke sjellë sfida të të menduarit tek lexuesit. Bart tension, gjuhë të shndritshme, duke sintetizuar stilin individual me atë tradicional! Poezia e Lakos vjen me emocionin misterioz të bukurisë së operetave të krishtlindjes! 

Ajo ka transformuar traditën, duke krijuar poeten që ndryshoi botën e fjalës. Askush nuk mund të ketë qasje vetëm estetike ndaj krijimtarisë së Natasha Lakos pa patur atë filozofike e morale.

Poezia nuk është rikrijim i botës, por kundërshti ndaj asaj që na është ofruar si e vetmja mënyrë për ta jetuar atë.”

Natasha Lako e arrin plotësisht këtë me vëllimin e saj poetik duke mbetur dukesha e pafjalë e poezisë shqip!