Një fik i madh, i stërmadh, me rrënjët shtrirë thellë në një bokrrimë dheu e guri të kuq damarprerë, kish mbuluar krejt një shtëpi të vogël guri mbuluar me pllaka guri ,dikur të bardha , tani bërë si retë në qiell kur pillnin shi.
Në këtë shtëpi , si shtëpi përrallsh, larg shtëpive të tjera, jetonte Lala Mako me të shoqen, Nuren.
Tri herë ishte nisur me barrë Nurja, të tri herët kish dështar në muajin e tretë. Ata nuk ishin dëshpëruar. Janë punët e Zotit ngushëlloheshin .
Lala Mako ish një burrë trupmadh, trupbukur,si një statujë e bërë nga një skulptor i zoti që e kish gdhendur në Firence si Davidin dhe e kishte sjellë në atë vend, në atë shtëpi.
Nurja, e shoqja , Nure e kish emrin, nur e bukuri ishte. Shkëlqente në fytyrë e trup, në zemër e shpirt. Për bukurinë e saj ishin bërë edhe këngë.
Për herë të katërt , nuk dështoi, por në nëntor kur koha pjell gjëmime , vetëtima, shira që s’kanë të mbaruar, mu pranë vatrës së zjarrit ,me ndihmën e Zotit dhe të Dades, mamisë pa shkollë, por që kish pritur pothuaj të gjithë fëmijët e atij fshati të madh, në sytë e ndihmën e Lalas, Nuria solli në jetë një vajzë, që zor se i gjendej shoqe nga bukuria.
Emrin vajzës ja vunë Nure, si emri i së jëmës. Emër tjetër nuk mund t’i vije asaj bukurie. Nurja , vajza e Nures dhe Lalasë , u rrit mes të mirave , këngëve, dashurisë, aq shpejt, sikur ta tërhiqte njeri nga flokët. Dashuria prindëror rrit më shumë se çdo ushqim. Nurja nënë, me shaminë lidhur mbi ballin e lart , me fytyrën të ndriçuar nga drita e gëzimit të qënit nënë, me gjinjtë e bardhë ,të bukur si dy hëna qumështore, që kur dilnin nga jeleku i saj qindisur me fije ari, shndrinin krejt vajzën , nuk rreshtëte së përkëdhekuri e së kënduari tër ditën. Ajo , e mëkuar nga gëzimi dhe hareja, fuste kokën në ata gjinj dhe me gojën e bukur , pinte e pinte dukë mërmëruar plot kënaqësi.Me sumbullën e kaftë të gjirit në gojë, pa e lëshuar , guiste si pëllumbeshë, gu – gu- gu, këndonte, si falnderim për nënën e saj , që si gjendej e dytë. Lala Makua, i veshur dimër e verë me rroba të bardha shajaku,me festen e bardhë mbi kokë, të thuruara nga e shoqja me lesh nga delet e tij të veçanta, në këto çaste të bekuara ,kur vajza e tij pinte gji, mrekullohej nga kënaqësia e ngopjes së bijës , por edhe nga shndrimi magjik i gruas.
Përhumbej në mendime, dehej nga bukuria e gjinjve të gruas së tij. Ishte gati që sa të mbaronte Nurja së piri, t’i pinte vet.
Edhe kjo dehje burri e babai e rriste Nuren si me magji.
Sapo Nurja nënë, mbaronte mëkimin e Nures bijë, Lalai e merrte në dorë, në krah, në gji, i këndonte me fjalë zemre që i bënte aty për aty.
Pasi ngopej me aromën qumështore të saj, e puthte në gushën e bukur dhe e vinte të flinte tek djepi i drunjtë, i gdhendur me lloj-lloj lulesh, blerë në Korfuz.
E tundëte me ngadalë e me kujdes dhe kënga nuk i pushonte.
Nuk i këndonte goja, i këndonte zemra e shpirti i mbushur me gëzimin e pashoq që të jep fëmija, që të jep gëzimi e lumturia e familjes së lumtur.
Nurja, gruaja e tij ,e shihte plot gëzim e dashuri me bisht të syrit, ndërsa zinte qumështin kos, gatuante drekën që do i shtronte të shoqit që e donte për mënd të kokës.
Nuk ka burrë në botë që nuk e ndjen vështrimin dashuror të gruas.
Ai e ndjente këtë vështrim , e shijonte pafund pa e kthyer kokën, këndonte e këndonte për të bijën e për gruan e tij, duke falënderuar Zotin për jetën që i kish dhënë.
Nurja e dinte që ai me shpirt e shihte, e dëgjonte, gëzohej, lumturohej, dhe sapo vajzën e zinte gjumi vente dhe i ulej në prehër .
Ai e merrte hopa si një shkarpë, e shpinte në krye të vatrës shtruar me çilte , postra deshësh të bardha si bora,e shtrinte me kujdes sikur të ish çaf e krisej, bënte me të dashuri sa e shkrinte të gjithën brënda tij...
Eh ato mure, ato çilte, ato postra ajo Nure, ai Lala, ajo shtëpi e vogël, por e mbushur dënga me gëzim e lumturi, ç’kan parë e dëgjuar...
Jeta sjell jetë, jeta i bën dhe muret e shtëpisë të këndojnë, pa le më nënën dhe babanë. Nurja e vogël rritej mes këngëve që nuk pushonin së kënduari prindërit. Ne, që ishim më të rritur, na merrnin në shtëpi të loznim me të , ende i kemi në vesh këngët e tyre...
Nani – nani, mori bijë,
mbylli syt’ zemër e fli,
fli se gjumi të bën mirë.
Fli e fli, të paça unë,
se vanë zogat në lumë
vashës t’i sjellin gjumë.
Vanë zogëzat në det,
Vashës t’i sjellin shëndet...
Kukull, moj kukull,
e bardh’ e bukur,
e bardhë si bora,
e kuqe si molla,
e ndezur si shegë,
jet’ edhe shëndet...
Këngët e tyre nuk kishin të mbaruar. E gjithë jeta e tyre ishte bërë një këngë e pafund...
-Do ta pres fikun pas shtëpisë,- e nisi bisedën me Nuren Lalai një mëngjes teksa rrufte me zhurma të forta buzësh kafenë që i kish bërë e shoqja.
Kafe çamiko,e ëmbël,e zier fort ,e prerë, shoqëruar me një teke të vogël rakie nga ajo e bërë vet nga rrushi i Vardharit ku kishin vreshtat, raki që s’kish të paguar.
-Do ta pres se na zuri frymën. U rrit shumë e mbuloi gjithë shtëpinë. Dielli nuk na dërgon dot asnjë rreze e ku nuk hynë dielli, bën hynë doktori, -shtoi ai.
-Është edhe nga jugu . I ka hapur krahët e gjelbërt aq shumë, sa na mbuloi të gjithë shtëpinë, si unë ti kur të kalaqafë, -qeshi ai, e ktheu një gllënjkë nga e uruara raki.
-Më vjen keq ta pres, por s’kam ç’bëj, -vazhdoi ai murmurimën, se më nuk ishte bisedë. Dukej sikur fliste me vete, e jo me Nuren, me një Lalal Mako tjetër, i ulur edhe ai në gonenë tjetër të asaj dhomëze mezi ndriçuar nga dritarja që binte nga lindja.
-Më vjen keq ta pres, se këtu e gjemë që kur lemë. E ka mbjellur im gjysh, Veseli, siç më ka thënë im atë, Rushiti. Ishte fik i sjellë nga Izmiri .
-Dy herë në vit bën e shoqin në mëhallë s’ja gjën.
Edhe hamë , edhe çapele bëjmë, edhe bukëfiku, për vete e fëmijët e gjitonisë ,që na mbushin shtëpinë tani që na u rrit vajza.
E shoqja se dëgjonte .Ishte përhumbur në kënaqësinë mëmësore teksa i krehte vajzës flokët e sapo lara me ujë Manete, që i shoqi e kishte sjellë nga e bekuara Manetë.
Vuante Konispoli për ujë ,se të gjitha burimet e çezmat i kish larg. Që me natë ish nisur Lalai i saj me mushkën e rrallë grivë, për Manetë, nëpër rrugën e kodheleve, shtruar më kalldrëm.Nuk i dihej dita kur ish bërë kjo udhë. Mbi dy kilometra larg, në përruan e Manetës. Hajde ujë hajde.
Atë kishin për të pirë, për të gatuar, për të larë.
Mushkë për kokë të mushkës ishte griva, si nga ngjyra, ashtu edhe nga forca. Njëqind e pesëdhjetë okë sipër , si kish për gjë.
-Do ta pres, murmëriti prapë Lalai, por fjala kish filluar t’i dhimbte, sikur të bëhej fjalë për prerjen e ndonjë pjese të trupit. Kish ndezur çibukun e verdhë bërë nga dru të rrallë piksi.
E kish dhurtë nga miku i tij vllah, Nita. Ishte gdhendur kaq bukur, sa nuk ngopeshe duke e parë. Ishte artist Nita nga duart. Çibuku nga koha kish marrë një ngjyrë të verdhë si fildish, si pite dylli .
Lalai kënaqej kur pinte duhanin e tij, por më shumë kënaqej duke e parë, vërvitur, e fërkuar me dorë atë çibuk.
Ishte sevdalli Lalai . Çdo gjë që bënte, e bënte me nge e me dashuri. Edhe muret e arave që mbanin dheun të mos e merrte shiu, edhe portën e kopështit , edhe kasollet e stanit e të çobanit, edhe këmborët e zilet e bagëtisë edhe pemët e mbjella në kopshtra, edhe kapelen në kokë,, edhe opingat me xhufka,edhe qillotat e xhamadanin e leshtë, të bardhë si bora e të qindisur me gajtan ojna - ojna, me merak ishin bërë.
Kryesevdaja e tij ishte Nurja, gruaja e tij, që edhe atë e kish dashur e zgjedhur vet. Nure për kokë të Nures!
Nurja mbaroi së krehuri të bijën duke i kënduar ca këngë ,që tani nuk ishin këngë ninulle.
Ishin këngë fëmijërie, këngë që këndohen kur fëmija nis e kupton nga bota.
Kur i mbaroi e këngën e fundit të ritualit të saj mëmësor, i lidhi në flokë një fjongo të trëndafiltë bërë si krahë fluture dhe e nisi duke e shtirë lehtazi tek i jati.
Ajo ju hodh atij në krah, e zuri fort nga qafa, fort-fort, sa që atij ju morën mënd nga lumturia. E ndërsa e merte erë , e mori hopa, e hodhi në trarët e çatisë hop e hop, sa ajo u ngop dhe e luti ta ulte në tokë.
Ai e uli me kujdes dhe ju kthye të shoqes.
– Na u rrit vajza Nure, na u rrit! Edhe për pak ditë mbush pesë vjeç, dhe i hodhi të shoqes një vështrim, çengel dashurie e mirësie ,sa që Nurja fluturoi dhe i mbështolli me krahët e saj Lalanë e vajzën.
Puth Lalanë, puth vajzën, prap e prap, e prap...
-Nuk do ta pres fikun ,-tha Lalai, dhe doli nga dera që mezi e nxënte atë burrë katana. - Është bërë si pjestar i shtëpisë që na dëgjon e bekon , seç ruan ai një sekret në rrënjët e tij.
Apo sekretin e lumturisë tonë e ruan kjo tokë e ky vend i bekuar, mendi Lalai, ndërsa mbylli derën e avllisë , e bëri nga pazari .
Në pazar takoi shokët , u ul në një nga shtatë kafenetë e qëndrës , morën nga një kafe , biseduan për kohën, për bagëtinë, për prodhimet e fushës, për ullinjtë që u kish ardhë koha t’i mblidhnin, për qeverinë , punët e saj, për shqetësimet në kufi.
Bleu të gjitha ato që e kishte porositur e shoqja për ditëlindjen e së bijës e mori udhën e shtëpisë. Ishta ca larg, por as që e ndjente, një shëtitje i dukej. Nën buzë thoshte një vjershë për vjeshtën.
Vjeshtë- vjeshtë, zonjëza vjeshtë,
plot me fruta që janë pjekë,
ca jeshile, ca të verdhë,
rrush gishtzonjë, që bëjmë verë,
gëzimit i hapim derë,
si njëherë e si nga herë...
Vjeshtë-vjeshtë, zonjëza vjeshtë,
si flori gjethet e verdhë,
plot me dasma me poterë,
marton vajzat, marton djemtë,
na mbush djepet plot me jetë,
u dhënç gaz, u dhënç shëndet....
Këtë vjershë e kish bërë Sadetja e Sherajve, një grua e rrallë, gjitonia e shoqja më e ngushtë e Fildos, nënës së Lalasë, duke holluar cepët e bakllavasë në dasmën e tij.
Dasmën e bëmë në vjeshtën e mesme, kujtonte Lalai, edhe Nurja e vogël, në vjeshtën e mesme më lindi.
Atë vjeshtë bilëza e tij mbushte pesë vjeç . Lalai nuk kishte shtegëtuar në malin e Gramozit. Dhënt i kish nisur në mal me çobenë të pajtuar me rogë. Donte të ish vetë në ditëlindjen e saj. Pesë vitet e para janë shumë të rëndësishëm për jetën e një fëmije.
Vjeshta e mesme është një bukuri e pashoqe në këto anë .
Pemët gjetheshumë bëhen të arta, të florinjta, tretësirë floriri.
Era i rrëzon për qejfin e saj, një e nga një, tufa –tufa, i lë në vend, i merr dhe i degëtis ku të dojë. Luan me to siç luajn dy të dashuruar.
Gjethet e mëdha të fikut të Lalasë ishin bërë flori e shkuar floririt , kishin mbuluar pllakat e gurit të çatisë së shtëpisë, plloçat e gurit të oborrit, rrugicat përreth shtëpisë , sikur kishe shtruar një çarçaf të madh floriri.
Pesë shelegë theri Lalai në ditëlindjen e Nures , pesë lloj byreqesh bënë gratë e mëhallës, me gruan e tij, pesë lloj ëmbëlsirash u bënë nga to.
U ftuan të afërmit, gjitonët, fëmijët e lagjes, hëngrën, pinë, në fund Lalai shtiu me pushkë pesë herë. Nurja e vogël sa nuk fluturonte nga gëzimi i urimeve dhe dhuratave të shumta.
Ato që ndodhën pas kësaj ditëlindjeje janë edhe më të bukura e më të gëzueshme se vetë ditëlindja.
Lala Makua mezi priste të zbrazte shpirtin e mbushur me tregime, përralla, mite, legjenda, gjë a gjëza, që ja kish treguar gjyshja e tij.
Tani që vajza u rrit dhe kuptonte, na mblidhte ne fëmijët e lagjes në kohë dimri ,me shira erëra, vëtëtima në shtëpine e tij, vinte në mes nesh Nuren , e niste të tregonte...
Ishte ç’na ishte. Na ishte një herë e një kohë shumë të vjetër, në një fshat të Oparit, një burrë e një grua që kishin tre djem. - e nisi përrallën Lala Makoja nga lagjja Shehat e Konispolit para njëqind vitesh dhe vazhdoi: - Familja e tyre ishte shumë-shumë e varfër, si shumica e familjeve të atij vendi. Copë-copë e çikë-çikë. Me rroba të arnuara dyzet herë. As qeni nuk kishte ku t'i zinte. Me gjithë varfërinë e tyre të madhe, të tre djemtë u rritën.
Zoti që i solli në këtë botë u kishte dhënë fatin e tyre. Djemtë, kur u rritën, panë sa të varfër ishin dhe një ditë i thanë nënës e babait: “Do të ikim edhe ne në kurbet. Na jepni uratën!” Nëna dhe babai i puthën dhe ua dhanë uratën me pash. Të tre djemtë morën udhën e kurbetit.
Ik e ik, udha nuk kishte të sosur. Në një vend vendosën të ndaheshin veç e veç në tri mbretëri të ndryshme. Secili në fatin e tij. U përqafuan dhe i uruan njëri-tjetrit fat e shëndet.
Prindërit e tyre rrinin si mbi prush gjithë këtë kohë që nuk kishin fëmijët para syve në shtëpi a në fshat. Koha kaloi pa pyetur për ta. Se koha nuk pyet për njerëzit, bën punën e saj. Kaloi një vit, kaloi i dyti, i treti, i katërti, asnjë haber nga djemtë. Pritja e meraku i mplakën më shumë se mosha. Në vitin e pestë u kthye djali i madh. I kishte ecur mbarë në kurbet.
U çmallën sa më s’ka.
Djali ndërtoi dyqane të reja dhe iu fut tregtisë. Ndërtoi edhe shtëpi të re. Gjeti nuse dhe u martua. Çdo gjë po i ecte mbarë e mirë.
Pas tre vitesh kthehet nga kurbeti djali i mesëm. Edhe atij i kishte ecur mirë kurbeti dhe kishte ardhur me qese të madhe, mbushur plot me flori. Edhe ai, si vëllai i madh, u çmall me prindërit që u gëzuan pa masë. U çmall me vëllanë. Me paratë që kishte fituar me punë e me djersë të ndershme bleu njëmijë kokë dhen e dhi dhe filloi punën me to. Ndërtoi stane, shtëpi, gjeti nuse të mirë dhe u martua. Çdo gjë po i ecte më së miri edhe këtij.
Dhe prindërit ishin të gëzuar, por jo të lumtur. Merakun e kishin për djalin e vogël, se e donin më shumë. Natyrisht, i vogli gjithmonë dallohet. Kishin kaluar dhjetë vjet dhe nuk kishin asnjë lajm nga ai.
Djali i vogël në të hyrë të vitit të dhjetë mori udhën e kthimit. Kurbeti nuk i kishte ecur fare. Kishte te mbledhur vetëm treqind napolona flori. Dhe me to në xhep po kthehej në shtëpi tek prindërit. Pa arritur në fshatin e tij, në një shesh buzë rrugës ku po kalonte, pa një grumbull të madh njerëzish që po debatonin me zë të lartë dhe ishin gati të thereshin me njëri-tjetrin. U bë kureshtar dhe u afrua. Buzë një grope varri pa arkivolin e një të vdekuri. I ri në moshë, nuk i kishte kapërcyer të dyzetat.
- Ç’kini more që grindeni? - i pyeti djali i vogël.
- Po ja, - ia ktheu njëri nga ata. - Ky që ka vdekur është vëllai ynë i vogël. Para se të vdiste i kishte marrë gjitonit, - dhe tregoi me gisht një burrë të bëshëm si div, - një borxh treqind napolona flori dhe nuk pati mundësi t'ia kthente. Gjitoni nuk na lë t’a kallim në dhe vëllanë pa i kthyer borxhin. Ndaj zihemi. Vëllai ka njëzetë e katër orë që ka vdekur, e më nuk pret, se i prishet trupi dhe kutërbon. Të kutërbuar nuk e pranojnë në botën e përtejme, - e mbylli fjalën ai.
Djali i vogël nxori treqind napolonat që kishte mbledhur në dhjetë vjet kurbet dhe ia dha atij që ia kishte marrë borxh i vdekuri. Ai, pasi mori napolonat, i la ta varrosnin vëllanë e tyre. Djali u nda nga njerëzit që e falënderuan me zemër në dorë dhe vazhdoi rrugën për në shtëpi, te nëna dhe babai i tij, që mezi priste t’i shihte pas dhjetë vitesh.
Në muzg mbërriti në shtëpi dhe hyri brenda. Prindërit sa nuk fluturuan nga gëzimi, kur e panë djalin e vogël që u kthye në shtëpi. Tërë natën nuk fjetën nga gëzimi dhe biseduan e folën për çdo gjë që u kishte ndodhur atyre dhjetë viteve. Në fund, djali i vogël u tha se nuk i kishte ecur kurbeti dhe kishte ardhur me duar në xhepa, ashtu siç kishte ikur. Për ato treqind napolona flori dhe për atë që i ndodhi tek varrosja e atij njeriut pranë udhës, para se të vinte në shtëpi, nuk u tregoi gjë.
Prindërit nuk u merakosën se djali nuk solli pasuri nga kurbeti, si di vëllezërit e tjerë, por i dhanë kurajë të mos mërzitej.
- Jeta kështu e ka, herë me para e herë pa para. Rëndësi shëndeti ka.
Djali të nesërmen takoi vëllezërit dhe familjet e tyre. U çmall dhe u gëzua shumë, ngaqë ata shkonin mirë me të tëra. U gëzua për arritjet e tyre sikur të ishin të tijat.
Ndenji në fshat nja tre-katër muaj sa dolli dimri dhe, me të çelur gjethi i shkozës, mori përsëri udhën e kurbetit. Nëna me babanë përsëri e bekuan dhe e porositën të mos vononte sa herën e parë. Se mosha bën të sajën. Ishin plakur. Mund të mos i gjente gjallë kur të vinte. Djali u premtoi se nuk do vonohej më shumë se dy vjet. Ec e ec, nga e nga dhe në drekë po i afrohej vendit ku ishte varri i atij të cilit djali i vogël i kishte paguar borxhin. Atje iu bë se pa para tij një njeri tjetër duke ecur. Në moshë tek të dyzetat. Ngau hapin dhe e arriti. U përshëndetën me njëri-tjetrin.
- Për ku je nisur? - e pyeti djali i vogël.
- Për kurbet, - ia ktheu njeriu që ngjante si hije.
- Edhe unë për kurbet jam, - vazhdoi djali i vogël, pa pritur ta pyeste njeriu, që djali i vogël me mëndje e quajti njeriu-hije, që kur e pa së largu.
- Do ta bëjmë kurbetin bashkë? - e pyeti njeriu-hije.
- E bëjmë, pse të mos e bëjmë, - ia ktheu djali i vogël.
Duke ecur e duke biseduar po vinte darka. U gjendën para një hani që nga jashtë dukej i frikshëm. Vendosën të kalonin natën në han. Morën dhomën e tyre dhe u shtrinë për të fjetur. I thotë njeriu-hije djalit të vogël:
- Fli ti një copë herë. Unë do bëj roje. Se si m’u duk ky han nga jashtë, pak i frikshëm. Kur të më vijë gjumi mua, do të zgjoj të bësh roje ti.
- Mirë, - i tha djali i vogël.
Sa vuri kokën në jastëk e zuri gjumi nga lodhja udhës. Njeriu-hije u ngrit dhe rrinte pas derës. Nuk kaloi shumë dhe dera u hap ngadalë. U shfaq një kokë e madhe dhe e zezë si e një kau. Ishte divi i vogël i hanit. Sa e zgjati kokën brenda, frrap, ia preu njeriu-hije dhe e mori brenda.
Vëllai i mesëm i divit priti e priti dhe, si nuk u kthye vëllai, vajti të shihte vetë tek dhoma. Sa futi kokën në derë edhe ky, frrap, ia preu njeriu-hije edhe atij dhe e futi brenda sikurse divin e vogël.
Vëllai i tretë i tyre priti t’i ktheheshin dy vëllezërit dhe, si ata vonuan, u nis vetë. Edhe ai pësoi të njëjtin fat si dy vëllezërit e tjerë.
Priti e priti njeriu-hije se mos vinte div tjetër, por më nuk u duk gjë.
“Tre paskan qenë”, tha ai me vete.
I mori të tre divat dhe i zbriti në bodrumet e thella. Kur arriti atje u çudit nga florinjtë dhe diamantet që nuk kishin të sosur. Divat i vrisnin natën të gjithë njerëzit që flinin në han dhe u merrnin pasurinë. Varrin ua bënin në bodrum, duke i mbuluar me qymyr. I mbuloi të tre divat me qymyr. Nuk preku asgjë me dorë dhe u kthye në dhomë.
Agoi. Djali i vogël u zgjua. Kur pa që njeriu-hije rrinte mbi krevat dhe nuk e kishte prishur fare atë, i foli me keqardhje.
- Pse nuk më zgjove mua të bëja roje, të bëje një sy gjumë edhe ti?
- Ishe i lodhur shumë dhe më erdhi keq të të zgjoja, - ia ktheu ai.
- Ti je njeri i mrekullueshëm, - i tha djali i vogël. - Do të kem si vëllezërit e mi.
Njeriu-hije nuk i tha gjë djalit të vogël për ato që kishin ngjarë gjatë natës.
Mblodhën plaçkat e nisën udhën. Ec e ec, nga e nga dhe arritën në një mbretëri të madhe. Atje qëndruan dhe mësuan se mbreti i kësaj mbretërie kishte vetëm një vajzë. Pesë herë ishte martuar vajza e mbretit dhe të pesë dhëndurët nuk u gdhinë të gjallë mëngjesin pas natës së parë të martesës. Djemuria kishte marrë frikë dhe nuk afrohej djalë ta kërkonte për nuse vajzën.
Njeriu hije i tha djalit të vogël:
- Do ta kërkojmë për nuse të dy dhe të dy ta kemi nuse?
- Mirë, - iu gjegj djali i vogël.
Ashtu si thanë, ashtu bënë. Dërguan një lajmës te mbreti për të kërkuar vajzën për nuse për të dy djemtë. Mbreti, nga halli se vajza i mbeti e pamartuar, ua dha.
U bë dasmë e madhe. Shtatë ditë e shtatë net nuk pushoi muzika.
Erdhi edhe çasti i futjes së dhëndrit në dhomën e nuses.
- Do futem unë këtë natë i pari, - i tha njeriu-hije djalit të vogël.
Djali me gjysmë zemre pranoi dhe ndenji pas derës. Pas derës erdhi edhe mbreti me mbretëreshën, duke pritur me ankth ç’do të bënte vaki. A do pësonte edhe ky dhëndër fatin e dhëndurëve të tjerë …?!
Njeriu-hije iu afrua vajzës së mbretit. Sa i vuri dorën në ballë, nga barku i saj dolën tri kokë gjarpërinjsh. Njëri i verdhë, kondokaqi , tjetri cirka-cirka, nepërka, dhe tjetri i zi pis.
Frrap, ia bëri njeriu-hije dhe i preu të tria kokat njëherësh, që ranë përdhe. Trupi i gjarpërinjve u shemb në bark të vajzës, ndërsa vajzën në çast e zuri gjumi.
Njeriu-hije i mori ato tri kokë gjarpri që kishin helmuar të gjithë dhëndurët, i mbështolli me një letër dhe i hodhi nga dritarja jashtë të mos i shihte njeri. U ul në karrige dhe priti lindjen e diellit. Kur dielli lindi, hapi derën e dhomës e doli. Jashtë e pritën me britma gëzimi dhe lumturie, pasi nuk kishte vdekur si dhëndurët e tjerë.
Mbreti nisi dasmën për së dyti. Prapë një javë, si dasma e parë.
Pas dasmës së dytë tek dhoma e vajzës hyri djali i vogël, që bëri dashuri me vajzën e mbretit gjithë natën. Vajzë e gjeti, siç e kishte bërë e ëma. Edhe vetë u çudit. Në mëngjes doli me nusen përdore nga dhoma ku e priste njeriu-hije me mbretin e mbretëreshën.
Mbreti prapë nisi dasmën e tretë, që edhe ajo zgjati një javë.
Kaluan dy-tre muaj dhe të dy dhëndurët e mbretit shkuan e i thanë:
- Mbret i nderur, i dashuri vjehërri ynë! Ne do të kthehemi në shtëpitë tona. Na presin ata që kemi lënë pas.
- Mirë, - u gjegj mbreti. Dhe thirri shërbëtorët të bënin gati dyzet mushka të ngarkuara me flori për t’ia dhënë vajzës të bënte jetën si bijë mbreti.
- Jo! - i tha njeriu-hije.
- Nuk duam flori. Duam që mushkat të ngarkohen me pleh të mirë. Flori kemi vetë pa hesap.
Mbreti i çuditur bëri siç i kërkoi njeriu-hije. Ngarkoi dyzet mushka me pleh dhie. U dha edhe tre kuaj të bardhë si bora, ku hipi vajza e tij dhe dy dhëndurët. U ndanë me duar në qafë dhe lot në sy.
Morën rrugën. Nga e nga, ec e ec dhe nata i zuri tek hani. Shkarkuan mushkat nga barra. Sistemuan thasët me pleh dhie. Rregulluan kuajt dhe morën të tre një dhomë për të kaluar natën.
Nusja me djalin e vogël ranë për të fjetur. Njeriu-hije bënte roje. Te dera u shfaq koka e një divi. Më i zi e më kokëmadh se ata që u kishte prerë kokën herën e parë. Frrap, njeriu-hije ia preu dhe e futi brenda. Pas pak erdhi divi i dytë. Edhe atij ia preu kokën dhe e mori brenda. Nuk vonoi dhe erdhi divi i tretë. Ia preu edhe atij kokën. Divat ishin ringjallur e ishin bërë më të tmerrshëm se të parët. I mori të tre dhi i zbriti në bodrumin e mbushur me flori dhe xhevahire. Qymyri kishte mbaruar. Të tre divat i mbuloi me thasët me pleh që kishte marrë nga mbreti. Të gjithë thasët me pleh i mbushi me flori e diamante dhe i vuri te vendi ku ishin shkarkuar.
Gdhiu dita. Djali i vogël me nusen panë të habitur që njeriu-hije nuk ishte futur në rroba. E pyetën pse nuk kishte fjetur, por ai nuk u tregoi gjë. Ngarkuan të dyzet mushkat me thasët që tani kishin flori e margaritarë, por që djali i vogël me nusen nuk dinte gjë. U hipën tre kuajve të bardhë dhe u nisën për rrugën e kthimit në shtëpi. Kur arritën tek vendi i varrit, ku djali i vogël i kishte paguar borxhin të vdekurit, njeriu-hije i ndaloi.
- Këtu do ndahemi miku im, - i tha djalit të vogël. - Të gjithë pasurinë do ta ndajmë mes për mes.
- Mirë mushkat ndahen, - i tha djali, - po nusen si do ta ndajmë?
- E di unë, - i tha njeriu-hije.
- Zbrit nga kali! - e urdhëroi nusen.
Ajo zbriti me sytë përdhe, e trembur ç’do të ndodhte me të.
- Kape nga njëra këmbë! - e urdhëroi njeriu-hije djalin e vogël. Dhe nga këmba tjetër e kapi vetë. Nusja u kthye kokëposhtë e këmbët lart në duart e dhëndurëve.
- Tërhiqe fort! - urdhëroi njeriu-hije djalin e vogël. - Do ta ndajmë mes për mes, siç ndahet një dele e therur, - dhe nxorri hanxharin.
Vajza e mbretit kokëposhtë, kur dëgjoi këto fjalë dhe pa hanxharin, ia dha një britme sa çuditi dynjanë dhe shqeu gojën vesh më vesh. Në atë moment nga goja e saj dolën tre trupat e gjarpërinjve që njeriu-hije u kishte prerë kokat natën e parë të martesës dhe i kishin mbetur në bark. Njeriu hije e drejtoi vajzën dhe nisi të tregonte se çfarë kishte ndodhur me ta. I tha djalit të vogël që dyzet mushkat ishin të ngarkuara me flori e xhevahire e jo me pleh. I tha se të gjitha ishin për të, sepse ai nuk kishte nevojë për asgjë. I tha që nusja ishte e tij se ai nuk kishte nevojë për nuse, dhe e mbilli fjalën:
- Këtu ndahen udhët tona. Unë tani do të iki në shtëpinë time. Ti të qoftë jeta e mbarë! Rrofshi dhe u trashëgofshi, me fëmijë u mbulofshi!
Pastaj shtoi:
- Nëse të merr malli për mua, eja dhe më tako ndonjëherë në këtë vend.
Për vete nuk u tregoi se kush ishte.
U ndanë me dorë në qafë. Djali në darkë arriti në fshat te nëna dhe babai. Shkarkoi mushkat. U tregoi nusen.
Të nesërmen hapën dasmën e tyre. Ftuan të gjithë fshatarët e fshatit. Në fund të dasmës u dhanë të gjithëve nga një lopatë flori për të kaluar jetën mirë.
Ndërtuan sarajet e tyre. Në krye të tre muajve e bija e mbretit u nis me barrë. Rronin të lumtur e të gëzuar me nënën e babanë që sa nuk çmendeshin nga lumturia. Rronin e shkonin mrekullisht me vëllezërit, familjet e tyre, me gjithë fshatin.
Në muajin e katërt nga ndarja me njeriun-hije djali i vogël i thotë gruas:
- Më mori malli për mikun tim. Do shkoj ta takoj te vëndi që më porositi.
Dhe, pa pritur përgjigje, u nis për tek vendi ku ishte ndarë me të. Sapo u afrua atje, i doli para njeriu-hije që e priti me plot gëzim e dashamirësi dhe e mori për dore. Hynë në një guvë të errët dhe të madhe ku udha nuk dukej. Andej zbritën në botën e përtejme. Plot bukuri e mirësi. Brrodhën e brrodhën një ditë të tërë. Djali i vogël u lodh.
- Ulu këtu ti e çlodhu, - i tha njeriu-hije, duke i treguar një stol. - Dhe mos lëviz këtej pa ardhur unë.
- Mirë, - i tha djali i vogël dhe u ul.
Para stolit ku ai rrinte - një gjol me ujë të ftohtë. Në të, gati deri në grykë, një djal i vogël dhjetë vjeç. Jepte e merrte të dilte nga ai gjol i ftohtë tërë baltë, por nuk ia dilte dot. Pas gjolit me djalin brenda - një burrë i veshur me shajak e qilaf në kokë. Sa një mal. Me një dash bridredhur që peshonte të paktën dy kuintal në krah. Lart e poshtë, lart e poshtë, i lodhur, i dërrmuar, i penduar, por që nuk mund të ulej dot të çlodhej ato njëzetë e katër orë që djali i vogël priste mikun tek stoli. Pas burrit me dashin mbi supe - një tjetër njeri. I veshur spic, me kostum e kollare. Edhe ai i binte vëndit lart e poshtë pa u ulur fare. I shqetësuar, me vështrim të turbulluar, pa u përqendruar askund, duke folur me vete, duke lëvizur këmbë e duar.
Pas njëzet e katër orëve djalit të vogël i vjen njeriu-hije.
- U mërzite? - e pyeti djalin.
- Jo, - ia ktheu ai. - Por dua të të pyes.
- Ku jemi këtu?
- Në botën e përtejme jemi, atje ku vemi pasi vdesim, - iu përgjigj ai pa i mbajtur më sekrete.
- Të të pyes prapë, - i tha djali i vogël dhe vazhdoi pa marrë përgjigje. - Ky djali i vogël në pellgun me ujë deri në grykë, akull të ftohtë, pse nuk del dot e vuan kaq shumë?
- Ka qënë djali i vetëm i një familjeje që e donte shumë. Vdiq i vogël, pa mbushur dhjetë vjeç, - ia ktheu njeriu-hije, - dhe prindërit e tij nuk pushojnë së qari. Sa t’u shterojnë e thahen lotët prindërve në atë botë, aq do të vuajë e do të jetë në pellgun e lotëve të tyre djali në këtë botë, - shtoi ai.
- E kuptova, - ia ktheu djali. - Po ai burri me atë dashin në supe, që ka njëzet e katër orë që plasi dhe nuk mund të ulet e të pushojë gjëkund, kush është? - pieti djali.
- Ai është një njeri që në botën e sipërme ka patur si zanat vjedhjen e bagëtive dhe Zoti e ka ndëshkuar në këtë botë të mbajë mbi supe atë dash të madh dhe të mos gjejë prehje kurrë. Si ndëshkim për vjedhjet që ka bërë.
- Po ai njeriu pas tij, i veshur tërë sqimë, që jep e merr me veten e tij, kush është? - pyeti për herë të tretë djali i vogël.
- Ai është një njeri që ka qënë spiun, që nuk ka lënë njeri pa spiunuar, duke u sjellë njerëzve shumë fatkeqësi. Nga pesha e fajit që i bren shpirtin është çmendur dhe Zoti e ka dënuar të vijë poshtë e lart kësaj bote dhe të mos gjejë rehat.
- I kuptova të tëra sa më the, miku im. Kuptova se edhe ti je njeri i kësaj bote të përtejshme. Kuptova se je njeriu që unë të pagova borxhin që kishe marrë dhe të lejuan të mbuloheshe me baltë. Të falnderoj për të gjitha sa bëre për mua! Babai me nënën time më kishin mësuar të bëja veç të mira. “Bëje të mirën e hidhe në det, se para do e gjesh! Në mos nuk e gjen ti, brezat që do vijnë nga gjaku e fara jote do ta gjejnë.”, më mësuan. Unë ashtu bëra, kur pagova ato treqind napolona flori që ti i kishe borxh pa të njohur. Mijëra herë mi shpërbleve. Të falënderoj!
Njeriu-hije nuk e la më të vazhdonte. E mori prapë për dore dhe e nxori në këtë botë të sipërme. Aty u ndanë plot respekt e përzëmërsi për të mos u takuar më kurrë, sa djali i vogël të ishte i gjallë në këtë botë.
Djali u kthye në shtëpi dhe të gjitha ia tregoi të shoqes së tij. Bashkë me të jetuan shumë e shumë kohë. Bënë e trashëguan plot dymbëdhjetë fëmijë, gjashtë djem e gjashtë vajza. Rrojtën sa i martuan të dymbëdhjetë. Pritën e rritën nipër e mbesa sa nuk numërohen. Të gjithë të shëndetshëm, punëtorë, besnikë, mirënjohës, të lumtur e të gëzuar.
Kështu e mbylli përrallën e tij Lala Makoja, duke na shikuar të gjithëve në sy, sy që na shndrisnin nga gëzimi dhe mrekullia e kësaj përralle...
Comments