Fejzulla Berisha: Standardet e Dyfishta të BE-së në Ballkan

Standardet e Dyfishta të BE-së në Ballkan: Përkëdhelja e Destabilizuesve si Rrezik Permanent për Paqen

Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

1.Iluzioni i stabilitetit përmes tolerancës

Ballkani, i njohur historikisht si “fuçia e barutit e Evropës”, ka qenë terren i tensioneve etnike, konflikteve të armatosura dhe ndërhyrjeve të fuqive të jashtme. Në këtë kontekst, Bashkimi Evropian (BE) ka pretenduar të luajë rolin e arkitektit të paqes dhe integrimit rajonal pas shpërbërjes së dhunshme të ish-Jugosllavisë.

Megjithatë, praktika e BE-së ka treguar shpesh asimetri flagrante: viktimat e agresionit janë trajtuar me indiferencë, ndërsa aktorët destabilizues, në veçanti Serbia, janë shpërblyer me privilegje politike dhe financiare.

Kjo qasje jo vetëm që bie ndesh me parimet themelore të së drejtës ndërkombëtare dhe të së drejtës evropiane – përfshirë nenin 2 të Traktatit të Bashkimit Evropian (respektimi i dinjitetit njerëzor, demokracisë, barazisë, sundimit të ligjit dhe të drejtave të njeriut) – por rrezikon seriozisht stabilitetin afatgjatë të rajonit. BE, duke ndjekur shpesh realpolitikën afatshkurtër, ka ndërtuar një “paqë të ngrirë”, që në çdo moment mund të shpërthejë në konflikt.

2. Serbia – “fëmija i përkëdhelur” i BE-së

2.1. Politika e dyfishtë dhe ndikimi rus

Serbia ka ruajtur aleanca strategjike me Federatën Ruse dhe Kinën, duke sfiduar hapur politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë së BE-së:

-kontrata afatgjata energjetike me “Gazprom”-in,

-blerje armësh nga Rusia dhe Kina,

-refuzimi për t’u rreshtuar me sanksionet ndaj Moskës pas agresionit rus kundër Ukrainës (2022).

Megjithatë, BE e ka shpërblyer Serbinë me miliarda euro fonde IPA dhe ka mbajtur hapur kapitujt e negociatave të anëtarësimit. Ky është një paradoks juridik dhe diplomatik: një kandidat që nuk harmonizohet me Acquis Communautaire në fushën e politikës së jashtme, megjithatë trajtohet si partner strategjik.

2.2. Marrëveshja e Brukselit (2013) dhe moszbatimi i Serbisë

Kosova pranoi krijimin e Asociacionit të Komunave me shumicë serbe, ndërsa Serbia u zotua të shfuqizonte strukturat ilegale në veri. Pas një dekade, Serbia vazhdon t’i financojë ato, duke mbajtur polici, gjyqësor paralel dhe grupe kriminale.

BE, në vend se të aktivizonte mekanizma sanksionues, ka heshtur dhe ka rritur mbështetjen financiare për Beogradin.

Krahasim ndërkombëtar: Në rastin e Gjeorgjisë (2008), BE sanksionoi Rusinë për mbajtjen e trupave në Abkhazi dhe Oseti. Në rastin e Serbisë, i njëjti standard nuk zbatohet – një shembull tipik i standardeve të dyfishta.

2.3. Fushata e mosnjohjeve kundër Kosovës

Serbia ka lobuar për tërheqjen e njohjeve ndërkombëtare të Kosovës, duke minuar të drejtën e saj për ekzistencë si subjekt i së drejtës ndërkombëtare.

Krahasim: Po të ndodhte një fushatë e ngjashme kundër një anëtari të BE-së (p.sh. Qipros), reagimi do të ishte i menjëhershëm dhe ndëshkues. Heshtja e BE-së ndaj Serbisë e legjitimon këtë sjellje destruktive.

3. Bosnja dhe Hercegovina – toleranca ndaj secesionizmit të Dodikut

Milorad Dodik, udhëheqësi i Republikës Srpska, ka kërcënuar me shkëputje nga Bosnja, ka miratuar ligje paralele dhe ka refuzuar kompetencën e institucioneve qendrore. Ai ka mbështetje direkte nga Moska dhe Beogradi.

Në vitin 2023, Dodik shpalli se vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës nuk vlejnë në territorin e RS.

Reagimi i BE-së u kufizua në deklarata politike, pa masa konkrete ndëshkuese.

Krahasim: Në Katalonjë (2017), udhëheqësit e secesionizmit u sanksionuan ashpër, ndërsa Dodiku trajtohet me tolerancë. Ky standard i dyfishtë dëmton kredibilitetin e BE-së si promotor i sundimit të ligjit.

4. Maqedonia e Veriut – viktimë e bllokadave identitare

Maqedonia e Veriut ka qenë peng i vetove nga Greqia (për emrin) dhe Bullgaria (për gjuhën dhe historinë). BE toleroi këto kushte të papranueshme, duke e detyruar Shkupin të ndryshojë emrin kushtetues (Marrëveshja e Prespës) dhe të rishkruajë elementë të identitetit historik sipas “propozimit francez”.

Krahasim: Asnjë shtet i BE-së nuk ka të drejtë të kushtëzojë tjetrin mbi bazë të identitetit kombëtar. Ky precedent diskriminues cenon parimin e vetëvendosjes kulturore dhe kombëtare, të njohur nga e drejta ndërkombëtare.

5. Mali i Zi – ndikimi i Kishës Ortodokse Serbe dhe Beogradit

Mali i Zi, dikur pararojë e integrimeve evropiane, është kapluar nga kriza politike të nxitura nga ndikimi i Kishës Ortodokse Serbe dhe ndërhyrja e Beogradit.

Në vend të mbështetjes së forcave pro-evropiane, BE shpesh ka toleruar skenarë që e kthejnë Malin e Zi në zonë ndikimi të Serbisë dhe Rusisë.

6. Kosova – viktima kryesore e standardeve të dyfishta

6.1. Mosnjohja nga pesë shtete të BE-së

Pesë shtetet mosnjohëse (Spanja, Greqia, Rumania, Sllovakia, Qipro) e mbajnë Kosovën peng, duke minuar parimin e unitetit të BE-së dhe duke e trajtuar Kosovën si subjekt të dorës së dytë.

6.2. Liberalizimi i vizave

Kosova përmbushi kriteret që në vitin 2018, por liberalizimi hyri në fuqi vetëm në 2024. Krahasimisht, Ukraina dhe Moldavia përfituan më shpejt, ndonëse kishin sfida më të mëdha në sundimin e ligjit.

6.3. Dialogu i pafund

Dialogu Kosovë–Serbi ka krijuar asimetri të dukshme: Kosova detyrohet të bëjë lëshime, ndërsa Serbia shpërblehet edhe kur nuk zbaton marrëveshjet. Ky është një shembull i shtrembërimit të parimit të reciprocitetit në marrëdhëniet ndërkombëtare.

7. Pasojat e politikës së BE-së

-Forcimi i nacionalizmit serb – Vuçiç e përdor përkëdheljen e BE-së si garanci të pandëshkueshmërisë.

-Humbja e besimit të shqiptarëve dhe boshnjakëve – SHBA perceptohet si garantuesi i vetëm real i paqes.

-Rreziku i një konflikti të ri – toleranca ndaj aktorëve destabilizues e kthen Ballkanin në një “Ukrainë të ardhshme”.

8. Perspektiva dhe rekomandimet

-Ndërprerja e standardeve të dyfishta: Serbia nuk mund të shpërblehet derisa të njohë Kosovën, të distancohet nga Rusia dhe të ndalojë politikat destabilizuese.

-Trajtim i barabartë për Kosovën: Mosnjohja nga pesë shtete anëtare dëmton kohezionin e BE-së dhe minon parimin e barazisë.

-Sanksione ndaj destabilizuesve: Dodiku dhe elitat serbe duhet të trajtohen si rastet e Katalonjës dhe Rusisë.

-Drejtësi tranzicionale: Pa adresimin e krimeve të luftës, paqja në Ballkan do të mbetet e brishtë dhe e kushtëzuar.

9. Politika e BE-së në Ballkan ka qenë ndërtuar mbi iluzionin se stabiliteti arrihet përmes tolerancës ndaj agresorit. Serbia është shembulli më i qartë i përkëdheljes, ndërsa Bosnja, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Kosova e dëshmojnë këtë prirje të rrezikshme.

Nëse BE nuk ndryshon qasje, jo vetëm që humb kredibilitetin si projekt i paqes dhe drejtësisë, por rrezikon të prodhojë ciklin e ardhshëm të dhunës në Evropë.

Paqja nuk mund të ndërtohet mbi privilegjin e agresorit – ajo mund të sigurohet vetëm mbi drejtësi, barazi dhe respektim të plotë të së drejtës ndërkombëtare.