Fatmir Terziu: „Shi me baltë“ - monolitik, i sinqertë, me një labirinth lirik të plotë dhe të ndershëm

Të shkruash një analizë letrare për një njeri publik, analist, aktivist, gjithëpërfshirës në media, është e vështirë. Mund të përflitesh për paragjykim. Dhe leximet e lira, sidomos kur je prej vitesh larg, janë sikurse kujtimet që lindin vetvetiu gjithashtu, por të dyja në këtë rast të bëjnë sentimental, në këtë rast të kthejnë në festat e poezisë ose Ditët Letrare të viteve të rinisë...

Por në këtë rast kjo është për lexuesin, nuk ka të bëjë fare me autorin, as me rëndësinë e tij në këtë pikë, prandaj lexues të dashur, më lejoni ta heq këtë dhe të jem i paanshëm. Përpara meje është një nga librat e Mero Bazes. Është pikërisht libri i tij më i ri, i botuar kohët e fundit me një parathënie të poetit Ilirian Zhupa, dhe s'dua ta lë mënjanë atë që do të doja ta mbaja vetëm për vete, por është ndër librat më të mirë të poezisë që kam lexuar kohët e fundit. Në detin e koleksioneve të poezive, në fluksin e autorëve të famshëm dhe të atyre modest apo të panjohur, ndoshta leximi dhe thënia e një grushti fjalësh inspiruese është lutja e e sinqertë e një njeriu, një thirrje për një kthim në vlerat e vërteta të poezisë, që kërkon vëmendjen e duhur. Në këtë rast vërtetë është krejt ndryshe. Edhe pse ky është vëllimi i tij i dytë poetik, „Shi me baltë“; (UETPress, 2024) e bën detyrën e botimit, autori të detyrimit dhe parathënësi të saktësimit, apo sqarimit. Në një pikë tjetër qëndron poezia e vërtetë, dhe bashkë me të poeti me dinjitet.

Mero Baze është një poet me dinjitet, një cilësi që është kaq e rrallë sot. Dinjiteti është një cilësi që përshkon poezitë në libër. Më saktë që të parën të cilën e titullon „Atdheu“, dhe që në fakt është një nga poezitë më të bukura të këtij vëllimi, ku pikërisht ka sinqeritet, integritet, realitet dhe dinjitet: „Mos e lini Atdheun ta vizatojnë poetët,/Ata s’kanë mëshirë për të./Dikush e do të bukur, shtatlartë,/Tjetri një hero që armiqtë përzë.“ (Faqe, 17-21) Dhe kështu poeti nuk rëfen atë që ndodh, por me dinjitet e kthen në një të vërtetë, në një çështje të drejtë e të sinqertë. Dhe pjesë e kësaj tërësie diksursive më pas është një vend që quhet Jug. Në atë vend parësore mbetet nëna. E nëna është themeli ku poeti krijon memorjen, të vërtetën, në betejat me jetën: „Mes floririt që shkundi vjeshta ndër pemë,/Fshehur hardhisë në oborrin tonë,/Fillikat, nga zogjtë përgjysmuar/Një vesh rrushi strukur pikëllon./Nëna deshi ta ruante ca kohë,/Sa të vija unë me pushimet e dimrit./Ruante kokrrat, zbonte zogjtë,/Numëronte ditët e mia të kthimit.“ (Nëna dhe zogjtë; faqe, 25).

Në betejat me jetën, në ashpërsinë e këtyre betejave, karakteri i këtij poeti u kalit të dallonte dashurinë e nënës nga afër dhe nga larg: „E arrita të pa tharë akoma në degë,/Në mëshirë të zogjve, në ngric’ e në borë./Nëna - zog me krahë kur më pa në derë,/Zogjtë krahëprerë si fajtorë.../Si mund ta dija “luftën” e përditshme,/Rropatjen e nënës me zogjtë e me dimrin!/Ajo hapi krahët - çerdhe e përndritshme,/Ata rrahën flatrat, zunë shtegtimin...“ (Po aty) e kështu me radhë. Këto nuk janë vargje të shpikura që demonstrojnë vuajtje të qëllimshme. Kjo është shkruar me një stilolaps të zhytur në gjakun e venave të një jete të ashpër, por që ka në thelb dashurinë e një nëne në reciprocitet. Mero Baze është kështu poet i detajit me dinjitet dhe me origjinë, por dhe një njeri që ia di tokës, dheut, çmimit dhe vlerës së nëntokës. Në vitet kur, duke kaluar ditët e tij në Gjeologjinë e Matit, poetët e rafinuar shpikën origjinën punëtore për të kaluar poezitë e tyre nëpër sitën editoriale, Baze në të vërtetë drejtonte ekipet gjeologjike në drejtime të ndryshme shqiptare. Dhe në orët kur duhej të mbyllte qepallat e përskuqura, ai shkruante poezi, si atëherë kur ishte nxënës në Delvinë, kur ishte student në Tiranë, apo dhe bashkëpunëtor i shtypit, e më pas gazetar.

Por kjo është tashmë në të kaluarën. Talenti i vërtetë nuk do të ndryshojë, pavarësisht ndryshimeve shoqërore që i sjell jeta. Dhe Mero Baze nuk ndryshoi. Poezitë e tij, të shkruara pas vitit 1989, pulsojnë me të njëjtin patos personal dhe shoqëror, me dhimbjen e shkaktuar jo aq shumë nga dramat e tij personale sesa nga kataklizmat dhe zhgënjimet shoqërore: „I gënjeva djemtë e mi për vendlindjen/Nga frika mos e humbnin nga tmerri./U vizatoja përralla me dhelpra bisht argjendta/Dhe zogj që flinin në brirët e një dreri…“( I gënjeva djemtë, faqe 28). dhe këtë natyrshëm e bënte se Mero Baze është një poet i besimit. Dhe ne i besojmë atij. Sepse besimi i tij është farkëtuar në furrën e vuajtjeve, të betejave, ndonjëherë të dëshpërimit, nëse doni kështu. Është një besim i fituar, jo si disa të tjerë, i huazuar nga librat, nga filmat dhe nga arti. Ky besim i tij na bind, na frymëzon me guxim, na bashkon: „Ishte i ftohtë në besimin tek unë,/Në agullimat e mermerta të dëshpërimit./I ftohtë në besimin dhe egërsinë e tij,/Besonte gjatë për të shmangur/Dhimbjen e thellë të zhgënjimit.“ (Vdekja e Baloit - poemth -; faqet 141-147).

Por mos mendoni se duke hapur librin „Shi me baltë“, do të lexoni vetëm vargjet e ashpra mashkullore të një burri që ka vuajtur ekzistencën e tij, në shpirtin e të cilit ndjenjat e buta janë harruar. Në poezitë e Mero Bazes nuk ka nota sentimentale të një burri, apo djali të llastuar. Dhe tema intime preket në mënyrë të përmbajtur, por megjithatë bindëse. Poezitë për të dashurin, për fëmijët, për babanë dhe nënën plotësojnë imazhin e poetit me ngjyra lajkatuese. „Kostumi ishte bosh, qe fshehur babai/Nga frika mos e merrja me vete përsëri...“, ka dy vargje nga Baze (Udhëtimi i fundit i babait; faqet 48-49). Ai nuk e sheh babain të ikur, por në udhëtim, në rrënjë. Duke parë në rrënjët e tij, poeti duket se ka kombinuar në vetvete tiparet më karakteristike dhe të mira të fshatarit me virtytet e punëtorit, punën e palodhur, ndershmërinë, kokëfortësinë ndaj padrejtësisë, dashurinë dhe dhembshurinë për të dobëtit dhe të pafatët.

Në poezinë dramatike „Ankthi për varrin“, finalja tronditëse na bën të shkundemi dhe të theksojmë respektin: „Ia mbolla këtu fikun, hardhinë e atjeshme,/Po ai prapë s’ndihet e s’ndihet i qetë./Ikën fshehurazi çdo natë në ëndërr/Shtrihet e çlodhet breg më breg....“ (Po aty).

Vargjet më të buta janë ruajtur edhe për Urën e Peshtanit, dhe stilistika mbart atmosferën dhe fjalorin e pasurisë folklorike: „Ashtu gjysmë, askush nuk ia di historinë,/As luftë s’e ka prishur, as paqe s’e ka ndërtuar./Statujë mes valëve të lumit na tregon/Se këtu diçka mirë nuk ka shkuar.“ (ibid)

Dashuria e poetit nuk është e qetë dhe e butë. Shumë shpesh, në netët e trazuara të punës së përditshme, e dashura mbetet „orëve të gjumi ëndërrim“, ndonjëherë ajo nënshkruhet nga disimetria që ka nëntoka, dhe vonohet nga arsyeja kur shënohet ndjesia „Letra nga Batra“, „Këtu nuk vihet për të dashuruar,/Asnjë femër s’të pret në guvat e errëta./Nën tokë të gjithë flasin për të dashurat,/Hakmerren me largësitë që ka jeta.“ Forca për të pranuar të gjitha këto nuk të bën pa mëkat, e bën imazhin tënd të plotë, të vërtetë, njerëzor.

Vargjet kushtuar tërësisë dhe përditësisë janë prekëse dhe rrëfyese. Këtu Mero Baze di si ta qetësojë ndjenjën e strukur, ta shprehë dashurinë e tij njerëzore, intelektuale, në një mënyrë autentike, t’u edukojë lexuesve të tij gjënë më të vlefshme që mbart në vetvete. Poezitë „Trifon Xhagjika“; „Arben Runa“; „Sokol Olldashi“; „Në Varrezat e Dëshmorëve të Kombit“ janë prekëse. Ndërsa i lexoja më dukej se edhe lotët merrnin pjesë në korr dhe shpërthe in durimtare dhe në duartrokitje të pandërprera. E kuptoja pse, se kjo ndodhte jo nga leximi i thjeshtë, por për shkak të sinqeritetit dhe humanitetit të tyre vargor.

Mero Baze është një nga poetët që, në në këtë vëllim poetik me një sqimë të ndjeshme poetike ka tentuar poemthin, duke e synuar atë, pra poemën si zhanër. „Vdekja e Baloit“, tek e cila po rindalemi, edhe pse është një dedikim artsitik për qenin e shtëpisë, duke sikur është një bisedë dramatike me një bashkëkohës rreth kuptimit të ekzistencës. Poema nuk është e drejtuar nga komploti. Biseda shpesh ndërpritet, mendimi kthehet pas në kohë, ndërsa lidhja dhe diskursi i jetës ecin pa pushim përpara. Mos mendoni se kjo është një demonstrim i një ngritjeje rutinore. Optimizmi i poetit në vepër vjen nga besimi i njerëzve, nga bindja e tyre se takojnë një person të denjë që pret kohën kur vjen ndryshimi, kur gjërat bëhen edhe më të ndërlikuara, edhe më dramatike. Dhe kontrollimi i orës morale është edhe më urgjent, por edhe edhe më i vështirë. Qielli përpara poetit supozohet se po ndriçohet, por ajo që ndodh me lulet është e pamëshirshme: „Ato e dinë, do përfundojnë në kosha/Nëse janë për duart e drejtorit të ri./Të nesërmen rishiten te dyqani ku ishin/Me gjysmë çmimi nga shoferi i tij.” (Lulet dhe festat; faqe 92-93). Dhe askush nuk do të të kuptojë të kuptosh vetevten dhe realitetin nëse nuk e merr veten në dorë: „Askush s’di më kush e solli këtë pluhur,/Askush s’di më, kush na e hodhi në kokë./Por di që shiu rrallëherë është keqpërdorur/Për ta fëlliqur këtë qytet kështu si sot...“ (Shi me baltë; faqe 94-95). Vetëm në këtë mënyrë mund të mposhtet „Një qytet i tëri nën këtë shi balte“, vetëm duke rikujtuar „Nxënës që vrapojnë me libra në shkollë/Baltosur njësoj si burokratë zyre./Fëmijë syqeshur, të dëlirë si drita Bëhen pis,/njëlloj si prindërit e tyre.“ (po aty), e cila në fakt është zëri i jetës gjithëpërfshirëse.

Dy poezitë „Shpika një vajzë“ dhe „Studentes së gjeologjisë“ zbulojnë gjithashtu pushtime të reja të poetit në aspektin e formës. Ai tashmë ka dëshmuar se është një mjeshtër i shkëlqyer i formës klasike të vargjeve, kështu janë shkruar shumica e poezive në libër. Në poezi, vargu është i thyer, kjo përcaktohet nga shpërthimet emocionale, nga thekset mendore, nga rikthimet në të kaluarën. Rimat janë shumë shpesh të habitshme, gjë që lejon nxitime në drejtime të papritura. Kjo e mban lexuesin në pezull, ia tërheq vëmendjen, e bën të ndihet si bashkëautor. Unë besoj se poezitë e Mero Bazes kanë një kontribut të rëndësishëm në poezinë tonë bashkëkohore. Libri „Shi me baltë“ është monolitik, i sinqertë, me një labirinth lirik të plotë dhe të ndershëm. Me të, Mero Baze mbron jo vetëm personalitetin e tij si poet dhe qytetar, ai u jep një dorë, u jep kurajë qindra lexuesve që, jam i bindur, i kanë besuar.