Fatmir Terziu: PSE U GRINDËN REXHEP QOSJA DHE ALI PODRIMJA NË VITET ’80

PSE U GRINDËN REXHEP QOSJA DHE ALI PODRIMJA NË VITET ’80

Grindja midis Rexhep Qosjes dhe Ali Podrimjes, e botuar në vitin 1980 në librin Morfologjia e një fushate (Instituti Albanologjik i Prishtinës), ishte një nga debatet më të forta polemike në kulturën shqiptare të Jugosllavisë së asaj kohe. Ajo nuk ishte vetëm për çështje letrare – në thelb ishte një përplasje botëkuptimesh, metodash dhe pozicionesh kulturore. Pra, polemika ndërmjet Rexhep Qosjes dhe Ali Podrimjes, e botuar në vitin 1980 në përmbledhjen polemike Morfologjia e një fushate, përfaqëson një moment kyç të kulturës letrare shqiptare në Jugosllavinë e fundviteve ’70 dhe fillimviteve ’80. Kjo përplasje, që në pamje të parë vjen si një mosmarrëveshje për çështje të periodizimit letrar, në thelb mbart tensione të mëdha metodologjike, estetike dhe institucionale, të formësuara brenda një konteksti politik të veçantë. Si rrjedhojë, debati Qosja–Podrimja shfaqet si shembull paradigmatik për të kuptuar jo vetëm natyrën e kulturës letrare në Kosovë, por edhe traditën e polemikave shqiptare në përgjithësi.

Qëllimi i këtij shkrimi është të analizojë thelbin e konfliktit, të shqyrtojë dimensionet e tij estetike dhe diskursive, dhe ta vendosë atë në kornizën e polemikave të mëdha shqiptare, si ato Konica–Fishta, Arshi Pipa–Kadare dhe debati Kadare–Qosja (2006–2007). Metodologjia mbështetet në analizë tekstuale të polemikës, krahasim historiko-letrar, dhe kontekstualizim kritik. Përmes kësaj qasjeje synohet ndriçimi i rolit të polemikës brenda kulturës shqiptare, si mekanizëm i tensionuar, por produktiv, i formësimit të identitetit letrar.

1. SHKAKU I DREJTPËRDREJTË: PERIODIZIMI LETRAR I QOSJES

Qosja kishte botuar një seri artikujsh ku bënte periodizimin e letërsisë shqipe dhe arrinte në përfundimin se letërsia e re (bashkëkohore) shqiptare në Kosovë kishte vetëm dy shkrimtarë me peshë të vërtetë letrare.

Podrimja e interpretoi këtë si: vendosja poshtë e rolit të shumë autorëve të rëndësishëm të letërsisë kosovare; nxjerrje në sipërfaqe të autorëve të rinj që sipas tij nuk e meritonin ende atë status.

Në kritikën e tij, Podrimja akuzon Qosjen se po: manipulon kriteret, injoron krijuesit “që mbajtën barrën kryesore të zhvillimit letrar”, po krijon një model letrar të deformuar “për hir të periodizimit”.

Qosja e sheh këtë si pseudokritikë, “akrobaci”, dhe e sulmon Podrimjen si njeri që nuk kupton metodologjinë shkencore të kritikës.

Parë nga onteksti historik dhe kulturor i debatit Qosja–Podrimja: Kosova në vitet ’70–’80: institucione, kulturë, ideologji.

Vitet ’70 dhe ’80 përbëjnë periudhën e artë të zhvillimit institucional të kulturës shqiptare në Kosovë. Në këtë kohë konsolidohen: Instituti Albanologjik i Prishtinës, i cili bëhet qendra kryesore e studimeve shqiptare; Universiteti i Prishtinës, që krijon një elitë të re akademike; Revistat letrare, si Jeta e Re, Rilindja, Fjala, që shërbejnë si hapësira diskutimesh estetike. Në këtë ambient, letërsia shqiptare nuk është vetëm krijim estetik; ajo është gjithashtu instrument mbijetese identitare. Çdo debat mbi letërsinë, si rrjedhojë, bart një ngarkesë të dyfishtë: estetike dhe kombëtare. Kjo situatë e ngarkuar bën që përplasjet mes autorëve të marrin shpesh një përmasë më të madhe sesa vetë objektet letrare të diskutimit. Siç vëren Agim Vinca, “letërsia kosovare e asaj kohe funksiononte nën dy fusha graviteti: kërkesën estetike dhe presionin politik” (Vinca, Letërsia moderne shqipe, 2002). Në këtë kontekst, polemika Qosja–Podrimja ishte pothuajse e pashmangshme, pasi bashkonte: dy figura të forta krijuese, institucione të rëndësishme, çështje të statusit të letërsisë kosovare.

2. ÇËSHTJA E GJUHËS POLEMIKE DHE PROFILI INTELEKTUAL

Polemika u përshkallëzua shpejt sepse të dy palët përdorën gjuhë të fortë, ironike, dhe sulmuese. Qosja thotë se Podrimja e ka mohuar letërsinë “me gjuhën e rrugëve… me gjuhë injorante-analfabete”. Podrimja e akuzon Qosjen për fshirje të autorëve seriozë dhe ngritje të të pamerituarve. Në thelb, polemika nuk ishte më akademike – u shndërrua në konflikt personal dhe prestigji kritik.

Rexhep Qosja (l. 1936) ishte në vitet ’70–’80 ndoshta kritiku më me ndikim në Kosovë dhe një nga figurat kryesore të kulturës shqiptare në Jugosllavi. Formimi i tij akademik ishte i gjerë dhe i konsoliduar: doktoratura në letërsi në Beograd (1971), profesor universiteti, drejtor i Institutit Albanologjik, studiues i Asdrenit, redaktor dhe kritik letrar me metodë të fortë shkencore. Qosja e solli në kritikën shqiptare një qasje të re metodologjike, duke theksuar: tekstin si strukturë artistike, periodizimin letrar si proces shkencor, analizën e tipareve themelore të letërsisë moderne. Ai ishte gjithashtu polemist i lindur, me stil të mprehtë, ironik dhe të argumentuar. Veprimtaria e tij institucionale i dha atij autoritet të konsiderueshëm brenda sistemit kulturor të Kosovës. Ky autoritet ishte një faktor kyç në konfliktin me Podrimjen.

Ali Podrimja (1942–2012) është një nga poetët më origjinalë të letërsisë shqipe të shekullit XX. Poezia e tij përfaqëson një modernizëm të zi, minimalist dhe të thellë emocionalisht, ku kombinohen: simbolika tragjike, metafora të errëta, përjetime ekzistenciale, refuzimi i retorikës patriotike klasike. Podrimja ishte poet i pavarur, shpesh jashtë normave institucionale. Ai nuk ndiqte metodologji akademike, nuk pretendonte të ndërtonte teori, por artikulonte një gjuhë individuale me theks të fortë emocional. Kjo e vendoste natyrshëm në një pozicion “të pabarabartë” në përballjen me Qosjen, i cili vinte nga pozita e kritikës shkencore dhe autoritetit institucional. Për këtë arsye, polemika midis tyre u ngarkua me tension hierarkik.

3. DIMENSIONI IDEOLOGJIK - RRËNJËT E KONFLIKTIT  (i heshtur, por i pranishëm)

Edhe pse polemika duket letrare, në sfond ishte edhe realiteti jugosllav: Institucionet kulturore (p.sh. Instituti Albanologjik ku drejtor ishte Qosja) kishin gjithmonë një përgjegjësi të dyfishtë: shkencore dhe politike. Debati për periodizimin e letërsisë kishte pasoja ideologjike – çfarë vlerësohej si “letërsi përparimtare”, “moderne”, “socialiste”, etj. Podrimja shpesh shihej si poet me ton personal, tragjik dhe ekzistencial, që nuk i përshtatej modelit të realizmit socialist.

Qosja, megjithëse modernist në kritikë, ndiqte një linjë më të afërt me institucionet kulturore të kohës, sidomos në vitet kur ishte anëtar i Partisë Komuniste.

Kështu konflikti për literaturën ishte indirekt një konflikt për kriteret ideologjike të letërsisë në Jugosllavi. Të dy ishin figura shumë të forta, me temperament krijues: Qosja – polemist i lindur, metodolog, i mprehtë, i ashpër. Podrimja – poet i lirë, i pavarur, emocional, shpesh kritik ndaj institucionit.

Përplasja ishte e pashmangshme: kritiku sistematik që kërkon rregull vs. poeti që refuzon kufizimet.

Grindja Qosja–Podrimja në vitet ’80 nuk ishte thjesht polemikë letrare, por një konflikt shumëplanësh: mbi periodizimin e letërsisë; mbi autoritetin në kulturën shqiptare të Kosovës; mbi  kriteret; e vlerësimit estetik; mbi rolin e institucionit ndaj krijuesit të lirë; mbi temperamentet personale të dy figurave të forta. Debati u bë emblemë e mënyrës se si kultura shqiptare në Jugosllavi trajtonte konfliktet estetike: me intensitet, me gjuhë të fortë, me pamundësi për kompromis. Në fund, kjo përplasje është pjesë e historisë sonë të kritikës dhe përcaktoi shumë marrëdhënie dhe qasje që u trashëguan në vitet pasuese.

Rrënjët e konfliktit shihen në dallimin e thellë të dy qasjeve: Qosja kërkon objektivitet kritik dhe klasifikim shkencor; Podrimja mbron lirinë poetike dhe refuzon hierarkitë. Përplasja plas kur Qosja, në artikujt mbi periodizimin e letërsisë bashkëkohore, pohon se letërsia e Kosovës ka “vetëm dy shkrimtarë të mirëfilltë modernë”, çka Podrimja e interpreton si margjinalizim të autorëve të tjerë dhe krijim artificial të një kanoni. Nga këtu nis një spirale shkrimesh polemike, ku Qosja kritikon gjuhën “rrugore” të Podrimjes, ndërsa Podrimja e akuzon Qosjen si kritik që “fshin krijuesit seriozë” (Podrimja, 1980).

4. NATYRAT ESTETIKE DHE DISKURSIVE TË POLEMIKËS QOSJA–PODRIMJA

Polemikat letrare shqiptare kanë një traditë të gjatë që shkon nga Konica e Fishta deri te debatet moderniste të shekullit XX. Brenda kësaj tradite, polemika nuk është vetëm një përplasje egojesh, por një mekanizëm i çlirimit të energjive intelektuale, një hapësirë ku dalin në sipërfaqe konfliktet e brendshme të kulturës shqiptare: tradita kundër modernitetit, poeti kundër kritikut, individualizmi kundër institucionalizmit.

Në këtë kuptim, polemika Qosja–Podrimja është produkt i një kulture që vlerëson debatin si instrument të vetëlegjitimimit estetik. Siç shkruan Agim Vinca, “letërsia shqiptare, sidomos ajo e Kosovës, është zhvilluar shpesh nëpërmjet tensioneve të brendshme dhe përplasjeve diskursive, që i kanë dhënë asaj dinamizëm të veçantë” (Vinca, 2002).

Nisja e konfliktit është një çështje metodologjike: periodizimi. Rexhep Qosja, në një seri artikujsh kritikë, përpiqet të japë një periudhizim të letërsisë moderne shqiptare, duke identifikuar vetëm disa autorë si themelues të modernitetit. Podrimja e kundërshton këtë qasje duke e quajtur atë kufizuese, madje të dëmshme. Podrimja shkruan me ironi se Qosja “e bëri periodizimin vetëm me dy shkrimtarë, dhe ata jo tamam” dhe se ai “fshiu krijuesit seriozë” për t’i përshtatur gjërat sipas skemës së vet teorike (Podrimja, 1980). Për të, periodizimi nuk është një akt thjesht shkencor, por edhe një proces i rrezikshëm, që mund të përjashtojë zëra të rëndësishëm të letërsisë kosovare.

Qosja përgjigjet duke e cilësuar Podrimjen “një akrobat që kërcen në pusin e turbullt të kritikës” dhe që përdor “gjuhë rruge” (Qosja, 1980). Në këtë mënyrë, debati merr shpejt një ton personal, ndërsa analiza estetike kthehet në duel diskursiv. Diferencat metodologjike të palëve mbetet apriori. Debati nuk mund të kuptohet pa analizuar dallimin e fortë metodologjik mes dy figurave. Qosja: metodë shkencore, strukturë, klasifikim. Përfaqëson kritikën akademike. Kërkon sistematizim të letërsisë si shkencë. Emërton autorët që konsideron themelorë për modernizmin. Ai është kritik që beson në hierarki estetike të legjitimueshme teorikisht. Në mendimin e tij, letërsia duhet të klasifikohet për të qenë e kuptueshme, dhe jo të lihet në kaos germimesh individuale. Podrimja: anti-institucional, intuitiv, poetik. Vjen nga përvoja intime e poezisë. Refuzon autoritetet akademike. Mbron krijuesit që nuk kanë hyrë ende në kanon. Për Podrimjen, çdo përpjekje e kritikës për të “sunduar” letërsinë është e rrezikshme. Ai beson në pluralitet krijues dhe në faktin se letërsinë nuk e përcakton kritiku, por vetë koha.

Toni i polemikës është i ashpër dhe shpesh personal. Ky stil është tipik për polemikat shqiptare, por te ky rast ai merr nuanca të veçanta për shkak të pozitave të kundërta të autorëve. Qosja përdor: ironi teknike; krahasime degradues (p.sh., “akrobatik”); diskualifikim të kompetencës së Podrimjes; stil profesional me shtresë polemike. Ai e akuzon Podrimjen se përdor “gjuhë të rrugës” dhe “nivel banal”. Kjo është një strategji klasike e kritikës akademike për t’i mohuar kundërshtarit autoritetin intelektual.

Podrimja përdor ironi satirike; hiperbolë e qëllimshme; ton anti-elitist; portretizim të kritikës së Qosjes si veprim arbitrar. Shembulli më i famshëm është ironia e tij: “Ata që moderniteti i Qosjes i nxjerr në sipërfaqe, ende mirë nuk kanë shkelur në letrat tona.” Stili i tij i kujton polemikat e hershme shqiptare, sidomos ato koniciane, ku protagonista nuk kërkon argumentim shkencor, por goditje të shpejtë diskursive. Polemika dallohet nga fakti se palët nuk janë të barabarta: Qosja vjen nga pozita e autoritetit akademik dhe institucional. Podrimja vjen nga pozita e krijuesit freelance, të painteresuar për institucione. Si rezultat, Podrimja reagon me gjuhën e “të margjinalizuarit”, ndërsa Qosja me gjuhën e “institucionit”. Kjo dinamikë reflektohet në të gjithë polemikën dhe e bën atë më të ashpër se zakonisht. Në fakt, kjo pabarazi është një nga arsyet pse debati ka mbetur i famshëm: ai nuk ishte vetëm debat estetik, por edhe simbolik. Duhet ritheksuar se edhe pse palët nuk artikulojnë drejtpërdrejt qëndrime politike, polemika është e ngarkuar ideologjikisht. Në Kosovën e asaj kohe letërsia ishte gjithashtu projekt kombëtar, dhe çdo kritikë ndaj letërsisë interpretohej shpesh si kritikë ndaj identitetit.

Qosja, duke qenë më pranë institucioneve dhe metodës shkencore jugosllave, shihej herë-herë si mbartës i një metodologjie “çarmitizuese”. Podrimja, me ton emocional dhe lokal, shihej si zë i poetit shqipfolës që i qëndron besnik përvojës së popullit. Ritheksoj, se kjo përplasje nuk ishte thjesht poetike: ajo ishte edhe përplasje e dy mënyrave të të qenit shkrimtar shqiptar në Jugosllavi.

5. DEBATI QOSJA–PODRIMJA NË TRADITËN E POLEMIKAVE LETRARE SHQIPTARE

Kontekstualizimi i debatit Qosja–Podrimja brenda historisë së gjerë të polemikave shqiptare na lejon të kuptojmë jo vetëm natyrën e tyre, por edhe evolucionin e kulturës sonë letrare. Tradita shqiptare e polemikës është e fortë, e gjatë dhe shpesh e ashpër, duke filluar që nga fillimi i shekullit XX. Polemika mes Qosjes dhe Podrimjes nuk është përjashtim; ajo përfaqëson fazën moderne të kësaj tradite, ku konflikti nuk zhvillohet më vetëm mes klaneve kulturore por edhe mes metodologjive, institucioneve dhe identiteteve estetike. Ai ngjan me  paralelizmin me polemikën Konica–Fishta. Polemika ndërmjet Faik Konicës dhe Gjergj Fishtës (1902–1913) ishte ndër më të njohurat e letërsisë shqiptare. Edhe pse lindi për çështje të ndryshme (politike, gjuhësore, estetike), ajo ka disa pika të rëndësishme të përbashkëta me debatin Qosja–Podrimja.

Ngjashmëritë mbeten te Dualizmi poet–kritik. Konica përfaqëson kritikën, racionalitetin, modernitetin europerëndimor. Fishta përfaqëson poetin e lidhur me traditën popullore, me gjuhë të drejtpërdrejtë. Në mënyrë të ngjashme, Qosja përfaqëson kritikën moderne, ndërsa Podrimja poetin emocional dhe anti-institucional.

Toni i ashpër satirik: Konica godet me ironi therëse; Qosja përdor ironi akademike. Fishta replikon me satirë dhe hiperbolë; Podrimja me gjuhë të lirë e shpoti. Çështja e autoritetit kulturor: Konica dhe Fishta luftojnë për drejtimin e gjuhës dhe kulturës. Qosja dhe Podrimja luftojnë për drejtimin e modernitetit letrar në Kosovë.

Dallimet: Polemika Konica–Fishta ndodhi në një periudhë pa institucione të forta; debati zhvillohej përmes gazetave të diasporës. Polemika Qosja–Podrimja ndodh brenda një sistemi institucional të konsoliduar (Universiteti i Prishtinës, Instituti Albanologjik, revistat letrare). Kjo e bën konfliktin e vitit 1980 më të ndërlikuar, më të strukturuar dhe me pasoja më të prekshme për autorët e përfshirë.

Le të shkojmë më tek tek krahasimi me polemikën Arshi Pipa – Ismail Kadare. Një nga debatet më të rëndësishme të shekullit XX ishte polemika mes Arshi Pipës dhe Ismail Kadaresë (vitet ’70–’90), e shkaktuar nga interpretimi i Pipës për romanin Dimri i madh dhe nga kritikat e tij ndaj realizmit socialist.

Ngjashmëritë: Kritiku “jashtë” institucionit vs autori “brenda” tij. Pipa jetonte në mërgim, jashtë institucioneve kulturore shqiptare. Podrimja, si poet i lirë, ishte jashtë institucioneve shkencore të Kosovës. Në të dy rastet, kritika vjen nga pozita periferike.

Çështja e kanonit: Pipa kundërshton kanonizimin e Kadaresë si “shkrimtari kombëtar”. Podrimja kundërshton kanonizimin që Qosja tenton të ndërtojë për letërsinë moderne kosovare.

Politizimi i debatit: Pipa e sheh Kadarenë të lidhur me regjimin komunist. Podrimja e sheh Qosjen si kritik të lidhur me institucionet jugosllave. Kjo paralele tregon se në kulturën shqiptare, polemikat shpesh janë edhe debate për pushtet simbolik brenda sistemit letrar.

Një tjetër paralelizëm interesant është fakti se Rexhep Qosja, që dikur ishte kritik i Podrimjes, bëhet më vonë kundërshtar i fortë i Ismail Kadaresë, duke hapur një nga debatet më të përfolura të periudhës postkomuniste. Ngjashmëritë mes dy polemikave të Qosjes - Metoda e argumentimit. Qosja përdor në të dy rastet diskurs akademik, ironi të kontrolluar dhe referenca historike. Ai ndërton argumente me një strukturë të qartë logjike, por të ngarkuar me satirë. Themelimi i autoritetit kritik shpjegohet se në konfliktin me Podrimjen, ai mbron autoritetin e kritikës. Në konfliktin me Kadarenë, ai sfidon autoritetin e shkrimtarit që dominon skenën letrare. Me Podrimjen, debati lidhet me identitetin e letërsisë kosovare. Me Kadarenë, lidhet me identitetin e letërsisë shqiptare në tërësi. Debati me Podrimjen është kryesisht estetik. Debati me Kadarenë është kryesisht politik (identitet, komb, histori, raport me Perëndimin). Kjo tregon se në karrierën e tij intelektuale, Qosja është figurë polemike që rihap vazhdimisht çështje të mëdha kulturore.

Duke krahasuar polemikën Qosja–Podrimja me polemikat e tjera përmendura, mund të vërejmë disa veçori konstante të kulturës letrare shqiptare: Shkrimtarët dhe kritikët shqiptarë shpesh luftojnë për autoritet, sepse institucionet kulturore të dobëta historikisht kanë lënë një vakum të madh. Asnjë polemikë shqiptare nuk është thjesht letrare. Gjithmonë nën sipërfaqe fshihen çështje identitare dhe politike. Nga Konica e deri te Podrimja, nga Fishta e deri te Qosja, tonet e polemikave shqiptare janë të forta—jo vetëm për të bindur, por për të delegjitimuar kundërshtarin.

Megjithë ashpërsinë, polemikat kanë pasur efekt pozitiv: kanë hapur horizonte estetike, kanë çuar përpara modernizimin, kanë ndërtuar një traditë kritike. Debati nuk ishte vetëm një kapërcim i kufijve personalë; ishte një duel për drejtimin e letërsisë kosovare në fund të shekullit XX. Dhe si çdo polemikë e madhe shqiptare, edhe kjo përfundoi jo me zgjidhje, por me krijimin e dy kampeve estetike: një kritik-shkencor (i lidhur me metodologjinë e Qosjes), dhe një poetik-eksperiencial (i lidhur me përvojën e Podrimjes).

6. ANALIZA PËRFUNDIMTARE E DEBATEVE, NDIKIMI DHE PASOJAT KULTURORE

Polemika Qosja–Podrimja, ndonëse në pamje të parë u duk si një konflikt midis një kritiku akademik dhe një poeti modernist, pati pasoja të rëndësishme në kulturën letrare të Kosovës të viteve ’80.

Polemika thelloi diskutimin mbi modernizimin letrar, pasi vitet ’70–’80 ishin periudha kur letërsia kosovare po hynte në modernitetin e saj artistik: poezia e Podrimjes, Din Mehmeti, Azem Shkrelit, Rifat Kukës; proza e Anton Pashkut, Nazmi Rrahmanit, Rexhep Qosjes vetë. Debati detyroi publikun dhe institucionet të përcaktonin çfarë ishte moderniteti shqiptar, cili ishte roli i kritikut dhe cili i poetit. Në këtë kuptim, polemika ishte e dobishme, sepse artikuloi tensionet ekzistuese në mënyrë publike.

Qosja e përdori polemikën për të afirmuar se kritika letrare është një disiplinë shkencore, jo thjesht opinion letrar. Podrimja e përdori për të mbrojtur autonominë e krijimit poetik. Kjo tërhoqi vëmendjen e një brezi të ri krijuesish, të cilët shihnin se letërsia nuk ndërtohet vetëm me tekste, por edhe me meta-tekste. Edhe pse jo e institucionalizuar, skena letrare u polarizua:

një kamp që mbështeste metodologjinë kritike të Qosjes; një kamp që simpatizonte qëndrimin e lirë poetik të Podrimjes. Ky polarizim ishte i dobishëm për dinamizmin e kulturës, pasi krijoi një konkurrencë estetike.

Në një plan më të thellë, polemika ngre çështjen themelore: Çfarë është letërsia shqiptare e Kosovës? A është ajo thjesht degë e letërsisë shqiptare të Shqipërisë apo sistem autonom? A duhet ta përcaktojë identitetin e saj kritika akademike apo vetë shkrimtarët? Qosja përpiqet ta sistematizojë letërsinë kosovare në strukturat e modernizmit evropian. Podrimja refuzon edukimin kritik të tepruar dhe mbron përvojën individuale. Kjo përplasje është në fakt përplasja e dy mënyrave të të menduarit për letërsinë shqiptare: kultura si projekt racional (Qosja); kultura si zë i thellë emocional dhe përvojë personale (Podrimja). Debati i vitit 1980 është, në këtë mënyrë, një metaforë e konfliktit më të madh midis strukturës dhe spontanitetit, institucionalizimit dhe autenticitetit. Debati nuk mund të ndahet nga institucioni ku u artikulua: Instituti Albanologjik i Prishtinës, revistat Jeta e Re dhe Rilindja, dhe kërkesat e universiteteve.

Pasojat afatgjata në studimet letrare shqiptare mbetet se debati ndez debatet e mëvonshme për:

raportin kritikë–shkrimtar; kufijtë e kanonit shqiptar; rolin e poetit në një kulturë të shtypur historikisht; formën e modernitetit shqiptar.

Ai ndikoi gjithashtu mbi brezin e kritikëve të rinj, të cilët më pas e trajtuan polemikën si shembull të një diskursi letrar të angazhuar. Agim Vinca më vonë theksonte se “debati i vitit 1980 shënon maturimin e kulturës letrare kosovare, sepse e nxori në pah pluralitetin estetik” (Vinca, 1998).

Ndonëse u duk si debat estetik, ai parashikoi konfliktet kulturore e identitare të dekadave pasardhëse: Debatin Qosja–Kadare për identitetin kombëtar (2006). Debate të brendshme kosovare për shkëmbimin e territoreve (2018). Diskutime mbi rolin e intelektualit në shoqëri. Pra, konflikti me Podrimjen e shfaq Qosjen si figurë polemike konstante, ndërsa Podrimja qëndron si simbol i autenticitetit poetik që nuk mund të zëvendësohet.

Pra si konkluzion, polemika Qosja–Podrimja nuk është vetëm një grindje personale dhe as një debat thjesht estetik. Ajo është: një moment i rëndësishëm historik, një reflektim mbi raportin letërsi–kritikë, një pikë kthese për modernizmin kosovar, një pjesë organike e traditës së polemikave shqiptare. Kjo polemikë del mbi individualitetin e autorëve dhe bëhet një lloj pasqyre kulturore, ku shfaqen tensionet e shoqërisë: tradita dhe moderniteti, institucioni dhe krijimtaria, shkenca dhe spontaniteti.

Duhet shtuar me bindje se debati e ka pasuruar kulturën shqiptare sepse ka hapur rrugë për diskutim të lirë dhe kritikë shkencore. Ai tregon se letërsia shqipe nuk është as homogjene, as monolitike, por një hapësirë e gjallë konflikti intelektual, ku zërat përplasen për t’u bërë më të qartë.

BIBLIOGRAFI

Qosja, Rexhep. Morfologjia e një fushate. Prishtinë: Instituti Albanologjik, 1980.

Podrimja, Ali. Shkrime polemike në Rilindja, 1979–1980.

Vinca, Agim. Letërsia moderne shqipe. Prishtinë: Faik Konica, 2002.

Vinca, Agim. “Polemikat në kulturën shqipe.” Jeta e Re, nr. 4, 1998.

Elsie, Robert. A Dictionary of Albanian Literature. London: Hurst, 1986.

Pipa, Arshi. Contemporary Albanian Literature. New York: Columbia University Press, 1991.

Kadare, Ismail. Mosmarrëveshja. Tiranë: Onufri, 2011.

Krasniqi, Jakup. Letërsia dhe identiteti. Prishtinë: UP Press, 2010.