Faruk Myrtaj: SECILI SHËTIT MBIEMRIN E VET

SECILI SHËTIT MBIEMRIN E VET

-tregim-

“Bëhuni gati. Do dalim shëtitje…”

Ishte zëri i babait. Kur kthehej nga puna, shtrihej, një copë here. Kur kthehej nervoz, s’hynte fare në shtëpi. Shkonte e merrej me punë në kopsht, me perimet atje ose njomte lulet. Ia ndjente nervin, nëna, sapo ai hynte te porta dhe i bashkohej menjëherë. Nëse puna në kopsht dhe as trëndafilat e egër hedhur si mantel mbi gardh nuk e ndihnin të harronte, babai kthehej nga ne, djemtë, dhe na urdhëronte të dilnim shëtitje me të.

Edhe versioni i parë i këtij rrëfimi, shkruar e botuar më shumë se dhjetë vite më parë, kështu fillonte. Situata është po ajo, personazhet po ata, ndonëse babai nuk jeton më dhe nëna hera-herës çuditet që mundi ta vazhdojë jetën edhe pa të. Ka ndryshuar qëndrim vet rrëfyesi, që jam unë.

Teksa lexoj variantin e hershëm, vë buzën në gaz njëlloj siç bëj teksa shoh një fqinjin tim, ish i burgosur. Për të realizuar ëndrrën për të cilën dikur shkoi në burg, i lirë, më në fund, ai ushtroi të drejtën e tij për të veshur ‘kaubojset’ e dikurshme. Doli në rrugë me to dhe u prit me të qeshura...

Nuk është i vetmi detaj, që më shtyu drejt rishkrimit të tregimit, edhe pse druhem se nëna s’ka për ta pëlqyer këtë variant. E di edhe vet se s’është gjithnjë e këndshme, as korrekte, të tregojmë sot për kohën dikur.

Se, a mund të urdhërohet njeriu për të dalë shëtitje?! Aq më tepër që, kur babai thoshte “…do dalim...”, jo vetëm që s’e shkonim ndërmend refuzimin por asnjë lloj bezdie a mërzie nuk shfaqnim. Përkundrazi.

Edhe në variantin e parë të rrëfimit, sikur fillonim e ndjeheshim trishtuar kur shëtitja e radhës me babanë vononte. Ndaj dhe e rrëfeva me dëshirë të plotë dhe sinqeritet atë lloj shëtitje, së paku deri para dhjetë vjetësh, kur e botova variantin e parë.

Për të qenë deri në fund i vërtetë, babai dilte shëtitje me dy vëllezërit e mi të mëdhenj. Unë s’e kisha atë fat, ende nuk e kisha mbërritur moshën a dukjen e duhur, të burrit, të ecja me ta. Pra, s’ishte fjala se, duke u bërë katër veta, babai nuk do të mbetej po aq figurë qendrore si kur ishte vetëm mes vëllezërve të mi të mëdhenj. Ajo shëtitje nuk ndodhi të bëhej edhe kohë më vonë, s’kishte pse të ndodhte, kur unë u ktheva nga ushtria pra kur e kisha statusin e të rriturit. Ndaj dhe një fotografi Treshe, të tyre, sot e kësaj dite e mbajmë si simbol të asaj kohe. Shenjë të rezistencës, mund të themi…

Megjithatë, gjatë procesit të të shkruarit të variantit të parë, e futa edhe veten në atë rrëfenjë. E rrëfeva si portret në grup dhe më shumë e përjetova këtë prani duke e shkruar, se si qëllim për të tjerët.

S’kam ndërmend ta privoj veten nga ajo Shëtitje, sado e detyruar a e urdhëruar të duket, as në këtë ripunim të tregimit. Qëllimi i tërë rrëfimit është thjesht të provoj përse ishte shëtitje, edhe pse niste si e detyruar.

Nga nëna dinim se kur babai urdhëronte Shëtitje me ne, djemtë e tij, d.m.th. dikush atje jashtë e kishte mërzitur. Asnjëherë nuk na thuhej kush, cilët dhe si e mërzisnin babanë tonë. Vet babai na kishte lënë të kuptonim se, ashtu siç për çfarë ndodhte jashtë shtëpisë, nuk bëhej mirë të pyesnim për këto as brenda shtëpisë. Nëse i kuptonim vet, në rregull. Kupto dhe mbaji për vete.

Më tej subjekti Shëtitje vijonte si në një skenar filmi. Rendi i njëjtë, i të njëjtave gjëra. Secili nga pjesëtarët e shtëpisë dinte detyrën e vet.

Nëna drejtohej për te dollapi i rrobave që shërbente si gardërobë. Ne shkonim pas saj.

Nuk kishim shumë rroba, por më të mirat prej tyre i përdornim pikërisht në këto shëtitje. Nëna, ajo vendoste ç’duhej të vishnim. I kishte bërë gati të gjitha. Sikur ishte në pritje, e sigurt se mërzia e babait atje jashtë do ndodhte dhe ne do duhej të vishnim rrobat që ajo i mbante gati për shëtitjen me të...

“Ia kanë zënë ngoje…prapë...” thoshte nëna me zë të ulët.

Vështroheshim vetëtimthi: sa herë i përmendnin “kleçkën”, babai urdhëronte për shëtitje!

Nëna ishte pjesë e babait. Shpesh e më shpesh na dukej se ajo jetonte vetëm për shkak të tij. Ndjesi e pa-shpallur e babait, ishte. E merrte me mend në çast, sapo ai shfaqej te porta e oborrit. I mjaftonte një profil nga pamja e tij, kollitja, nguti në frymëmarrje, hedhja e hapit nën peshë shtesë mendimi, vështrimi që s’qëndronte dot diku ose fare thjesht përpjekja e tij për të mos e përcjellë shqetësimin tek ajo dhe as te ne të tjerët.

Ajo i dilte përpara, hapte krahët sikur të ishte nënë edhe për të, e merrte përqafe…

Më tej ishte formalitet minutash, momentit kur babai do bënte të ditur se do dilnim shëtitje. Ne e kishim marrë urdhrin ende pa e bërë ai të zëshme. Aq më shumë që nëna na e kishte përsëritur sa e sa herë: Mos ia prishni, të keqen mamaja, dikush e ka mërzitur!

Edhe këto vitet më pas, kur babai nuk është, edhe pa të pra, ajo mund të thoshte, o të linte të kuptohej se kjo jetë s’duhet besuar si e vërtetë, mbase prandaj ajo e bën ende të pranishëm babanë tonë…

Jo vetëm sipas rrëfimit të saj, babai ka qenë i pashëm, i hollë, i heshtur, i drejtë, krenar. Po, edhe ca i ashpër. Diferenca prej një pëllëmbë e gjysmë mbi siluetën e bukur të nënës sonë, mbase i jepte të drejtën ta shihte nga sipër, t’i zemërohej dhe, si perëndi e saj, edhe t’i hakërrehej ndonjëherë. Nëse në atë lartësi shfaqeshin retë, nëse bubullinte a vetëtinte, nëna jonë thjesht priste furtunën. Ndodhte, këto lloj resh sillnin edhe ndonjë shkarkesë. Nëna e mbante tërë ngarkesën, tokëzuese. Ishte fjala e dora e tij që, edhe kur pa dashje shfaqeshin lënduese, i ishin të rrepta dhe të dhembshura, njëherazi…

Dihej, nga të gjithë, edhe nga ne fëmijët që, pas çasteve të tilla furtune, pritej dhe ndodhte ajo që s’mund të mos ndodhte: atje jashtë, tek shkallët në sy të fqinjëve, të botës, nëna dhe tërë ne të tjerët natyrisht do shfaqeshim me buzën në gaz. Për të tokëzuar syrin e keq të botës atje jashtë.

I shihnim gjithë sakrificat, dëshmitarë të harmonisë së tyre përballë botës matanë oborrit, por ai lloj dëshmitarësh që s’rrëfenim kurrëgjë. Betoheshim për ta, mburreshim me prindërit, edhe sot krenarë për ta, por tashmë kanë kaluar shumë vite, diçka ka ndodhur, jemi maturuar në kohë në entuziazmin me të cilin e shoqërojmë rrëfimin për jetën dhe prindërit tanë.

Në variantin e parë të tregimit, dalja e mamasë buzëqeshur te shkallët natyrisht rrëfehej e zbukurohej me ngjyresën më të ngrohtë të fjalës. Kurrë s’na kishte kërkuar që midis saj e mërzitisë së babait, të vendoseshim ne, fëmijët e tyre. As ne s’arritëm ta pyesnim, përse ndodhte vetëm mërzia e babait dhe jo edhe e saj. Nëse s’do ta shqetësonin atje jashtë, do ishte i qetë babai brenda shtëpisë? Dhe, më e pashpjegueshmja e asaj kohe: Përse duhej që nëna të dukej e gëzuar te shkallët që dilnin në oborr dhe pse kur mërzitej babai duhet të dilnim shëtitje?!

Nëna u hidhte një sy të fundit rrobave që do vishnim. Asnjë rrudhë pantallonat, asnjë grimcë pluhuri, hije në këmishët, në mëngët e jakat, pullat në vendet e tyre. Këpucët të pastra, bojatisur. Posaçërisht për shëtitjen.

“Kot zemërohet, i uruari! S’kanë ç’i bëjnë më, tani që u rritët ju!” thoshte zë-ulët nëna, duke iu gëzuar këpucëve tona, të gjitha në madhësinë e këpucëve të babait.

Visheshim me radhë. Nëna rrinte aty. Deri në fund. Duke dalë, vështroheshim shkarazi në pasqyrën e vendosur në korridor. Nëna inspektonte gjithçka, a thua ushtronte kontrollin e fundit të uniformave të paradës para se të gjendeshin përballë tribunës!

As atëherë, as më vonë, deri nja dhjetë vite më parë, kur shkrova variantin e parë të këtij tregimi, dukej se s’pata vënë re trishtim në sytë e nënës. Lodhej, ajo dhe babai, sakrificën e bënin për ne, por veç tani, kur jemi prindër dhe kemi shkelur të 50-tat, kuptojmë çfarë ndodhte atëherë.

Kanë mbetur gjëra simbolike që plotësonin shëtitjen e dy vëllezërve të mëdhenj në krahë të babait. Vite më pas, në mërgim, dikush që dëgjoi se kishim qenë gjashtë vëllezër, u shpreh se ashtu paskëshim qenë rrezik për Ata! Shëtitja juaj mund të merrej si provokim, shtoi ai. E zbehu dyshimin kur i rrëfeva se, pak ditë pas atyre pasditeve me shëtitje të detyruar, babai dhe nëna, me dy vëllezërit e mëdhenj dhe motrën e madhe, uleshin e këndonin. Po, këngë dashurie të vjetra, nga ato që këndoheshin vetëm me zë të ulët. Dukej sikur rrëfeheshin në sytë tonë, me këto këngë që radioja nuk i transmetonte më. Ngaqë përcillnin trishtim.

“Oh, ne më mirë t’mos ishim parë, se të vuanim kaq të dy…!”

Në ndonjë moment, babai e ngrinte paksa zërin, sikur donte të dëgjohej edhe atje tej në rrugë, apo që të dëgjohej që aty këndohej trishtimi? Në fund të fundit, në shtëpinë tonë këndonim.

Nëna, tërë jetën kishte bërë zërin e dytë. Mbase vetëm melodia e ngrohtë dilte deri në rrugë, jo fjalët. Kthenin ndonjëherë kryet për nga dritarja, si të vërenin ndonjë shenjë, që ata ndodheshin atje, te sokaku përbri dritares, ato çaste. Në variantin e parë të tregimit edhe unë ndjehesha i lënduar nga prania e tyre atje. Pas dhjetë vjetësh, ndjej se nuk jam aq i tillë. Më vinte keq për ta.

Dy vëllezërit dhe unë ishim bërë gati për shëtitjen dhe prisnim në oborr.

Nëna i bënte shenjë babait dhe ai shkonte urtë e butë për te gardëroba. Nëna tërë jetën e kishte mbajtur si princ, por sidomos në këto raste, duhet të vishte edhe ai rrobat më të mira. Për shëtitjen që urdhëronte ai vetë.

Kam idenë se kur dilnim nga brenda shtëpie për te porta e jashtme në oborr, babai ndjente më pak lodhje, në mos që dukej edhe më i bukur. Ndryshe nga ne djemtë, babai nuk vështrohej te pasqyra në korridor. Besonte në syrin e nënës. Ajo i vinte pas deri te porta, t’ia rregullonte edhe një herë jakën e këmishës, ose t’i hiqte ndonjë pikël fije mbetur diku në mëngët. Vetëm deri atje. Asnjë hap përtej portës.

“Mos m’i lodh djemtë, dëgjove!”, e kujtonte ajo në momentin e fundit.

Vetëm në këtë çast, babai ngjallte një të qeshur të shkurtër në cepin e buzës, poshtë mustaqeve, buzëqeshje që e shuante në çastin tjetër.

Shtëpia mbetej pas, dhe ne besonim se tërë rruga bënte sy.

Babai, prej tij edhe nëna, e merrnin seriozisht shëtitjen. Si mbjelljen e kujdesën për lulet. Edhe pse disa gjëra do t’i merrnim vesh shumë më vonë, merrnim pjesë në këtë lloj gëzimi të tyre.

Vetëm tani, pas kaq vjetësh, shumëçka e asaj kohe na zbulohet e tjetërt.

Pikërisht se gjërat kanë ndryshuar, mua më duhej me se s’bën ta rishkruaja tregimin…

Edhe pse e kam merakun se nëna s’ka për ta pëlqyer, e përsëris këtë.

“E si të bënim tjetër atë kohë, or’ bir?”

“Atë kohë po, por tregimin unë e shkruaj tani, si të mos e ndryshoj?!”

Ishim të sigurt, atëherë dilnim dhe na vështronin të gjithë. Duke u larguar nga shtëpia, një copë na ndiqte syri i nënës. E dinim se zinte një vend mbrapa luleve e trëndafilave të egër që kishin mbushur gardhin, që prej aty të mund të këqyrte rrugën. Me siguri vazhdonte të fliste me veten: “Të keqen nëna juve, të keqen. Që u rritët për babanë tuaj…”

Babai lëvizte një gjysmë hapi përpara nesh. Jo në ngut, por duhet ta arrinim sa më shpejt atë pjesë të shtruar të rrugës që, kur i afrohej qendrës ishte e asfaltuar dhe kthehej në shëtitore.

Ende s’kishim këmbyer asnjë fjalë me njeri-tjetrin. Dukja e babait s’rrëfente kurrgjë por e merrnim me mend çfarë i bluante mokra e mendjes ato çaste. Edhe ato rrallë herë kur vinte në shkollë për notat tona, kështu ishte. I heshtur. Sikur s’ishte aty, sikur s’ia vlente të gëzonte, kur mësuesit s’linin fjalë për të lëvduar ne, fëmijët. A thua se dikush tjetër bëhej gati të shfaqte mërzi kundër notave tona.

Ndaj besonim se babai donte që dikush të na shihte në shëtitore, jo vetëm për tu çlodhur.

Vite më vonë do kuptonim të shumtat e pse-ve, edhe pse kurrë s’e morëm me mend se si arrinte babai të fashiste së brendshmi gëzimin prindëror. Kishte marrë përsipër të bënte “të ashprin” duke i lënë nënës sonë “dorën e butë”. Ajo na plotësonte çka mundnin, teksa babai lejonte të dukej sikur ishte ai që na ndalonte ato kërkesa që ata, të dy, nuk mundnin të na i plotësonin. Gjer edhe ndjesinë, e përcaktonte ai.

“Të doni atë,” thoshte për mamanë tonë. “Se mua do të më doni se s’bën!”

Natyrisht i donim të dy, ndonëse më shumë të lejuar t’ia shprehnim nënës. Me të flisnim më shumë, ndonëse më hapur me babanë. Besonim se ca gjëra duhej t’i dinte vetëm ajo. Vonë, shumë vonë kuptuam se dinin njëlloj të dy. Nëna ia tregonte babait tërë ç’i besonim asaj dhe kurrë nuk e dekonspiruan këtë sekret që mbante gjallë tërë harmoninë në shtëpi.

Sot, ah sot e urdhërojmë kollaj veten të pranojmë se s’mund të ndodhte ndryshe. Ishte kohë e dukjes ndryshe. Sërish, s’më kujtohet pse s’pyesnim përse e mërzisnin babanë. Askush s’na thoshte përse ishte faj që shtëpia e gjyshit apo e dajove të tij qe në majë të kodrës që zotëronte fshatin. Kjo përmendej. Ngaqë përsëritej, babai kthehej në shtëpi dhe…dilnim për shëtitje.

“Hallin tuaj kishte. Për veten, kokën lart e mbajti”, thotë nëna, edhe vite më vonë. Ishte po ajo që, ato kohë, të njëjtën këshillonte. “Edhe ju si ai, trupin e kokën drejt, mirë?!”

 ***

Gjithë-gjithë në atë kilometër rrugë të asfaltuar, aty merrte vlerë shëtitja.

Asfalti arrinte qendrën dhe e qarkonte lakadredhën te lapidari duke u mbyllur në nisje. Në ato orë, qyteti shfaqte thelbin e vet, misterin e të qenit ai që ishte. Pa bujë të folur, me zhurmë të brendshme. Jetonte për atë orë shëtitje në mbrëmje, në atë kilometër të asfaltuar midis ndërtesës së Pushtetit, zyrës së të Plotfuqishmit dhe e avashte hapin te Shtëpia me Plepat. Mbase dukja aty, ishte arsyeja e shëtitjes. Të shtunave e të dielave, qytetin e gjeje në atë qark, në tension të fshehur.

Në atë copë rruge shfaqeshin siç nuk do t’i dëshironte syri i atyre që nuk gëzoheshin për ta.

Ndjeheshim mirë që, në ato metra shëtitore, dukej më i ri, më i bukur, më i butë. Ah, ta shihte edhe nëna ashtu. E dinim, na ndiqte me bisht të syrit, që nuk ia ndanim sytë, cepit të mustaqeve, buzëqeshjes, atij lloji nervozizmi të pa-shqitshëm te buzët.

Largoheshim nga qendra dhe babai shtendosej, si prijësi i kuadratit që printe paradën pasi kalonin tribunën qendrore. Atje më tej, kur linim pas pjesën e asfaltuar, s’kujdesej për ta fshehur epjen e shpinës, aq i bënte nëse dukej i lodhur, por gjente nge të na pyeste cilët ishin ata që sapo na kishin përshëndetur. Ia tregonim emrat.

“Mjaft të më thoni mbiemrin e tyre!”, i mëshonte fjalës.

Vetëm më vonë morëm vesh se disa dëshironin të mos na shihnin në shëtitje.

“Secili ka mbiemrin e tij. Secili shëtit mbiemrin e tij...”, thoshte babai.

Më vonë do të kuptonim se “secili shëtiste kleçkën e tij”.

Vëllai i madh vendoste dorën tek parakrahu i babait dhe merrnim rrugën për shtëpi.

E dinim se tashmë nëna kishte dalë atje, pas gardhit me trëndafila, për të na pritur me sy, nga sa më larg. Hynim te porta e oborrit dhe ajo priste, përgjonte e tëra t’ia shihte buzëqeshjen, dritën që vetëtinte në sytë e tij, pastaj na puthte neve, me radhë.

Shkonim për te dollapi gardërobë dhe linim rrobat e shëtitjes.

Nëna kishte hyrë në dhomën e ndenjës, pas tij. Atje i gjenim, në heshtje. Sytë mbushur me lot. Hajde ta merrje vesh përse...

Mbase prandaj, ky rrëfim duhej ri-shkruar pa-pushim.