Emi Krosi: Njeriu-politikan si ekzistencë dhe frymë, në poezinë e Sokol Olldashit

Tema: Njeriu-politikan si ekzistencë dhe frymë, në poezinë e Sokol Olldashit

Aktshkrimi është dokumet, që identifikon autorin. Çdokush, mund të lërë një akt shkrimor si testament, në fushën e kulturologjisë sidomos. Por, ajo që mbizotëron testamentin shkrimor është poezia, si art/frymë/shpirt/magjepseje. Në këtë rrugëtim poetik, poezia dhe njeriu, apo poezia dhe politikani, sendërtojnë Unin Individualist, si në rastin e poezisë së Sokol Olldashit. Përtej petkut të politikanit, të drejtë/bujar/humanist/demokrat me vlera njerëzore të papërsëritshme, Njeriu dhe Poezia, njeriu dhe Politikani, njeriu dhe Ekzistencializmi, sendërtohen në poezinë "Unë dhe Unë" (Olldashi: 2014). Poezia dhe politika janë pasione dhe binjake.

Poezia, perceptohet jo vetëm si çështje etno/kulturore-gjuhësore e shumë popujve, por përfshin një gamë shumë më të gjerë çështjesh “politike” përmes shkrimit dhe leximit, përmes termave po aq personale dhe publike, si një mjet për çlirimin e gjuhës dhe si mënyra për liberalizimin “intelektual dhe politik”, tregon sesi roli i autorit “të maskuar”, parakupton një stil të ri leximi dhe një rol të ri për letërsinë, përtej  “lojës politike joshëse me lexuesin”, ku vetë politika është e pandashme nga ndjenjat e njerëzve,  “të kapur në gjendje kurthesh”, të duket si një “retorikë e rreme” kryefund!  Në fund të fundit, ky është një libër jo vetëm për përfshirjen e një poeti në politikë, por edhe për mundësitë e ndërveprimit midis artit dhe imagjinatës nga njëra anë, dhe jetës politike në shoqëri, nga ana tjetër: midis asaj që vetë Bajroni e quante “fjalë” dhe “gjëra” (University of London: 2017). Zakonisht politikanët, në postmortun lënë dorëshkrime apo letërsi në formë kujtimesh, por ka dhe nga ata/ato, që janë më parë krijues pastaj politikanë.  Sokoli ose Koli (siç e thërrisnin shokët dhe miqtë), pak njihet si krijues, por poezia e ka shpëtuar atë nga “vetmia”, apo “burokracia” e politikës, përmes vargjeve: “ka muaj që askush nuk troket në këtë portë /të mbyllur, kam vite që pres /trokas vetë herë-herë, nga brenda, /për të parë në ka njerëz përjashtë. ” nga poezia “ E papërballueshme” * .

Libri është ndarë në 10 (dhjetë pjesë), duhet parë si nën/njësi brenda së tërës.

Poezia e Sokol Olldashit është një prurje e veçantë në letërsinë shqipe. Libri ka mbi 200 faqe, me 83 poezi dhe me grafikë, me një dezanjo mjaft moderne dhe estetikë libri, ku lexuesi do të gjejë:

-       një poezi krejt ndryshe dhe një zë të fuqishëm lirik modern,

-       një poet i mëvetësishëm dhe tepër individualist,

-       një personazh publik që sfidon vetëveten/politikën/shoqërinë,

-       një zë i thellë, filozofik dhe sfidë ndaj zhgënjimeve social-shoqërore dhe sidomos atyre

politike. Një poezi, që zëfortë, rebelohet kundër padrejtësisë morale dhe zhgënjimeve, dogmave dhe farsave politike. Ajo është një poezi njerëzore që komunikon me çdo lexues. Të gjitha ngjyrat e jetës që nga bardhezia e deri tek metamorfoza njerëzore, përmes një poeti rebel, i dashuruar me të bukurën dhe i pakënaqur me realitetin (Nesturi: 2023), duke parë thellë brenda vetes, po me një personalitet dhe individualizëm prej një bohemi, la një varg të shkruar. Të tilla do të përmendja;”Dhe unë dhe ti”, “Mikut tim, Xhimi”, “Do të iki një ditë bashkë me vjeshtën”, Dashuri”, “Letra e fundit”, “Si tingulli i një bluzi”, “17 shkurt 1993”, “Kënga”, “Natyrë e qetë”, “Të dielën”, “Teatri i hijeve” etj...etj., me një sinqerit shkruesi, i vetëdishëm se është në luftë me të keqen politike, sidomos demokracia e deformuar,  që akoma mban peng shoqërinë shqiptare.  

Kësaj poezie, mund t’i qasemi përmes:

A.          Metafora e shpirtit

Metafora e shpirtit, përmes fjalëve: [shpirt/shpirtra, del 16 (gjashtëmbëdhjetë herë)], shenjimi pëmes  shpirtit, është një rilindje, ku rebelimi dhe e pavetëdijshmja bashkë me Unin Poetik, janë thagma e trajektores së poetit. Ky shenjim, është përtej projektimit të njeriut modern, që kërkon dritën shpirtërore të mbijetesës, si koncept i pafundëm i katarsisit poetic. Sipas Platonit, dashuria fizike dhe shpirtërore varen nga njëra-tjetra, se dashuria është nga shpirti dhe trupi dhe veprimet e shpirtit varen nga trupi (Smith: 1985: 14), se shpirti si vetm si metaforë, por dhe trajtë lëndore e padukshme, është pasqyruar në vargjet: ....shpirti im -një skelet që buzëqesh /një grumbull kokallash mishërëna /sot /shpirti im - mish i kalbur /që qelb /grimca ëndrrash /përgjysmë të lëna...., poezia “Sot”, pasi ato përcjellin perceptime të ndryshme, për atë që do të thotë të ndiesh dashurinë. Këto ide të ndryshme se çfarë është dashuria, lidhen me rolin fizik dhe shpirtëror. Lidhja me shpirtin, është diçka mes trashendencës fizike, në rrafshin e trupit të njeriut, moral dhe filozofik, ashtu si edhe “diskursi personal”, duke ndërmjetësuar mes trupit fizik dhe Zotit, saora ka kapërcyer kohën dhe hapësirën (Stenier: 2011: 32), është projektimi i njeriut modern, që kërkon dritën shpirtërore të mbijetesës, si koncept i pafundëm i katarsisit poetik, përmes lidhjes trup-shpirt, ku dallojmë dikotominë;

a)     qenësia e shpirtit si ekzistencë filozofike në formës e trinisë, Arti + shpirti + vepra,

b)    transhedenca mes jetës/vdekjes dhe dashurisë/frymës,

c)     ekzistenca e shpirtit si nyje lidhëse me Qenien Siperiore të Krijimit njerëzor,

d)    lidhja e shpirtit dhe trupit si esenca e qenësisë fizike të njeriut.  Sentencat e sendërtimit

të simbolit të shpirtit saora përrokin fiziken, por nënkuptojnë dhe metafiziken. Lënda dhe materia, trupi dhe shpirti, në vargjet: vetëm shpirtin kam.../Merre, ta fal!/Si shkëmbim,/vetëm një puthje/ta fus në akuariumin e formalinës/ prej nga shpirtin nxorre/e, para se të vdes/të ta kthej sërish./Mbaje shpirtin përjetësisht, në poezinë “Vetëm shpirtin kam…” . Ndarja midis trupit dhe shpirti, përqaset si lëndë (jetiko-natyrale, përpos ajo letrare), kërkon një trup për shprehjen e tij: “natyralja e përsosur” gjendja e shpirtit të bashkohet me trupin, dhe kur shpirti është i papërsosur, sipas neoplatonistëve, që besonin se dashuria përfshinte shkëmbimin e zemrave ose shpirtrave (Targoff: 2008 :61) në poezi, nuk ka lidhje me atë lloj transhendence. Këto poezi, na rrëfejnë se ritmi i ciklikës trup-shpirt lidh fizikisht dashurinë e njeriut. Vetë rrugëtimin gjenerativ i fjalëve sema, të nxjerrë  nga tema, si konfiguracion diskursiv, emërtohen si figura - sema në rrugëtime figurative (Courtes: 1979), bazuar vetëm në  një fjalë të vetme, që është fjala më përmbajtësore në krejt këtë vepër.

B.          Metaforizimi i vdekjes

Metaforizimi i vdekjes, simbolizon “vdekjen” e njeriut në një shoqëri moderne demokratike. Fjalët:[vdekje/vdekjet/vdes/i vdekur, del 19 (nëntëmbëdhjetë herë)], nuk lidhet me vdekjen si proces jetësor të njeriut, as më “vdekjen poetike”, por krijon një strukturë tipologjike mes realiteti surreal dhe ankthit, si pjesë e të ndryshueshmes dhe të shumllojshmërisë, si një element narrativ diskuriv gjithnjë në ndryshim mes jetës/vdekjes. Krijimi i imazheve simbolike brenda të cilave ne imagjinojnë botën dhe vendin tonë në botë, nuk është parësore vetëm në art, por edhe në realitet, se nevoja funksionale për t'i dhënë kuptim imagjinativ jetës sonë, përfshin domosdoshmërisht një nevojë për të kuptuar vdekjen/varrin/ varrezat, përmes kryepoezisë (për mua një nga poezitë më të mira) “Të dielën”, me vargjet:  do të shkoj në varreza të dielën /Pa dal dielli ende në ndajnatë /S’do ta zgjoj, jo, rojen syfjetur /Qetësisht do mbyll portën prapë. /Do eci i heshtur ndër varre /Në mes emrash që të shumtën s’i njoh /Pak vend bosh do të gjej të ngul kryqin /Në dheun nga shirat bërë llohë. /Do të ndez më pas një qiri /Një cigare me qiri do ta ndez /Do ta fsheh paketën nën plis /Ta pi ngeshëm pasi të vdes /E të ik.... . Nuk ka rregulla që kufizojnë përgjigjet emocionale ndaj përshkrimeve të vdekjes në letërsi. Frika, trishtimi dhe kënaqësia, formojnë emocionet si bërthama kryesore për gjinitë kryesore letrare, saherë të moduluara nga neveria e vekjes (Clasen: 2017:313), struktura poetike e poezisë, lidhet dhe me gjithë vdekje, natyra ose jo, por që sot edhe bota librore apo edhe bota e kinematografisë përfshihen si katarsis (çlirim), ndaj së keqes njerëzore dhe universale, që është vdekja:  minjtë /ulërinin poshtë dritares /Ai... /u ngërdhesh për herë të fundit /u përpëlit drithshëm /vdiq... /Minjtë heshtën. /Ai... /heshti bashkë me ta, poezia “Vdekje” .Vdekja nuk është vetëm koncept thjesht letrar, por edhe një formë tmerri, frike, kontrasti mes dallimit të së keqes dhe të mirës, sepse vetë fjala vdekje; është tmerri për njeriun, qëkur Bibla përmes Abelit dhe Kainit shpalli vdekjen, si proces të fundëm të jetës njerëzore, se në një botë të ndryshimeve të befta, qëndrimi tradicional karshi vdekjes (Aries: 2004 :304), është ngjarje e pashmangshme dhe misterioze, sepse ajo është e vlefshme edhe për letërsinë, pasi krijon pezullim, mister dhe efekte emocionale të narracionit. Prania e elementeve individuale që janë në marrëdhënie me elemente ndërfutëse, letraro-poetike, gjatë gjithë librit duket si një aplikues imazhi (Floch: 1990: 251).

Simbolika e hijeve është përmbysëse. Fjala; [hije; del 8 (tetë herë). Përdorimi i simboleve, për të ndërtuar përvojën tonë në një poezi përmes imazheve të marra, nga  përditësia jonë, na ndihmojnë për të ndërtuar përvojën, identitetin dhe kulturën tonë. Vargjet: një hije varet tek unë /me thonjtë e gjaktë /ngulur në venat bosh /unë varem pas një hijeje /me dhëmbët e mij të helmët /sytë i nxjerr/ kafshojmë njeri-tjetrin /unë dhe hija /vritemi hija dhe unë /vdesim, unë dhe Unë, poezia “Unë dhe unë”. A vriten hijet? Hija është jetike për vetë mbijetesën tonë; është instinkti që fillon kur psikika jonë e ndërgjegjshme ka hequr dorë nga dëshpërimi. Hija mbetet një arketip në psikikën njerëzore (Jakobi: 1991:43). Se hija është pjesa më e fshehur dhe e ndrydhur e vetes, që ne zgjedhim ta injorojmë shpesh, sepse bie ndesh me vlerat tona personale. Mund të krahasohet  me Idin frojdian, pasi ai përfaqëson nevojat e njeriut dhe dëshirat më të errëta të tij. Megjithatë, ndërsa ne vazhdimisht e pranojmë dhe luftojmë me Idi-n dhe Superegon tonë, ne shpesh nuk jemi as të vetëdijshëm për ekzistencën e Hijes. Jung besonte, se ne duhet të përballemi me hijet tona si pjesë e një procesi të quajtur individualizëm, do të na ndihmojë të arrijmë të përballemi me personin tonë brenda nesh (Jung: 1981: 18). Hija, në përgjithësi është errësirë, ​​ose natë, janë terma që, në kuptimet e tyre përkatëse (pjesërisht mbivendosëse) jofigurative, tregojnë fenomene natyrore dhe perceptime vizuale, empirike nga njerëzit. Një hije është një paradoks, që përfaqëson praninë dhe mungesën, me vargjet: në shpinë na varet /klithma kërcënuese e një krisme /hijet tona /ravijëzohen përçudnueshëm /mbi kalldrëme të përgjakur /me pistoletë në dorë/..../  Kështu, me radhë /derisa Armata e Hijeve /të bëhet e pamposhtur /derisa jeta të quhet vdekje, tek poezia “Armata e hijeve”, me nënshkrimin (Lecce, mars 1997), poezi që etiketon kohën historike, ku politikanë “hije”fshiheshin pas krismave kërcënuese të armëve dhe çmendurisë vrasëse, kundër një armiku “të padukshëm”.  A nuk janë poetët ata që na tregojnë se jeta është kjo tërheqje midis hijes dhe pranisë së gjithçkaje që dëshirojmë? Meqenëse ka stile të ndryshme të letërsisë, hija poetike ekziston, çuditërisht, është vetë errësira  (Dendle: 2001: 234), në kuptimin specifik, domethënë, fjalët e përdorura nga autorët për të shprehur errësirën vizuale, semantike dhe simbolike, mendime të errëta, tregon se hijet janë njëkohësisht të çuditshme dhe intelektualisht të dobishme, për të na ndihmuar të kundërshtojmë disa paragjykime dhe të kuptojmë më mirë mjedisin tonë vizual (Sorensen:2008: 25), por hija dhe errësira a nuk e kanë simbolikën të njëjtë, si:

-       errësira në kuptimin më të përgjithshëm,

-       errësira dhe hija, (vetëm hija),

-       errësira dhe errësira (e zeza),

-       errësira dhe grija ose ngjyra të tjera të errëta, (ngjyrat e errëta),

-       errësira dhe mjegulla,

-       errësira dhe fshehja ose thellësia, (i errët/i thellë). Aftësia e transfigurimit të errësirës

në dritë, dhe anasjalltas, mundëon zbulimin e anës së mrekullueshme të reales, se përjetim individual, për njohjen e njerzores si shumë të rëndësishme (Hume: 1888), proces përmes të cilës, njeriu i shtyn limitet e tij njohëse, mëpërtej vetes dhe botës.

D.          Metafora e dashurisë

Një poet si Koli, nuk mund të mos të shkruante për dashurinë, sepse dashuria për njeriun, ishte themeli i poezisë së tij kundër padrejtësive shoqërore dhe shëmtimit njerëzor. Dashuria njerëzore, ose erosi që reflektohet tek poezia e tij (quajtur rëndom si poezi erotike), me vargjet: mos u merakos e dashur /nëse do të kemi uri /gjokset tona do të hamë /njerin unë, tjetrin ti /e nëse s’do të/ ngopemi /kofshën tënde të bardhë /krahun tim të fortë, /më vonë /testet e mia e mitrën tënde /e nëse sërish s’do të jemi ngopur /kraharorët e njeri -tjetrit do të çajmë /me dhëmbë /në grahmat e fundit /do të/ kafshojmë /zemrat poezia “Dashuri” , na rrëfen se poezia lirike erotike nuk kufizohet vetëm në shprehjen e drejtpërdrejtë të ndjenjave, por i drejtohet lexuesit nga këndvështrimi i të dashuruarit. Në traditën “idealiste” erotike, dashuria transhedentale i nënshtrohet dashurisë tokësore, sepse ajo është e përkohshme. Përshkrimet e poezisë lirike dhe kontrolli i imagjinatës, fuqia dhe saktësia e mishërimit në përshkrimin e objekteve të “shkrira” në emocione të forta, është një shumëllojshmëri “masash lirike” që korrespondojnë me “zakonet e mendimit të lirë” , duke i dhënë një kthjelltësi metrike vargore,  që komunikon në mënyrë efektive me dashurinë (Phillip: 2018: 621). Ashtu si dashuria që  është objekti i dëshirës njerëzore, lirikat erotike kënaqin lexuesin, duke prodhuar të vërtetën e "trillimit" ose iluzionit të përkohshëm “të një dashurie të pavdekshme”. Por, dashuria e vërtetë është tjetër gjë.  Ajo, jo vetëm si ndjenjë reale mes njerëzve, por dashuria është sublim i Epërm njerëzor, për të dashur dhe ndjerë i dashuruar.

E.           Struktura stilistike

Stili i ndërtimit të poezisë dhe vargut ka një pasuri të madhe, me përsëritje, krahasime, enumeracione, sidomos përdorimi i retiçencës duke i dhënë një emocion të veçantë poezisë , përmes detajeve stilistike ashtu si tek poezia “Natyrë e qetë”, mbi tryezë /një shishe .... /një kuti cigaresh /dhe… /“ Tre shokët” /i hapur /në faqen e fundit…. ku dominon retiçenca, sepse ajo mbart peshën specifike të fjalës poetike të Olldashit, ku spikat “forca/pesha e retiçencës”(Dollani: 2015), duke e bërë poezinë krejt të dallueshme nga poezitë e bashkohësve.

Retiçensat: ti s’erdhe…unë prita/  i tmershëm është valsi i merimangave... /një kuti cigaresh

dhe… /në faqen e fundit… /të egër…/dhe unë dhe ti.../ ktheu... /pranvera erdhi.../ ti jo.../ ti s’erdhe…unë prita/ unë vura re sytë e tu.../ 47 herë u kollita…/janë tepër shumë... /megjithatë … /kur ai.../dhe.../ fatmirësisht të vdisnin.../ do të kthehej…/… pas shfaqjes/s’e theva.../Amen…/….nxirri/me…kaq/e të ik…/…të qeshim/kam?.../u lodha…/përgjysmë të lëna.../ thellësive të shpirtit tim.../habitesh.../në muzg?.../jam plakur..../...e s’rikthehem/...s’e kthen/ ne shkuam.../...shumë larg/...kurrë më/pse...?!/i shkretë.../ai.../vdiq.../minjtë.../një.../si më parë.../të një peme.../.../zjarrit/mia!.../gjë.../më kërkon mua.../ti që s’e dhe.../kur ora do shënojë.../por.../gjithë helmet që ke.../për ty.../...pa zë/e squllur.../të qëlloje.../qetësisht.../nuk dua as të prita.../...fiiiikini dritaaat/ka në të.../gjithnjë të thellë.../tani...

Përsëritje e trefishtë: e puth/e puth/e puth.

Krahasime emrore: një kaltërsi e kthjellët/të ftohtë gri /sytë e tu ngjajnë me qiellin/ të gjelbëruar /të thatë/ në lulëzim /të verdhë /të bukur/kjo natë është e bardhë/si një nuse e vdekur/papërsëritshmërisht fisnike/e bukur/

Dhe pemët dhe lulet 

dhe lulet dhe zogjtë 

dhe zogjtë dhe macja 

dhe macja dhe minjtë 

dhe minjtë dhe gjyshja 

dhe gjyshja dhe unë 

dhe unë dhe ti                         përsëritja + enumeracion+ anafora

Fjalët kyçe:  këngë/ vdekje /qiell/mik/varr/mbrëmje/ dhomë /kitarë /natyrë /unë /ti/ vajzë /yjësi /vetmi/ vegim/gjethe/shi/çast/gri/qielli/dielli/gota/rrugë/ imazhe/plepa/fëmijërie/fshat/Zot/ puthja /frymë/ vjeshta /dashuria /hije /prag /varreza /deti /dhimbja /ëndërr /lot /oqean /afër /larg /kale /lotë/fjala/dimri  etj.

 Trope metaforike: ditën që vdiqa linda sërish/një syth në degë të thata/njerëzit erektojnë në formë lotësh/ që mbini mbi epitafin e shpirtit/gjethe që bie bleruar në pyje epshesh/ hap gjith/ sirtarët e shpirtit tim/ që shëmbëllen me trungun e djegur të një peme/kur në rubineta rrjedh malli im violet/me lëkurën tonë të ngjisim degët e pemës/ unë rrugët mbledh mbi pëllëmbë/kuisjet që unë i mësova me aq zjarr etj.

Fjalëformime: kundërmon/panjohur/varrmihësit/tejshkuar/pëshpëritje /buzëqeshjen /përjetësisht/ megjithëse /përballë /njëherë /palëvizuar /pështyjnë /përçudnuara /vendlindje /përditshme/përjetshme/monotonen/stërgjyshe/përlotesh/përcjell/mirëbërësin/pakthyeshme/papërsëritshmërisht/zbardhëllimën/përmortshëm/dykëmbësh/syfjetur/ndajnatë/dalëngadalë/përçdoçasti/vetvetes/rikthehet/mishrëna/përgjysëm/endacak/frymëmarrje/ndjellakeqe/këmbëzbathur/përkuleshim/ringjalljes/përthyer/pakapshmëri/përkund/mëdyshas/sidoqoftë/frymëmarrje/përqark/papërballueshme/paparët/përzënë/pafund/tejshpues/pangatërrueshme/puthjepritës/betonarmeje/vetëdija/pakënaqësisë/patrazuar/antivjedhje/moskuptuesve/pambrojtur/pamjaftueshme/gjithëhetë/përbrenda/përçudnueshëm/përgjakur/rivrarë/krishtlindje. 

Së fundmi: përveçse leximit, poezia post/mortun e Olldashit, është kjo që ka mbetur dhe  asnjë kritikë nuk e ndryshon dot, testamentin shkrimor të politikanit largpamës, mendjehapur S. Olldashi. Për më tepër një poezi:

Ëndrra ime

e vogël

sa oqeani

e madhe

sa një pikë loti.

                           (ëndërra).

BIBLIOGRAFIA:

1.      Aries, Philippe. (2004):  Philippe Aries and the Politics of French Cultural History; Patrick H. Hutton Series: Critical Perspectives on Modern Culture. University of Massachusetts Press.

2.      (2017): Byron: The Poetry of Politics and the Politics of Poetry. Routledge: University of London and New York.

3.      Clasen, Mathias. (2017). Why horror seduces. New York: Oxford University Press

4.      Courtes, Joseph. (1979): Introduzion á l’analyse narraive et discursive, PUF, Paris.

5.      Dendle, Peter. (2001): Satan Unbound: The Devil in Old English Narrative Literature, Toronto.

6.      Dollani, Pirro. (2015): Sokol Olldashi: nuk e di ç’lë pas, nuk e di ç’ke përpara, “Dielli”, Las Vegas; https://gazetadielli.com/sokol-olldashi-nuk-e-di-cle-pas-nuk-e-di-cke-perpara/

7.      Floch, Jean-Maria: (1990): Semiotics, Marketing and Communication: Beneath the Signs, the Strategies, PUF, Paris.

8.      Hume, David. (1888):  A Treatise of Human Nature. Oxford: Clarendon Press.

9.      Jacoby, Mario. (1991): Individualiteti dhe Narcizmi. Psychology Press.

10.    Jung, Carl.  (1981): The Archetypes and the Collective Unconscious, Volume 9. Ed. R. Hull. Princeton University Press.

11.    Nesturi, Kliton. (2023): Poezia e ndjerë e Sokol Olldashit, “Tiranadiplomat”, Tiranë: https://www.tiranadiplomat.com/2023/12/18/poezia-e-ndjere-e-sokol-olldashit/

12.    Olldashi, Sokol. (2014): Unë dhe unë, "Gent-grafik", Tiranë. 

13.    Smith, Albert - James.  (1985): The Metaphysics of Love. Studies in Renaissance love poetry from Dante to Milton. Cambridge University Press.

14.    Sorensen, Roy. (2008):  Seeing Dark Things: The Philosophy of Shadows, Oxford.

15.    Steiner, George. (2011): The Poetry of Thought, From Hellenism to Celan. USA: A New Directions Book

16.   shënim: (**ylli, që shoqërojnë titujt e poezive, ashtu si tek përmbatja, janë të vendosura nga redaktori dhe botuesi, nuk janë të autorit).

                                                               Shtator, 2025.