Emi Krosi: MARISA ASHIKU RRASA

Tema: Dashuria, drita e shpirtit të lirikës, në poezinë  Marisa Ashiku-t.

Trualli i poezisë shqipe, po bëhet shumë më pjellore, me/nga penat femërore. Pena, të cilat përpos traditës, por lëvrojnë jo vetëm lirikën dhe poezinë post/modernene, por sidomos lirikën dashurore. Një lirikë kryekëput me tipare individualiste. Një emër i ri në poezinë shqipe, sidomos atë të lirikës dashurore, që saora është larg dashurisë si ndjenjë, që ngjiz jetën, në letërsi merr tjetër përmasë, pasi është një “bukë”që duhet të ngjeshur mirë, kur ka miellin e mirë (talentin).  Mariza Ashiku (Rrasa), është një emër i ri (jo si moshë), por si varg ky sythet e saj dashurore, me plot gjethërim të njomë dhe lëng poetik, ka çelë bisqe dashurie. E gjithë lirika e saj është trupëzuar “në një dritë lëbyrës në trupin e dashurisë” ka shkruar Alisa Vela, në paradhënien e librit “Hijet dashurojnë” (Ashiku: 2015). Është një dashuri përtej vetes, ku pikëtakohet individualizmi dhe universailizmi. Më përtej libri shihet në këto nivele:

1.     Niveli i parë:( nuk është vetëm një dashuri fiziko-trupore-shpirtërore), por një mision

dashuror i munguar për botën dhe njeriun modern. Dashuri do të thotë dhe mision. Dhe mesazh. Dhe njohje. Dhe botë. Dhe dritë. Dhe përplotmëri, dhe pamundësi. Dhe pamjaftueshmëri. Dhe tepri. Dhe përmasë. Dashuria, është sublimi i shenjtë i misionit për/mbi njeriun, kundër shëmtisë së botës, kundër së keqes që po sundon botën dhe atë. Vargjet: fruta të pjekura/bien nga pema e dëshirave/mbi degë./Muza var gërmat/që puthen mes tyre.../si qukapik çukit frymën/mbi fletën e bardhë..., poezia “Gjendje”, kuptohet që përtej dashurisë së saj, ka frymë/trup/dritë...Kumtimi i fjalëve si: [dashuri /zemër /trup /frymë /shpirt / dritë / hije / errësirë / vdekje / jetë], sendërton ritmin dhe gjallërinë e jetës: trishtim i bardhë/noton në ujëra sysh,/dhe prek thellësinë/e frymës sime.../arrij të dëgjoj veten... Koncepti i dashurisë është tashmë i lirë dhe i hapur ndaj një bashkimi të realizuar të të dashuruarve, por dhe për riciklimin e joreciprocitetit tradicional (Mary:2009:27), duke zbuluar dhe guximin primordial të gruas së parë biblike, një figurë e prekshme dhe në realitetin e sotëm zhgënjyes modern. Letërsia na lejon të përkufizojmë “dashurinë” si shprehëse dhe një ndjenjë e këndshme, nga një tërheqje emocionale ndaj, na largon nga një person tjetër, që zakonisht nënkupton një shprehje e dashurisë dhe preokupimit të fortë të dikujt, ashtu si në realitet dhe në poezi, ndjenjat nuk janë qëndrime joreale dhe idealiste ndaj një partneri, por dëshira të thella dhe të forta emocionale të dikujt, për tu lidhur me një person tjetër në mënyrë intime ose romantike, që kanë pengesa si në jetën reale, ndaj ndenja e dashurisë që besohet të jetë e sinqertë, është si një qëndrim i mbajtur nga një person ndaj një tjetri (Wells: 2007: 64), që përfshin një predispozitë për të menduar, ndjerë dhe sjellë në mënyra të caktuara, drejt atij personi që dashuron apo ke marrëdhënie intime. Por dashuria nuk është e përjetshme. Por dashuria nuk është e përjetshme. Ajo, ndërron formën. Kthehet dhe në dhembje dhe harresë.

2.     Niveli i dytë: (ringjallja e shpirtit), nga ngrehina e përditshmërisë vrasëse të jetës, vjen

përmes dritës dhe shpresës që e shpëton nga thellësitë e “vdekjes” dashuria për njeriun, përmes vargjeve: nëse bie...,/t'më fërkohet në frymë,/t'më digjet në shpirt.../e ndërsa fiket nën vete,/u bëftë/tek unë,/Dritë!...Drita dhe dashuria, në mënyrë të pavëtdishme ka kaluar në një qasje tjetër, në atë  lloj lidhjeje trashendenciale ku Shpirti + Fryma = Dritë. Drita e saj nuk është drita objektive, por është shëmbëllimi i dritës së shpirtit, përmes lementeve:

-       dashuria përmes shpirtit/frymës,

-       dashuria përmes universit individidualist (Unë/Uni etj.),

-       drita dhe dashuria si substrat i ardhmërisë së njriut,

-       drita dhe përtej/drita, dashuria dhe për/tejdashuria si trashendencës universale,

-       dashuria si ekzistencë e njeriut për të qenë vetëvetja,

-       drita është dhe analogjia e të keqes, kundër/ndaj errësirës. Dy shpirtrat që “ndërjetojnë”,

do të thotë se lëvizin së bashku horizontalisht kryesisht, si rezultat,  se dashuria seksuale trupore, bëhet mënyra për të prekur shpirtin në “ecstasy” (Guibory: 2006 : 35). Sentencat e sendërtimit të simbolit të shpirtit saora përrokin fiziken, por nënkuptojnë dhe metafiziken. Lënda dhe materia, trupi dhe shpirti.  Ndarja midis trupit dhe shpirti, përqaset si lëndë (jetiko-natyrale, përpos ajo letrare), kërkon një trup për shprehjen e tij: “natyralja e përsosur” gjendja e shpirtit të bashkohet me trupin, dhe kur shpirti është i papërsosur, sipas neoplatonistëve, që besonin se dashuria përfshinte shkëmbimin e zemrave ose shpirtrave (Targoff: 2008 :61) në poezi, nuk ka lidhje me atë lloj transhendence, jomateriale ose shpirtërore.

3.     Niveli i tretë: (drita dhe errësira), janë sinonime të qenësisë tonë, se vetëm shpirtrat e

bukur, rrezatojnë dritën e dashurisë. E mbaj qenien tonë në këmbë, kur bota moderne njeriut e ka flakur në “cepin e harruar” nga vetmia e teknologjisë, që po e zëvendëson njeriun. Vargjet: që mërmëriste imazhet/e dy hijeve që bënin dashuri,/ndërsa unë.../unë shlodhja sytë brenda/syve të tij..., poezia “Hijet dashurojnë”. Koncepti i dashurisë është tashmë i lirë dhe i hapur ndaj një bashkimi të realizuar të të dashuruarve, duke zbuluar dhe guximin primordial të gruas së parë biblike, një figurë e prekshme dhe në realitetin e sotëm zhgënjyes modern. Vargjet: unë, sutë mali/nuhas gjurmët e tua,/mbi shkëmbinjtë e majave të Libanit/veshur me dëborë,/të të gjej, dreri im..., vetë indentifimi i unit lirik, në vetën e parë [unë/uni], na rrëfen gjithërrokjen e krejt universit jo vetëm femrëror, por edhe akshkrimin e fateve të njëllojat të femrave/grave. Ajo, bashkohet me çdo femër (të gjith ato që luftojnë kundër kancerit të gjirit), por dhe gjithë peshën dhe barrën e familjes apo mëmësisë (sidomos nënat e divorcuara). Unë, pra (ne/ju/ajo) janë të gjitha femrat dhe gratë që përherë janë në beteja, për një botë të barabartë gjinore, që femrat të jenë të gjithëpranueshme (përtej përbuzjes gjinore), jo vetëm në familje, por dhe në politikë /biznes /art dhe letërsi. Beteja gjinore, pranimet/përjashtimet, sendërtohen dhe shtresëzohen dhe mes rrjeshtave si shqetësim post/modern, ku arketipet janë përmbysur dhe shndërruar në homogjenitet. Por dashuria nuk është e përjetshme. Ajo realizohet përmes bashkimit dinamik të të kundërtave (Hart: 2010: 90). Nuk është tërësisht një topikë mistike, por hapëron qenësinë mitiko-biblike të krijimit të burrit dhe gruas, sepse si çifte kundërshtuese burrë/grua apo burrërore/femërore, ka një ekzistencë të pavarur, si variante të një force të vetme jetësore, që shumëfishohet në kohë dhe hapësirë, dhe në konfliktet mashkullore/femërore (çiftëzim/sterilitet). Ndërtimin psikoanalitik të Frojdit, e hedh poshtë Lacan-i. Lexuesi futet në konflikt me veten dhe shkarkon dëshirat përmes leximit në konflikt edhe me të vërtetën, është egoja e dikujt që pozicioni i subjektit të imagjinares, është njeriu që ka një dashuri, që egoja e tij bëhet e vërtetë në nivelin imagjinar (Lacan 2001 : 142), sepse imazhi i saj/ i tij përputhet dhe pohon vlerën e dëshiruar të vetëimazhit të poezisë së Ashikut.

4.     Niveli i katërt; (prania e gengnishtes),  që tingëllon shumë ndrushe, tek poezia “Kisha

Dasht”, i vjen një tjetër kumt vizual dhe shprehshmëria, si një melodi e amëlsisë si dashnisë, përmes ndoshta dhe vetë fjalës [dâshni/dashuri], ku vargjet: a ban me andrrue/lëkurën teme/t'mbulume/prej puthjeve tuja,/tu u mshtjell/me fjalën të due,/ndër buzë,/si qefin rreth trupit..., përfshijnë një predispozitë për të menduar, ndjerë dhe sjellë në mënyra të caktuara, drejt atij personi që dashuron apo ke marrëdhënie intime. Por dashuria nuk është e përjetshme. Ajo është ndejllëse e dëshirave, përmes bashkimit dinamik të të kundërtave. Nuk është tërësisht një topikë mistike, por hapëron qenësinë mitiko-biblike të krijimit të burrit dhe gruas, sepse si çifte kundërshtuese burrë/grua apo burrërore/femërore, ka një ekzistencë të pavarur, si variante të një force të vetme jetësore, që shumëfishohet në kohë dhe hapësirë, dhe në konfliktet mashkullore/femërore (çiftëzim/sterilitet).

5.     Niveli i pestë: (shenjëzimi përme retiçencave), le hapsirë për një tjetër frymë, mendim,

largësi, prekje, gjetje në vargjet: …të vetmuarit e padeklaruar,/jetojmë në thellësinë e ndjenjës sonë,/të paprekur më parë nga askush..., poezia “Ne....”, se e gjithë linja e poezisë, është e shoqëruar nga kjo figurës stilistike që lexuesi mund të meditojë, për vazhdimësi apo dhe për “pafundësinë e imagjinatës” të lojës liriko-poetike. Sentencat e sendërtimit të simbolit të shpirtit saora përrokin fiziken, por nënkuptojnë dhe metafiziken. Lënda dhe materia, trupi dhe shpirti.  Ndarja midis trupit dhe shpirti, përqaset si lëndë (jetiko-natyrale, përpos ajo letrare), kërkon një trup për shprehjen e tij: “natyralja e përsosur” gjendja e shpirtit të bashkohet me trupin, dhe kur shpirti është i papërsosur, Marisa, përmes lirikës së saj e “përsos” atë.

Sëfundmi: lirika e M. Ashikut, është një lirikë që ngjallmon jo vetëm dashurinë në çift mashkull/femër, por një ndjenjë që frymëron brenda nesh, na frymëzon, përmes vargut të lirë. Nuk është amza e lrikës, por dhe liria femërore, që dashurinë ta dekodojë si ndjenjë dhe emocion për/mbi lexuesin e ri dhe bashkëkohor, të një poeteje të tjetëllojtë, që dashurinë e vesh me dritë, në mes të  territ post/modernis të shoqërisë asketike, ku njeriu vibron i vetëm në absurdin dhe kaotizmin e globalizmit.

BIBLIOGRAFIA:

1.     Ashiku, Marisa. (2025): Hijet dashurojnë, “Lena Grafik”, Prishtinë.

2.     Guibbory, Achsah. (2006): “Erotic Poetry”, in Achsah, Guibbory, The Cambridge Companion to John Donne, Cambridge University Press

3.     Hart, Matthew. (2010): Nations of Nothing but Poetry. Oxford University Press.

4.     Lacan, Jasques. (2001): Autres écrits. Seuil, Paris

5.     Mary Ward. (2009): The Literature of Love, Cambridge, University Press.

6.     Targoff, Ramie. (2008):  John Donne, Body and Soul. The University of Chicago Press. Chicago and London.

7.     Wells A. Marion. (2007): The Secret Wound. Love Melancholy and Early Modern Romance, Stanford, University Press.