Emi Krosi: HALIL RAMA - ZBRITJE NË TERRENIN E FJALËS MAGJIKE

   Libri i 30-të - Më 28 Tetor, ora 11.00 Promovimi në Kinema “ Maks Velo” Laprakë

                  HALIL RAMA - ZBRITJE NË TERRENIN E FJALËS MAGJIKE, SIÇ ËSHTË POEZIA

 Nga EMMY KROSI - Shkrimtare & Analiste e letërsisë 

Përsëri publicisti dhe gazetari dibran, Halili Rama, pas suksesit  të librit me publistikë/reportazhe/eseistik “Të fitosh titullin njeri”, me penën e tij të pashtershme si Drini, vjen me një libër tjetër.  Kësaj radhe me poezi dhe prozë, me titullin domethënës; “Oda dibrane”, një gjetje sa origjinale por dhe një shenjim i Unit të tij si krijues individualist. Libri është i ndarë në dy pjesë:

- pjesa I(poezi), që ndahet në (gjashtë 6 nëncikle), duke filluar nga:

1. FRYMËZIME NGA HISTORIA

Poezitë: “Te kulla e Gjonit”, “Vendlindja e Skënderbeut”, “Rizgjime meteorësh”, “Oda dibrane”, “Kastrioti n’festë”, “Zëri i nëntokës” etj., janë frymëzime me temë nga historia. Vargjet: “Ta dini se gjysh i Zotit Skënderbé/S’kish gjë tjerër në zotërim/Veç dy katundeve/Gardh e Sinë….”,

nga poezia: “Vendlindja e Skënderbeut”, se historia është rrëfyesja herë më e drejtë, herë më e gabuar, për/mbi identitetin tonë. 

2. VENDLINDJA

Në poezitë për/mbi vendlindjen, gjen fjalët si: Dibra /Muhurri /malet /vendlindja /historia /Sina/Drini/kuvendi/liria/oda/Skënderbeu/atdheu/fshati/mollë/ ku përmes krahasimeve na sjell bukurinë e natyrës së Muhurrit dhe tokës së saj prodhuese. Me vargjet: "Mal në 'Nandë Malet' e Dibrës,/Jo vetëm për lartësi,/Muhurri, perlë e natyrës/Me shumë bëma në histori", nga poezia: “Vendlindja ime”, bën një “autopsi” antropologjike të njeriut të vendlindjes. Poezitë: “Mollët e fshatit tim”, “Shterrimi i Murrës”, “Atdheu i trishtuar”, “Vendlindja ime”, “Myzeqeja e Dibrës”, na japin jo vetëm kujtimet e fëmijërisë, por dhe “fatin”e fshatit sot, të  braktisur ashtu si i gjithë atdheut i tij. Pra, vendlindja dhe atdheu janë një, në “kupën e dëshpërimit” poetik, të trishtimit dhe braktisjes. I njëjtë si fati i gjithë pjesës tjetër të Shqipërisë post/demokratike.

3. FAMILJA

Nuk mund të mos mungonte në vargjet e tij, ashtu si të çdo krijimtari letrar, ata, që nëse nuk na kuptojnë shpeshherë, janë  “prapa kuintave” dhe na mbështesin në heshtje, sepse çmendurinë e një poeti/eje nuk e kuptojnë. Por, familja dhe prindërit janë aty. Për ne! Për të na motivuar. Për të në na “kritikuar”. Për, të na thënë dhe “stop”, kur delli ynë letrar klithmon aq fort dhe furishëm nëpër ëndërrat tona të kahershme rinore.  Vargjet: "Për këdo, e shtrenjtë është nëna,/Por e imja, më e mira,/Ndonëse ish më e përvuajtura/Ajo qe vetë mirësia…..", te “Nëna ime, më e mira”, e para dhe e fundit nëna. E përhershmja. E paharrueshmj. E dhembshura. E pakrahasueshmja dashuri amësore dhe atërore me asnjë dhe asgjë. Poezitë, “Fjalëpak e punëshumë e babai im”, “Përjetësisht të dashuruar”, “Si drita e syrit”, “ Mbes ime Keida”, janë poezi që baftojnë si gjethimi në pranverë, nga lëngu i pemës së familjes. Nëna/babai/djemtë/nuset/nipat/mbesat/bashkëshortja, poezi me dedikime, por "yshtja" e mbesës e shëron autorin, përmes vargjeve: "Erdhi të vizitojë babën edhe Alesia.../Në dhomën ku kurohesha/si dritë shkëlqimtare.../E bukura, ime mbesë e ëmbëla.../Zemrën mal ma bëre..." nga poezia: “E bukura, e ëmbla Alesia...”(20.01.2025), me datën e shkrimit, a nuk është mjaltësuar poezia??! 

4. PERSONALITETE NË VARGJE

Vargjet: "Në faqe romanesh dhimbja i pikonte,/Për botën e vjetër lumë e kish urrejtjen;/Me penë e pushkë luftonte,/Bombë e flamur e kishte veprën…", në poezinë: “Me penë e pushkë” (Haki Stërmilli), me emërtimin [personalitete në vargje]. Si përkushtim, për/ndaj njerëzve të kulturës/penës/pushkës/historisë, ka "skalitur"  portretet e njerëzve me kontribute të vyera atdhetare dhe kombëtare të zonës e më gjerë; si Rrahman Parllaku, Haki Stërmilli, Shefki Karadaku, Margarita Xhepa, Teodor Laço, Sokol Olldashi, Hazis Ndreu, Shuaip Methasani, Sali Kurti, Muharrem Gjoka etj. Autori u ka dhënë zëshmëri këtyre “personazheve”, dhe në shkrimet e  reportazhet e shumta kulturore, social- shoqërore. 

5. MOTIVE POPULLORE  

Burimi i frymëzimit nga vendlindja, ku gëlojnë motivet popullore që nga kroi /gjethi /mali /bilbili/thëllëza/livadhi/baresha/lulezoja/ mali/djali/zalli/dhentë ku kryesimboli është kroi dhe vajza bareshë, ia shtojnë akoma më shumë bukurinë folklorit të zonës, jo vetëm të Muhurit por të gjithë Dibrës. Në këtë cikël, kryepoezia “Dilmë moj njëherë tek kroji”, ka një një nënshtresë apo subtrat të poezisë rutiske (jetës së fshatit) dhe asaj baritore, duke sendërtuar elementet e folkut popullor. Vargjet:  "Flakërima e shpirtit/Djeg sa qinda zjarre/Në pyllin e gjithësisë .../Dhe shuan mijëra afshe .../Dhe rritet prej mirësisë....", nga poezia “Flakërima e shpirtit”, janë vargje të thjeshta, të ngjizura përmes retiçencës, që e lë lexuesin ta plotësojë vetë mendimin.... Por, duket se një frymëzim naimjan e “vesh” pesëvargëshin me rimë ab/ab, por dhe me një tingëllimë të ngrohtë shpirtërore, që përrok gjithë frymëzimin. 

6. MEDITIME

Në këtë pjesë, autori sjell copëra nga realiteti socio-shqëror, por dhe atë politik. Meditimet janë pjesë e bashkohësisë me autorin, ashtu siç vijnë të qeta, pa ndonjë “lojë gjuhe” të vështirë, përmes vargjeve: "Bekuar qoftë kush blen e lexon një libër;/I kujtdo shkrimtari qoftë,/me emër a i "panjohur"../Në qoftë verë apo dhe dimër,/Diçka nga ai ka për të mësuar....", nga poezia: “Libri...”, duket si një homazh për librin, pikërisht në muajin tetor, në mujain e librit, tashmë kur leximi  është braktisur dhe libri ka humbur rrugën deri tek lexuesi i sotëm, post/modernist, duke u “përleshur” me internetin. 

                       *

- Pjesa II (tregime), me tregimet; “Dashuri e stuhishme në Plazhin e Gjeneralit”, “Zonja me tri shtetësi dhe tri shtëpi”, “Katër ngjarje në “sitën” e kujtesës”, të panjohura ndoshta për/rreth “botës së prozës” së Halil Ramës. Ai padyshim,  njihet për “gjuhën ” e reportazhit atistiko -letrar, që pak ndryshon nga tregimet e tij letrare, ku mbisundon trillimi, por (stili anon nga publicistika ). Por, përshkrimet janë vërtetë të  një “prozatori” me përvojë. Tregimi, “Rebelimi i qenit Mavis” , një ndërthurje mes të sotmes dhe të shkuarës, ku vetë qeni si kafshë besnike, mund të “rebelohet”, ashtu siç dhe rrëfimi në formë përralle, që është dhe një “mësim besnikërie” ndaj atij/asaj që të ushqen.  Këto vlera, sot janë zbehur, por aq sa vulgariteti i shoqërisë tonë, që gjendet tek tregimet e tjera të prozatorit Rama. Fragmenti: “e magjishmja Vali Stërralli qëndroi edhe disa ditë përkrah gjeneralit, që ndonëse në moshë të thyer e dashuronte marrëzisht. Në të vërtetë Ai, pragshekullori shtatlartë me bukuri të rrallë fizike e shpirtërore, s’kish asnjë rrudhë në fytyrë. Ndaj dhe Vali donte medoemos të provonte seks me të” nga tregimi: “Dashuri e stuhishme në plazhin e Gjeneralit”, na sjell një tjetër Halil. Atë të një treguesi plot epsh/eros/dashuri, që saora ngjallmom “lojën” dashurore të pamoshë dhe të pakohë, aq dhe të marrishme dhe çmendurake. 

Sëfundmi: një pamje ndryshe e publicistit H. Rama në poezi kryesisht të traditës, me rimë dhe vargim [katërstrofësh] dhe në prozën ficion. Një zbritje në terrenin e fjalës magjike siç është poezia.     Rama është si Drini, që nuk shteron kurrë. Ai është vital. Duke iu qasur lexuesit, me lëminë e poezisë, dhe prozës, një pamje tjetër e jetëshkrimit të tij.