E vërteta është me të vërtetë “më e huaj se trillimi”
(Tregime të Shërbimit Sekret prej një oficeri rus)
Dr Fatmir Terziu
Në librin Tradhëtia e lartë“High treason” (London: Hurst and Blackett) Koloneli V. K. Kaledin na shpie në një nga momentet më efikase të tij në Përmetin e asaj kohe. Përmeti, ky qytet i njohur i Shqipërisë, për figura të mirëfillta patriotike dhe intelektuale, në një mënyrë të panjohur na vendoset si një kryeqendër e një loje spiunazhi. E gjitha është në libër si një lidhje e kohës për të cilën flitet, një hapësirë filozofike për të menduar më shumë rreth gjërave që lidhen me shqiptarët dhe historinë e tyre. Në fakt është vetë oficeri rus i Shërbimit Sekret, Koloneli V. K. Kaledin, ai që na siguron një histori emocionuese dhe, nganjëherë, pothuajse të pabesueshme të aventurave të tij të “mahnitshme”, ndërsa ishte një anëtar i shërbimit të vjetër të inteligjencës Ruse Perandorake në vitet që i paraprinë luftës së Parë Botërore. Edhe romancierët më të bujshëm do të hezitonin, përpara se të dërgonin në shtyp një roman të tillë, të ftohtë në disa nga episodet që Kolonel Kaledin i përshkruan me një fakt-tipologji, që i bën ata dyfish bindës. Dikush e mbyll librin e tij me pasqyrimin e paqartë se e vërteta është me të vërtetë “më e huaj se trillim”.
Hyrja që na shtjellon
Në një hyrje që garanton vërtetësinë e pozicionit të kolonel Kaledin si ish-spiun dhe shfrytëzimet e tij, Gjenerali Sir Ian Hamiltonvë në dukje se autori gëzon një avantazh të madh në krahasim me romancierin popullor. Pas një reference vlerësuese për tregimin gjysmë fiktiv të Somerset Maugham, për aventurat në Shërbimin Sekret Britanik në Italitë përmbajtur në “Ashenden, the British Agent” (një nga librat më të mirë me spiunë), Sir Ianvazhdon të thotë: “Shkrimtari tek trillimi i bujshëm nuk është aq i lirë sa ai mund të duket se është në mendimet e para. Në fakt, ai duhet të jetë shumë i kujdesshëm për të gjitha; pa fshehur diçka, as duke dhënë më shumë, ose më pak të mundshme, të besueshme dhe të vlefshme. Gjithnjë gënjeshtra prek motorët e pabesueshëm të aeroplanit të tij “Pegasus” dhe kjo do të fillojë të humbasë zjarrin. “Edhe sikur të ishte kështu, në mendjen e tij duhet të shfaqet një dramë e harlisur, si ajo e një gruaje të zhveshur japoneze, në një ishull të Finlandës, duke hedhur bomba në vatrat e gjakut dhe aty ku janë agjentët e Shërbimit Sekret, atëherë do ta kuptonte që nuk do të ishte kaq thjesht fraza “paguajeni atij që t’i bartë gjërat sikurse deri më tani”. Kjo, ai do të reflektonte, do të ishte pak më e trashë për lexuesit e ndjeshëm. Shumë vrasje, vjedhje, vetëvrasje, pirateri, pa marrjen në pyetje të koronerëve ose kërkesat e zakonshme të policisë, do të mbanin oreksin e civilizuar të botës anglishtfolëse - por në librin e Kaledin ne jemi të gjithë bashkë, shumë larg Anglisë, me mashtrimet e saj gjysëm të zbutura dhe kurtheve motorike; në harqe që kalojnë një orë ose më shumë në Rusinë e vjetër, dhe i përket trupit të vet të Carit, i cili qëndron aq më lart se Ligji sesa dokumentet sot të mbytura në nëntokën e errësirës!”
Kush ishte kolonel Kaledin
Kolonel Kaledin i përkiste Gjykatës së ngritur nga instanca eShërbimit të Inteligjencës Ruse Perandorake, puna e veçantë e së cilës ishte mbrojtja e Familjes Perandorake. Ai si anëtar i degës ishte një njeri i zgjedhur, i një familje të mirë, i cili duhej të kalonte një trajnim të gjatë dhe të vështirë.
Mjeshtëria e zotërimit të gjuhëve kryesore evropiane dhe asaj shqipe, ishte një domosdoshmëri kryesore, të cilave më pas iu shtuan më shumë faktorë, si njohja e çështjeve ushtarake, inxhinieria, kimia, psikologjia, fotografia, eksplozivët dhe një njohuri e memorizuar direkte e shifrave ndërkombëtarë të kodimeve dhe deshifrimi i
tyre. Nëse aspiranti posedonte kualifikimet e nevojshme dhe i kalonte provimet e rrepta, ai pranohej në rrethin e brendshëm, anëtarët e të cilit menjëherë vendosnin t’i jepnin atij këshillat e vlefshme praktike që në libër sikurse lexohen, rrjedhin nga përvojat e hershme të tyre.
Për këtë, Koloneli Kaledin na jep një skicë të gjallë të disa prej kolegëve të tij të parë. Ata ishin tipikë dhe të betuara për atë popull, me të cilët ai do të kalonte vitet më emocionuese të jetës së tij.
Kishte një mjaft tipologjik, sikurse ishte “M.18, një debitues, burrë i rreptë, i cili dikur kishte arrestuar në të vërtetë një oficer detar francez me akuzën e spiunazhit dhe i mbijetoi stuhisë diplomatike që pasoi; C22, dikur ishte njëshi i cilësuar si mjeshtri i hajdutëve të maceve, që më pas u ndikua nga falja Cariste, dhe pastaj arriti të vepronte si instruktor në artin e tij; 0.39, një mjeshtër maskimi, me një aftësi befasuese për ndryshimin e zërit të tij sipas dëshirës; Z. ll., ekspert për shkrimin kimik; dhe B.5, fizikisht i imët, por një mashtrues i madh njerëzor, por me gjetje të mistershme, si pamja e një fëmije, që përballet me vaj kastori”. Dhe ky ishte grupi. Menjëherë në krye të këtij grupi mahnitës shfaqet Ndihmës Shefi, D.13, një spiun i guximshëm dhe origjinal, pasi edhe autori në faqet e këtij libri, duket sikur flet për të ende me frikë: “Si njeri, D.13 ishte një super cinik. Ai nuk besoi asnjë fe: duke deklaruar në mënyrë dogmatike atë bukuri të karakterit, ndershmëri, integritet intelektual, çdo pretendim (përveç hipokrizisë, natyrisht) të aspiratave për arritje më të larta shpirtërore, mungonin tërësisht … ndjenjat nga njeriu tek ai njeri, nëse do ta quaja të tillë.
Në këto qasje, koloneli Kaledin paraqet katër raste të zgjedhura posaçërisht për të treguar punën që Dega e tillë, e shërbimeve personale u thirr në detyrë, dhe në atë mision të ndërmarrë.
I pari prej këtyre rasteve,“Vrasja e Kryeministrit Stolypin”, përshkruan një përpjekje për jetën e të ndjerit Car, në të cilin vdekja e Stolypin ishte thjesht një urdhër dhe nëse këshillat e Degës ishin marrë dhe zbatuar si duhet – pasojat ishin të shmangshme.
Rasti i dytë, “Vjedhja e Formulës së Baranovia”, është romanca e Oppenheim, një çështje spiunazhi e pastër dhe e thjeshtë.
I treti, “Kontrata e shërbimit Brest-Litovsk”, kjo një çështje politike që ilustron korrupsionin, ryshfetin dhe tradhtinë e Gjykatës, që luajti një rol kaq të madh në sjelljen eRevolucionit.
Rasti i katërt, “Masa e zezë Hannula”, që është një zbritje në Satanizëm, një histori revoltuese e thellësive në të cilat gjoja qeniet e civilizuara mund të fundosen.
Skena e Përmetit shqiptar
Nga këto katër raste, “Vjedhja e Formulës së Baranovia” është lehtësisht më emocionuese. Skena hapet në qytetin e vogël shqiptar të Përmetit, në fund të vitit 1911. Një shkencëtare e njohur grua, Nina Baranova, po punonte në një seri eksperimentesh përfundimtare në prodhimin e një eksplozivi të ri të lartë. Një pëshpëritje në Degën Personale se një, Robanoff, oficeri rus shumë i vendosur, i cili dyshohej se kishte marrëdhënie me fuqi të caktuara të huaja, ishte shfaqur në Përmet, rezultoi që autori dhe shefi i tij, D-13, të bënin një pamje të pasigurtë në qytet. Ata shpejt gjetën mjaft arsye, deri tek dashnoret e bukura e të ëmbla vendase, për të justifikuar praninë e tyre, por para se të vepronin toka u ça nën këmbë nga poshtë, para tyre dhe para syve, nga zbulimi i trupit të pajetë të Nina Baranovanë një shtëpi të vogël në periferi të qytetit.
Talentet e Nina Baranova, si shkencëtare, nuk i ngatërruan ndjesitë e saj si një grua, dhe një dashnore e një burri të pashëm shqiptar, që e kishte bërë gati planin e tij për ta grabitur atë si nga jeta ashtu edhe nga formula e shpikjes.
Enigma dhe emocionet e lidhjeve të spiunazheve
Një çelës CHANC-FOUNDi vuri autorin dhe shefin e tij në një shteg të gjatë, që çoi më në fund në një ishull të vogël në brigjet e Estonias, ku jetonte Baron von Rothswold. Bëhet e qartë se, von Rothswold ishte i martuar me një ish-spiune të bukur japoneze të njohur si Mori San. Por, Dega personale nuk ishte aspak e sigurt për “ishen”. Ata kishin një dyshim, se Mori San e njohur tani si Frau Baronin Gremilda, akoma vepronte si një
lloj “spastruese shtëpie” për çdo shërbim sekret ndërkombëtar, që ishte vërtet i vlefshëm në xhepin e saj.
Një vizitë befasuese në ishullin e quajtur Odinsholm, bëri që Mori San të ndërmerrte fluturimin me nxitim nëpër pamje kënetore, ku në fund të ndalej larg nga një rrugë e përcaktuar keq e zhytur në një përhubje me baltë flluskuese. Me ndihmën e një pagese të majme, spiunët e shtynë në mision. Papritur ajo u bë e tillë dhe menjëherë u gjend në skenë veprimi me sytë e saj delikatë. Me revolverët e tyre gati, Kolonel Kaledin dhe shefi i tij u zvarritën ngadalë përpara dhe pastaj bënë një nxitim të papritur, ku ajo do ta shihte si me dyshim. Në këmbët e tyre panë shpejt trupin e një burri, një spiun austriak, të cilin e kishin parë për herë të fundit në Përmet. Ai kishte marë dënimin prej dorës së Mori San, madje me një kosto shumë të lirë.
Konkluzion
Të habitur, dyshja shtynë përpara njëri-tjetrin dhe në pah panë gruan, pikërisht në një sfond ku dukej se ku këneta u bashkua me bregdetin. Ajo u përball me burrin lakuriq me një automatik në dorë. Kishte një shkëmbim të mprehtë të të shtënave, dhe më pas toka shpërtheu para tyre. Kur tymi ishte pastruar dhe ata kishin mbyllur shqisat e tyre, një ndjesi në mënyrë të çuditshme, i bënte dhe i detyronte andej në errësirën e gjumit të kacafyteshin me trupin elegant e të bukur të agjentes japoneze, por më kot Mori San ishte zhdukur, ajo ishte në det të hapur me një varkë të vogël. Po shkonte drejt bregdetit finlandez. Mbi të ishte Baranovia dhe formula. Tani gjuetia ishte thuajse në një rregull të ri. Shqiptari tjetër kishte lojën e vet, të padukshmen, atë të strukurën atje thellë, sa në det, aq edhe në Përmet. Koloneli fle i qetë dhe me vete nget, ah Përmet, …Përmet … tërmet.
