BILETA VAJTJE – ARDHJE.
- Tregim -
Ashtu si piloti që ndjen kur avioni shkëputet prej tokës, Lena Mihallari ndjeu se po i ikte përfundimisht të shkuarës së saj.
Po ngjitej në qiell.
Kishte ardhur fundi.
Po rikthehej.
Pas fluturimit 90 minutësh në linjën Tiranë – Stamboll me Turkish Airline, avioni pas një ndalese të shkurtër, ishte ringritur sërish në qiellin e Stambollit duke marrë drejtimin për nga oqeani Paqësor. Dyzet e tre ditë më parë, ajo kishte lënë një shënim në Zyrën e saj Avokatore : Kthehem në 15 maj.
Dhe kishte ikur.
Do shkoj në Shqipëri – i tha Xhim Korpyt, bashkëshortit të saj. Me mua do të vijë dhe Lorna.
Lorna ? një kurreshti më e pikasur qe vizatuar mbi qelqet e xhamave të syzeve të tij.
Kish çmim okazion dhe biletë vajtje – ardhje, dhe …thashë… – nuk e përmbylli frazën, si të donte të vinte kapak mbi bisedën disi të tendosur.
Por Xhimi mbeti i pakënaqur prej këputjes së fillit.
Si…? Kaq papritur…? Ka ndodhur gjë? - pyeti i shtangur Xhimi, zhytyr brenda frikës së dyshimit. Kërkoi një sqarim tjetër prej saj, por mori përgjigje të trubullt. Zbërthimi i bisedës më tej ishte i kotë. As ajo nuk ishte e gatshme të spjegonte arsyet dhe as ai s’kishte nevojë për një përfytyrim të rremë. Përgatiti valixhet me pak sende personale e tesha të domosdoshme dhe në mbrëmje u nisën. Xhimi i përcolli në aeroport. Dukej hutueshëm.
I pikëlluar…
Në mëngjes Lena Mihallari dhe e bija Lorna, mbërritën në Tiranë. Dita qe e bukur e plot diell, ndërsa ajri sikur qe spërkatur me qumësht bliresh.
Mëngjes beharor, qofsh i bekuar dhe i pambarrimtë! thirri me zë të lartë ndërsa priste TAX – inë e porositur për ta çuar në vendlindjen e saj.
Ishte 3 prill 2003…
Ditënetët në vendlindje i jetoi sekondë për sekondë.
Si një eksploratore e rafinuar dhe me padurimin e gjimnazistes çapkëne, Lena Mihallari vizitoi të gjithë stacionet dhe kërshëritë e jetës 44 vjeçare. Bashkë me Lornën, të bijën 12 vjeçare, Lena Mihallari shkoi për vizitë tek të gjithë kushërinjtë, nipërit e mbesat. Kryq e tërthor Shqipërisë. U çmall me shoqet e shokët e gjimnazit dhe të Fakultetit.
Mos i harro këta njerëz -- i tha së bijës që orientohej me vështirësi në tokën e largët, e ndryshme nga ajo e saj, qindra km larg Amerikës. Janë miqtë e nënës, nesër do të jenë edhe miqtë e tu! Miqësia është dashuria më e pastër, forma më e lartë e dashurisë, kur asgjë nuk kërkohet si këmbim, asnjë kusht, ku personi kënaqet vetëm duke dhënë. Mbaje mend tërë jetën këtë gjë zemra ime - dhe e shtrëngoi Lornën fort në kraharor. Njeriu është si qelqi bija ime, kur ka diell shkëlqen, por bukurinë e vërtetë e tregon në errësirë nëse e ka dritën përbrenda. Jep dritë nga vetja dhe errësira do të zhduket vetvetiu. Kujtoji fjalët e nënës tënde!
Në shtëpinë e vjetër, diku midis Mitropolisë dhe Kështjellës së qytetit, jetonte e vetme mëma plakë dhe e motra, paralizuar nga poliomeliti që kur s'mbahej mend. Shtëpia mezi rrinte në këmbë, pasi në njërin krah të saj nga ana e bendit të madh, sprethi i çatisë gati qe rrëzuar, ndërsa në në krahun tjetër mrui kishte marrë bark. Rrasat plot myshqe, me atë jeshilen e njelmët e të errët përmbi, gati të binin në kokë teksa hyje brenda. Binaja mbahej ende falë kolonës së gurit që nuk kishte dert. Një çerçem nazik kishte zgjatur si padashur krahun e djathtë të tij dhe gërvëliste brenda mureve sikur kërkonte të gjente aty mistere të fshehura. Edhe porta e madhe qe vajisur në njërin krah, pasi gurët e sipërm të murit qenë shkoqur. Ferrat kishin kërcyer përpjetë, cukunidhat, lëpjetat e hamocfakat qenë rritur gati një bojë njeriu. Babai, zoti i shtëpisë, Koçi Mihallari prej njëzet e pesë vjetësh bënte gjumin e përjetshëm në Vasilikua, matanë rrafshinës së Trëndafilit të errërave.
Koçi qe usta e shkuar ustait. Mjeshtër. Bënte shtëpi për njerëzit. Trastën e veglave në krah dhe gjithë ditën e perëndisë nuk e ngrinte kokën, çëk e çëk hahej me trigonometrinë dhe me gurin, dhe bënte bukurira. Pa kur vinte në të errur në shtëpi e merrte në prehër Lenën. E pyeste e për ç’nuk e pyeste, sikur të ishin shokë të ngushtë. E cimbiste për shoqet e saj, për djemtë, ndalej tek mësimet dhe profesorët e shkollës.
Hë – kruante gurmazin, si thua do veç në atë të shkretën apo ke frikë…? Ti ke frikë se mbase kupton që duhet të qëndrosh vetë me këmbët e tua. Ashtu. Dhe njerëzit kanë shumë frikë të qëndrojnë vetëm. Po ti je vajza e Koçi Mihallarit!
Dhe më pas, gjithë qesëndi të mirë e të uruar, ashtu si dinte ai, pyeste : - Do rrosh në këtë sokak, në mëhallën e njohur që të bëhesh plakë apo do të ikësh në punën tënde?
Do të iki baba! përgjigjej Lena e vendosur.
Sa e kishte marrë malli për babanë!
E kish skalitur në memorje ditën e ikjes së tij. E çuditur tej mase, qante dhe pyeste : Si ikën kështu nga kjo botë njeriu i punëve të mira?
Prill qe dhe atëherë.
U mblodhën mizëri njerëzit. Nga të katër anët.
Kur e nxorën nga porta e madhe, u shkundën mbi arkëmort lulet e mollës, dhe asaj i ngjau sikur ato i thoshin : Eja dhe thur kurora pikëllimi!
Mbi supe arkëmortin e mbajtën lagjarë, miqtë, muratorë, ustallarë, marangozë, drasaxhinj. Binte shi i hollë, si e qarë violine. Shi i ylbertë.
E nxorën nga porta nën tinguj këmbane që ngjanin se binin kot, kuturu, tinguj të çakorduar.
Zbritën më këmbë deri poshtë si nja dyqind metra rrokullimë, tek bendi i madh. Kalldrëm me popola.
Plasën gurët, karafilat e kuq, balsamët, sytë e zhurritur, me rrathët e zinj nga dhimbja që këndellej në ajër.
Gjithë paraditen nuk pushoi shiu, shiu i ngashërimave, ndërsa matanë shirave, ecte ajo, Lena. Eh...
Nga veglat e punës të babait, Lena pëlqente veçanërisht metrin e vogël metalik me peplumbçen e busullën në mes. Luante sa herë me të, kurse ati i thoshte: - Kujdes bijë, ky është truri që i vë të gjitha në lëvizje!
Ishte i pari send kujtimesh që vuri mënjanë. Një nga arsyet e ardhjes së Lena Mihallarit në Shqipëri ishte edhe kjo : Valixhja Muze e Kujtimeve. Në të vërtetë një valixhe shpirtërash.
Çdo send mbart një histori, lëshon zëra që edhe nëpër ëndërr vijnë e na flasin - ju drejtua Lornës - ndaj duhet ti ruajmë si sytë e ballit! Okej?
Thanks.
Valixhja që mbante para ishte e përmasave të vogla, 40 cm me 20 cm, e veshur me kadife ngjyrë alle, me çelës dhe kod. Valixhen e kishte sjellë me vete nga Amerika. Ditë pas dite nisi të mblidhte sendet dhe objektet, shpirtin e kujtimeve të jetës së saj. Një ditë, nga ato të fundit, ajo xhvokshi një copëz lëvoreje te kumbulla e bashtinës, aty në vendin ku rrinte muslluku. Ende të palëvizur prej andej, gjeti pasqyrën e vogël, kapur me mbërthecka në trung, që çuditërisht kishte mbetur e paprishur prej shirave dhe kohës.
Ah… - u hodh përpjetë Lena dhe i thirri së bijës. Kjo është pasqyra ime, këtu ishte studioja. Këtu krihja gërshtetat e gjata, rrotullohesha, bëja sfilata, bëhesha e bukur. Këtu…këtu kam marrë edhe puthjen e parë…!
Sytë e Lornës u shqyen në habi. Mam…!
Lena qeshi me të madhe. Ti ke frikë nga liria? Shiko gjithnjë brenda mendjes. E dëshiron ose jo lirinë. Nëse shikon thellë brenda mendjes tënde, ti do ta shohësh frikën tënde por dhe lirinë që të pret. Duaj lirinë! - pastaj e rrëmbeu për beli dhe e rrotulloi aq fort sa desh u rrëzuan të dyja në tokë.
Bija ime, shumë njerëz do tmeroheshin nëse në pasqyrë në vend të fytyrës do të shihnin karakterin e tyre, ndërsa mua kjo copëz e vogël pasqyre më jep lumturinë e gjithë botës!
I morën edhe pasqyrën, edhe pjesën e lëkurës së pemës edhe kapakun e musllukut.
Kjo mahi, mëmës së saj, Frosinës së gjorë, ju duk e paparë, e padëgjuar. E frikshme, ç’orientuese.
Po ç’i do moj e bardhë? - qe pyetja që nuk e bëri asnjëherë me zë, por që kuptohej nga dridhja e buzës pasi me këmbënguljen e saj, Lena ngjante si jo e kësaj bote.
Po ku pyeste ajo!
E panjohur, e pangjashme, e pashmangshme, në të gjitha ditët ajo gjente diçka me vlerë për Valixhen Muze.
Në bashtinë, një tjetër ditë, Lena gjeti një copëz litari nga kova e pusit. U lumturua si të kish gjetur arin e botës. Bashkë me copëzën e litarit ajo morri me vete për Valixhen edhe disa fije bari të tharë që i tërhoqi nga foleza e dallëndysheve në sprethin e lartë të çatisë.
Ta shihje se si u ngjit atje sipër ajo zonjë dyzet e tre vjeçare!
Si kaproll.
Si u ngjit më pas në kamerien e shtëpisë, në baxhë?
Çfarë shkëlqimi të kulluar morën sytë e saj, ata sy thellësisht të kthjellët si dy liqene blu, kur nxori prej kamareve të futura brenda mureve të trashë, menteshat e vjetra të derës që sikur këndo – kërkëllinin, dhe bashkë me to edhe një palë dylbi të vogla, me gypin që mblidhej, e zgjatej.
E gjithë fëmijëria rrinte struktur aty brenda.
Priste.
Kurse çelsin e portës së madhe, të ndryshkur, sterë të zi e futi në një enë me vajguri për ti pastruar. Bashkë me të dhe një menteshë e një patavër.
Ç’i do këto? - e pyeti jo pa drojë mëma.
Lena mori duart e saj, i puthi, pastaj i mbajti në pëqi. Një frymë kohë. Më pas i pëshpëriti : - E kaluara është një vend i stërmadh e shtrenjta ime dhe ka hapësirë për gjithçka. Ndërsa e sotmja është një rrip i ngushtë që mezi na mer duke u shtyrë në brrylat e njëritjetrit.
Po ku i kuptonte e mira Frosinë fjalët dhe dertet e së bijës?
Ajo qe e uruara e zotit!
Gjithë jetën kokëulur, e bindur, duarflori, përkushtuar shtëpisë, hallit që zë njeriun. Rrobaqepëse shtëpiake.
Po dollapët i kishte plot me porosira ama. Punonte sa i dilnin sytë. Sidomos kur iku ustai, Koçi. Atëherë mbi të gjorën Frosinë ranë trarët e çatisë. Njërën vajzë në shtrat dhe tjetrën Lenën, studente në Tiranë, në Fakultetin Juridik.
Lena mbaroi studimet dhe nuk u rikthye në vendlindje. Qëndroi në kryeqytet. Si shumë nga vajzat e bukura të provincës që nuk kthehen në vendlindje, Lena Mihallari filloi punë në një nga Fondacionet amerikane për të drejtat e njeriut. Aty e ndihu fati dhe u njoh me Xhim Korpyn. Ajo nuk ishte vajza e zbehtë që gjithë jetën priste kalorësin. E rrëmbeu shansin. U martuan dhe tre vjet më pas ikën në Amerikë. Aty lindi Lorna. Lorna që ngjante të atin, Xhim Korpyn. Vetëm cepat e syve dhe lakoren e buzës kishte si të sajën.
Lenës, në prehër të durimit, ju kapërdi atij çasti përbrenda grykës një kokër e madhe loti. Sikur e mbyti. I kujtoi të gjitha detajet, si një film me metrazh të shkurtër, ndërsa ishin rehatuar në sediljet e tyre në avionin e linjës Stamboll – Boston.
Duheshin nëntë orë për të mbërritur. Me njërën dorë Lena mbante valixhen Muze të kujtimeve, me tjetrën shtrëngonte dorën e Lornës.
Gjithçka po shkon drejt përfundimit, njësoj si ky udhëtim. Kjo fjali, ngulur tani si gozhdë në tru, i dha trubullim të keq e dhimbje koke.
Po fikej.
Në fikje e sipër, me Valixhen Muze përpara, që e shtrëngonte fort, për herë të parë pas dyzet e tre ditësh ajo pyeti veten : - Si nisi… si mbaroi … dhe a mbaroi vërtet…?
I kërkoi vetes një sqarim përfundimtar, por në skajin tjetër të fillit të mendimit ishte errësirë.
Paqartësi.
Gjithçka kishte nisur tre muaj më parë, kur mikesha e ngushtë, profesoreshë Rozmari Devërland e këshilloi të kryente një cikël analizash e më pas një skaner. Profesoreshës nuk i kishte pëlqyer ngjyra e verdhë në kafe të pjekur por e zbehtë, që dukej në lëkurën e saj, si dhe disa ninëza të holla poshtë syve të Lenës. Fatkeqësisht vrojtimi dhe kostatimi profesoreshë Rozmarisë kishte qënë i saktë.
I përsëritën po ato analiza në një tjetër spital në shtetin e Merrylendit.
Rezultati i njëjtë.
Sërish analiza të përsëritura në Filadelfia, rezultatet po ato.
Më në fund u mor vesh thelbi i së keqes : Tumor malinj me metastazat të përhapura në mëlçi, Carcinoma.
Në konsultën përfundimtare e paralajmëruan : - Përgatitu! Keni jo më tepër se tre muaj kohë!
Kur e shpallën diagnozën ajo ishte midis tyre, një rreth miqsh, dhe ngjau se menjëherë pas atyre fjalëve sikur ra rrufeja… Asnjë spjegim nuk vijoi për zemërgjerësi, pasi do të merrej si mëshirë dhe mëshira është një fjalë e kobshme. Ajo ndjell veç zi. Ofronte qasje në gjëmë.
Ati i saj, sa shpesh po e kujtonte në atë fluturim të fundit, usta Koçi do të thoshte menjëherë atë llaf të hollë e të qëruar: - Ai që ka këmbët jashtë zjarrit, e ka të lehtë t'iu japë këshilla atyre që po digjen!
Lena ishte grua që e përçmonte mëshirën. Mendja njerëzore ka gjithnjë prirjen e natyrshme për ti tkurur ngjarjet. Lena Mihallari u ngrit qetësisht, përqafoi doktoreshat, dhe u largua.
Pas padurimit të ikjes fshihej ankth.
E mbante mend mirë, qe pikërisht ai çasti kur vendosi të bënte udhëtimin e fundit.
Udhëtimin fatal.
Disa akte të pazakonta, njeriu i bën ose për hir të dashurisë ose si një nevojë për mbijetesë.
Ndërsa Lena Mihallari …Eh…
Ju kujtua një fjali që e kishte shumë për zemër: - Më akuzon ndërgjegjia ime se nuk beson që unë pendohem?!
Mbase ky ishte mendimi apo fjalia e fundit që po tretej mbi qiellin e Bostonit. Sipas paralajmërimit, koha mjekësore ishte drejt përfundimit.
Kur avioni uli rrotat në pistën e aeroportit të Bostonit, ishte mesditë, 14 maj 2003. Xhim Korpy priste diku tutje, pranë makinës së Agjensisë së funeraleve.
Zbriti arkëmorti i Lena Mihallarit dhe pas tij, Lorna dymbëdhjetëvjeçare që mbante ende në duart e saj valixhen Muze të Kujtimeve …
