Bashkim Hisari: Në përvjetorin e 59-të të një ngjarjeje historike

FADIL HOXHA – IDEATORI QË I HAPI RRUGË PROGRAMIT TË PARË TELEVIZIV NË GJUHËN SHQIPE

Nga Bashkim Hisari

Në historinë e zhvillimit mediatik të Kosovës, figura e Fadil Hoxhës ka lënë gjurmë të dukshme. Në një periudhë kur informimi i shqiptarëve ishte i kufizuar dhe i varur pothuajse tërësisht nga qendrat federale të Jugosllavisë, roli i tij u shndërrua në një pikë kyçe për ndryshimin e kësaj gjendjeje. Ai ishte ndër të paktët liderë politikë të kohës që e kuptoi se media në gjuhën amtare nuk ishte vetëm një mjet informimi, por një kërkesë themelore për zhvillim kulturor, arsimor dhe identitar të shqiptarëve në Kosovë.

Pas vitit 1945, shqiptarët në Kosovë u përballën me varfëri të thellë, administratë të dominuar nga kuadro joshqiptare dhe mungesë të të drejtave politike. Ekonomia ishte e rrënuar, bujqësia primitive dhe investimet nga federata pothuajse mungonin. Në shumë zona, reforma agrare u përdor si mjet presioni, duke prekur pronarët shqiptarë.

Në frontin politik, kontrollet dhe represioni ishin të forta. Përfaqësimi i shqiptarëve në pushtet ishte minimal.

Në kulturë dhe arsim situata ishte edhe më e rëndë: analafabetizëm i lartë, shkolla të pakta në gjuhën shqipe dhe mungesë e librave. Informimi ishte i kufizuar – mediat ishin nën censurë dhe kryesisht në gjuhën serbokroate.

Zhvillimi i mediave në gjuhën shqipe në ish-Jugosllavi përbën një proces të ndërlidhur me dinamiken politike, kulturore dhe shoqërore të shqiptarëve në federatë. Hapat e parë nisën kur në vitin 1945 Fadil Hoxha dhe Zekirija Rexha nga Tirana sollën germat që do të shndërroheshin në fjalët e para të gazetës “ Rilindja”. Falë këtij veprimi, shqiptarët e Kosovës panë për herë të parë në shtypin e tyre lajme dhe informacione në gjuhën shqipe.

Po atë vit u themelua Radio Prizreni, stacioni i parë radiofonik në Kosovë. Programet në gjuhën shqipe dhe srbokrote ishin kryesisht informuese dhe propagandistike, duke u fokusuar në lajme politike, edukative dhe kulturore. Mirëpo ato nuk mbulonin tër territotin e Kosovës.

Në vitet 1950–1960, radioja mbeti mjeti kryesor i propagandës, megjithatë ndikimi i Radio Prishtinës ishte i kufizuar, pasi sinjali i saj nuk arrinte të mbulonte të gjithë territorin. Zyrtarët partiakë nga Kosova e shpjeguan këtë me faktin se programi në gjuhën shqipe nga Prishtina trajtonte kryesisht çështje të përgjithshme shtetërore dhe jugosllave, të cilat nuk konsideroheshin mjaft tërheqëse për popullsinë shqiptare. Për këtë arsye, shqiptarët preferonin të ndiqnin Radio Tiranën. Fadil Hoxhës, theksonte se vonesat në ndërtimin e transmetuesve të rinj lokalë ishin një problem i evidentuar, të cilin ai e theksoi në seancën e zgjeruar të Komitetit Ekzekutiv të KQ të LKJ më 2 mars 1959 dhe kërkoi masa konkrete për të përmirsuar këtë gjendje. 

Fadil Hoxha mbetet një nga figurat më me ndikim në procesin e krijimit të programit televiziv në gjuhën shqipe në ish-Jugosllavi. Si drejtues i lartë politik në Kosovë, ai e shihte informimin publik në gjuhën amtare si një mjet thelbësor për afirmimin kulturor, institucional dhe politik të shqiptarëve. Pikërisht për këtë arsye, ai u angazhua që programi shqip të merrte formë fillimisht brenda kuadrit të Radio Televizionit të Beogradit.

Në mesin e viteve ’60, informimi në gjuhën shqipe konsiderohej nga Hoxha jo vetëm një domosdoshmëri kulturore, por edhe një instrument barazie brenda federatës jugosllave. Sipas tij, shqiptarët nuk mund të pretendonin status të barabartë pa pasur një sistem funksional mediatik në gjuhën e tyre.

Në vitin 1966, Fadil Hoxha mbante postin e kryetarit të Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës – një pozitë që e vendoste në qendër të jetës politike dhe vendimmarrjes strategjike. Pas Plenumit të Brioneve, një periudhë shoqëruar me ndryshime të rëndësishme politike, ai u bë një nga zërat kryesorë që shtynin përpara reformat, duke përfshirë zhvillimin ekonomik dhe ngritjen e statusit kushtetues të Kosovës. Po aq i rëndësishëm ishte edhe angazhimi i tij në fushën e arsimit dhe medias shqipe.

Në fillim të vjeshtës së vitit 1966, Fadil Hoxha organizoi një takim vendimtar me drejtorin e përgjithshëm të Radio Televizionit të Beogradit, Zdravko Vukoviq, si dhe me bashkëpunëtorët e tij Sllobodan Markoviq dhe Dushan Vukoviq. Në tryezë ishin edhe Mahmut Bakalli, Ilijaz Kurteshi, si dhe përfaqësues të disa mediave, përfshirë edhe autorin e këtij rrëfimi së bashku me profesorin e gazetarisë Sergije Lukaç.

Takimi, që zgjati mbi dy orë, përfundoi me një vendim historik: themelimin e redaksisë në gjuhën shqipe pranë Televizionit të Beogradit. U vendos që emitimi i programit shqip të niste në nëntor, fillimisht me një edicion 30-minutësh lajmesh. Në emisionin inaugures “Ditari Televiziv”, Fadil Hoxha foli për rreth 20 minuta, ndërsa pjesa tjetër u plotësua me lajme të shkurtra nga vendi dhe bota.

Pjesë e ekipit të parë që realizoi programin televiziv shqip ishin Gjeto Leka, Antigona Nimani, Ekrem Kryeziu, Sitki Imami, Faik Hima, Mitalip Çoça, Miça Terziq, një redaktor nga programi informativ i RTB-së me mbiemrin Jovanoviq, si dhe unë, Bashkim Hisari.

Ashtu siç e përshkruan me emocione producenti Dr. Qemajl Sokoli: “Televizioni filloi të foli shqip.”