Anjeza Musollari: Qytetaria në Agoni

Kur Etika Humbet në Zhurmën e Qytetit

Anjeza Musollari

Nga një “faleminderit” në djep, te një ofendim në rrjetet sociale, qytetaria shqiptare duket se po përjeton një krizë të heshtur, por të thellë.

Tirana, kryeqyteti ynë, dikur shpresë për një shoqëri më të rregullt dhe të kultivuar, sot është bërë një justifikim i përkryer për arrogancën, indiferencën dhe mungesën e kujdesit njerëzor.“Sepse jemi në Tiranë” është bërë fjalia alibi që mbulon çdo sjellje të pahijshme, nga hedhja e plehrave në rrugë, te ulërimat nga ballkoni e deri te komenti i shëmtuar në Facebook. Por jo. Nuk është qyteti që na bën të tillë. Është zgjedhja jonë. Dhe është përgjegjësia jonë.

Qytetaria nuk fillon në parlament. As në polici. As në statuset me moral të rremë në rrjete sociale. Fillon në shtëpi. Në tryezën ku fëmija ha përballë prindit. Kur i thuhet “mos bëj kështu” dhe i shpjegohet “pse”. Sepse etika nuk mësohet me leksione, por me shembuj. Dhe kur mungon ky shembull, mbillet një boshllëk që më pas e quajmë mungesë qytetarie.

Nuk është as varfëria e as mungesa e pasaportës blu fajtore. Është neglizhenca në ndërtimin e njeriut. Njeriut që nuk e trajton hapësirën publike si kazan personal, që nuk shkund cigaren nga ballkoni apo letrën nga dritarja e makinës, që nuk i ngre zërin kamerierit, nuk ha me gojë hapur dhe nuk bën veprime të pahijshme në publik. Qytetaria është ndjeshmëri ndaj tjetrit, jo thjesht sjellje sipërfaqësore.

Mungesa e saj duket kudo, në radhë në postë, në komunikimin në rrugë, në mënyrën si ndërveprojmë me të moshuarit apo të panjohurit.

Duket në adoleshentët që më shumë ndjekin ritmin e TikTok-ut sesa elegancën e gjyshes që dikur rregullonte flokët me dinjitet para pasqyrës.

Edhe kodi i veshjes nuk është i parëndësishëm. Dikur një shprehje respekti ndaj vetes dhe të tjerëve, sot është kthyer në një formë ekspozimi ku zhveshja simbolike ecën paralel me zbrazëtinë shpirtërore. Sa më shumë dukje, aq më pak substancë.

Në këtë rrëmujë, një “të lutem” tingëllon si arkaizëm. Një “ndjesë” si shenjë dobësie. Dhe një “faleminderit” si një fjalë e huaj. Por në fakt, janë pikërisht këto fjalë që ndërtojnë qytetarinë. Dhe nëse duam të rindërtojmë një shoqëri më të mirë, duhet të fillojmë me to, në shtëpi, në rrugë, në autobus, në radhë, në çdo hap që hedhim si njerëz.

Sepse qytetaria nuk është luks. Është nevojë. Dhe zgjedhje. E përditshme. E domosdoshme. Dhe ende e mundur.

Sot, qytetaria thuajse është një anomali. Nuk jemi më në kohën kur një qytetar i mirë quhej “burrë me klas” apo “grua zonjë”. Jemi në një realitet ku qytetaria perceptohet si naivitet, si dobësi, si mungesë force.

Por kjo krizë nuk buron nga mungesa e ligjeve. Vjen nga një mungesë shumë më e thellë, mungesa e kujdesit. Askush nuk kujdeset më për të kultivuar këtë virtyt të thjeshtë, që na mban bashkë si shoqëri.

Qytetaria nuk është luks. Është themeli i bashkëjetesës. Dhe, fatkeqësisht, po na shembet nën këmbë.

A mund ta ringjallim? 

Po, por vetëm nëse fillojmë nga vetja. Nga fëmija që na sheh, që mëson jo nga fjalët, por nga veprimet tona. Nga “mirëmëngjesi” që nuk thuhet më në ashensor. Nga mos heqja e maskës së sjelljes kur jemi me dikë më të dobët se ne. Nga zëri që ulet në vend që të ngrihet. Nga refuzimi për të ecur mbi të tjerët vetëm që të ndihemi më të rëndësishëm.

Në Shqipërinë e sotme, qytetaria është shndërruar në një vlerë gati të harruar. Ajo që dikur vlerësohej si shenjë edukate dhe morali, të jesh një njeri i ndershëm, korrekt dhe i kujdesshëm ndaj të tjerëve, sot shpesh perceptohet si një sjellje e vjetëruar, madje edhe si dobësi.

“Nuk jetohet me rregulla”, dëgjojmë shpesh. “Po s’u tregove i fortë, të hanë!” Kjo mënyrë e të menduarit nuk është rastësi, por pasojë e një transformimi të gjatë social dhe kulturor ku normat e sjelljes kanë pësuar një deformim të thellë.

Ndërkohë që arroganca, agresiviteti dhe mungesa e ndjeshmërisë shihen si “forcë”, “zgjuarsi” apo “aftësi për t’u mbijetuar” në një shoqëri të ashpër.

Shqipëria ka ligje të ngjashme me shumicën e vendeve të Bashkimit Evropian, ajo që na mungon nuk është rregullorja, por ndjeshmëria. Ajo që na mungon është kujdesi për tjetrin dhe për hapësirën e përbashkët.

Sot askush nuk e ndjen veten përgjegjës për shoqërinë. Rrallë e dëgjojmë dikë që i thotë fëmijës së tij: “Mos e hidh atë letër në tokë”, ose “Lëre vendin më mirë se si e gjete”. Të tilla gjeste nuk mësohen në shkollë, por në familje dhe në përditshmërinë tonë. Dhe pikërisht kjo përditshmëri është dëshmia më e qartë e mungesës së qytetarisë: mungesë mirësjelljeje, mungesë respekti, mungesë etike në komunikim dhe sjellje.

Pasojat e një shoqërie pa qytetari

Kur qytetaria zhduket, humbasim më shumë se sa një gjest të vogël.Humbasim besimin tek njëri-tjetri. Kur nuk i besojmë askujt, kur çdo njeri na duket i rrezikshëm, kur e ndjejmë veten të vetmuar edhe në mes të njerëzve, atëherë shoqëria nuk është më komunitet, është thjesht një grumbull individësh që i shpëtojnë njëri-tjetrit.

Pa qytetari nuk ka respekt për rregullat. Pa respekt për rregullat nuk ka as siguri. Dhe pa siguri nuk ka as zhvillim, as mirëqenie, as drejtësi.

Mjafton të shohim se si ndodhin konfliktet në trafikun urban, një bllokim banal kthehet menjëherë në debat, shpesh edhe në dhunë. Pse? Sepse asnjëri nuk lëshon, askush nuk mendon për tjetrin. Të gjithë ndihen “të drejtë”, por askush nuk është qytetar.

Qytetaria mund të ringjallet, por vetëm nëse fillon nga baza, nga vetja, nga familja, nga lagjja, nga shkolla. Nuk kemi nevojë për reforma të mëdha politike për të qenë më qytetarë. Ne kemi nevojë për një kthesë në ndërgjegje. për të mos e fyer një punonjës shërbimi, për të mos i mësuar fëmijët se duhet të jenë “të fortë” duke abuzuar me të tjerët.

Më shumë se edukatë, qytetaria është kulturë. Dhe si çdo kulturë, ajo kultivohet me kohë, përmes modelit dhe shembullit. Në këtë aspekt, media ka një rol jetik, jo vetëm për të denoncuar mungesën e qytetarisë, por edhe për të promovuar sjellje pozitive.

Modelet pozitive, një dritë në errësirë

Edhe pse realiteti është i zymtë, nuk mungojnë shembujt pozitivë. Ka mësues që punojnë me pasion, edhe pse në kushte të vështira. Ka qytetarë që ndihmojnë të pastrehët, që nuk i mbyllin sytë para padrejtësive, që e ruajnë etikën edhe kur janë të lodhur nga padrejtësia. Këta njerëz nuk janë të famshëm, nuk kanë ndjekës në rrjete sociale, por janë shpresa e kësaj shoqërie. Nëse duam të ndërtojmë një shoqëri ku fëmijët tanë të rriten me dinjitet, duhet t’i japim vlerë këtyre modeleve. T’i sjellim në ekran, në media, në shkolla.

Qytetaria nuk rilind nga fjalët, por nga shembulli. Qytetaria nuk është thjesht një zgjedhje personale, është detyrim moral ndaj shoqërisë, është mënyra se si ruajmë paqen, drejtësinë dhe respektin në një botë që shpesh i humb këto gjëra.

Të jesh qytetar

Të jesh qytetar nuk do të thotë të jesh i përsosur, do të thotë të përpiqesh çdo ditë të mos jesh burim dhune, ndotjeje, përçmimi apo abuzimi për të tjerët.

Qytetaria fillon nga një fjalë e mirë. Nga një gjest i vogël. Nga një dorë që nuk ngrihet për të goditur, por për të ndihmuar. Dhe nëse secili prej nesh bën pak, bashkë mund të bëjmë shumë.