Anjeza Musollari: Kolltuku, Ideali Kombëtar i Shqiptarit Modern

Anjeza Musollari

Një pyetje e vjetër, një realitet i ri

Nga t’ia mbajmë? Kudo dyert janë të mbyllura. Vetëm një duket shtegu, ai i kolltukut.Pyetja e ngritur dikur në faqet e publicistikës shqiptare të fillimit të shekullit XX tingëllon sot po aq aktuale. Sikur koha të ketë ndalur.

Shqiptari, në shumicën e rasteve, nuk kërkon më të punojë për të ndërtuar diçka vetë, por të “zërë një vend të mirë” në shtet. Një vend që shpesh s’është as i vlefshëm, as i dobishëm, por që garanton një pagë të sigurt, pak autoritet dhe shumë rehati.

Në këtë mënyrë, “kolltuku” është kthyer në simbol të suksesit shoqëror, në objekt të dëshirës kolektive dhe, për fat të keq, në burimin më të madh të korrupsionit moral që e gërryen vendin nga brenda.

Rrënjët e sëmundjes: Trashëgimia e një shoqërie servile

Të kuptosh pse kemi arritur këtu kërkon një kthim pas në kohë.Kultura e nëpunësisë si shpëtim nuk është shpikje moderne. Ajo është pasojë e një historie të gjatë nën pushtime, ku shqiptarët mësonin të mbijetonin duke iu nënshtruar autoritetit, jo duke e ndërtuar vetë.

Në vend të iniciativës, u ushqye përulësia; në vend të krijimit, servilizmi; në vend të përpjekjes për dinjitet, rruga e shkurtër drejt rehatisë. Kur shteti më në fund u bë “i yni”, shumëkush nuk e pa atë si mjet për të shërbyer popullin, por si arkë për t’u shfrytëzuar. Kjo trashëgimi, e përforcuar nga dekadat e sistemit totalitar ku “vendi i punës” ishte privilegj politik, na shoqëron ende sot.

Kolltuku si status: Një pasqyrë e deformuar e suksesit

Në Shqipërinë e sotme, nëpunësi nuk është thjesht një profesion. Është një status, një shkallë në hierarkinë shoqërore, një simbol i “realizimit”.Kush punon në administratë, quhet “me fat”. Kush merret me zanat apo bujqësi, shihet si “i mbetur pas”. Kjo ndarje e rreme, që përmbys çdo logjikë zhvillimi, ka sjellë një krizë të madhe morale e ekonomike.

Prindërit i këshillojnë fëmijët: “mëso që të bëhesh dikush”, ku “dikush” nënkupton një zyrtar me kolltuk. Në universitete, mijëra të rinj zgjedhin degë që premtojnë një rrugë drejt administratës, jo sepse i duan, por sepse shohin  aty mundësinë për të kapur “një vend të sigurt”.

Në këtë klimë, puna e ndershme humbet vlerë. Tregtia, artizanati, bujqësia, artet, të gjitha konsiderohen “rrugë dytësore”, të rezervuara për ata që “nuk patën fat”. Dhe kështu, një shoqëri e tërë përfundon duke vrapuar pas një iluzioni sigurie, duke harruar se pas çdo kolltuku të fituar padrejtësisht, dikush tjetër paguan çmimin.

Servilizmi si monedhë: Si blihet e ruhet kolltuku

Një herë e fituar nëpunësia, fillon gara e dytë, si ta mbash... Këtu lind servilizmi, virtyti i ri i epokës sonë. Ai shfaqet në shumë forma nga fjalët e ëmbla ndaj eprorit, deri te heshtja përballë padrejtësive, nga shpifjet kundër kolegut, deri te përulja ndaj çdo pushteti të ri që vjen.

Në një sistem ku meritokracia është më shumë fjalë sesa realitet, aftësia për t’u përshtatur me çdo rrymë është bërë kusht mbijetese. Dhe kështu, njeriu që dje fliste për drejtësi, sot përkulet, ai që dikur kritikonte korrupsionin, sot e mbron atë si “domosdoshmëri për të ruajtur vendin”.

Në këtë rrugë, humbet një gjë e shtrenjtë: karakteri. Ai zbehet ngadalë, zëvendësohet nga oportunizmi. Mjafton të ruash karrigen, dhe gjithçka tjetër është e justifikueshme.

Pasojat 

Nëse çdo qytetar synon të bëhet nëpunës, kush do të prodhojë? Kush do të ndërtojë, do të mbjellë, do të krijojë? Në këtë logjikë, shteti kthehet në një organ që ushqehet me vetveten, një trup i madh burokratik që shpenzon, por nuk prodhon. Rritja e administratës shtetërore, me mijëra poste shpesh të panevojshme, është dëshmi e kësaj sëmundjeje.

Kultura e “mikpritjes” që bëhet peng

Një tjetër plagë e lidhur me këtë mentalitet është nepotizmi, “mikpritja” e shndërruar në sistem. Kështu, vendet e punës shpërndahen jo për meritë, por për miqësi, dhe çdo individ i ndershëm që kërkon të përparojë me mundin e vet ndien se jeton në një terren të pabarabartë. Kjo e shkurajon, e shtyn të largohet ose, më keq, ta përqafojë të njëjtën lojë për të mos mbetur mënjanë.Në këtë mënyrë, shoqëria mbyllet në vetvete, përjashton talentet, nxit konformizmin.

Rrënimi i idealeve: Nga nderi tek rehati

Në fund, ajo që humbet nuk është vetëm drejtësia sociale, por shpirti qytetar.Në vend të idealit për të ndërtuar, për të kontribuar, për të lënë pas një vlerë, lind ideali i rehatisë personale. Kolltuku bëhet simbol i “shpëtimit”:

Por ky “shpëtim” është vetëm vetëvrasje morale. Sepse një shoqëri që shpërblen mediokritetin dhe ndëshkon përpjekjen është e dënuar të qëndrojë në vend.Shqiptari që dje luftonte për liri, sot lufton për kolltuk. Dhe kjo është humbja më e madhe.

Shpresa: Kthimi te puna dhe dinjiteti

Megjithatë, shpresa ekziston. Ende ka njerëz që punojnë ndershëm, që refuzojnë të bëhen pjesë e kësaj loje. Ata nuk janë të zhurmshëm, por janë forca e padukshme që mban gjallë kombin. Ata tregtarë që punojnë pa mashtruar, ata mësues që edukojnë me pasion, ata fermerë që kultivojnë tokën me mund e dashuri, janë ata që vërtet ndërtojnë Shqipërinë. Ata nuk kërkojnë kolltuk, por respekt, nuk kërkojnë privilegj, por mundësi të barabarta.Dhe është detyra e çdo gazetari, çdo intelektuali, çdo qytetari të ndërgjegjshëm që ta rikthejë këtë vlerë në qendër të debatit publik.

Të shembim mitin e kolltukut

Nëse duam një shoqëri të drejtë, duhet të shembim mitin e kolltukut.Duhet të pranojmë se puna, ndershmëria dhe përpjekja, janë po aq fisnike sa çdo post shtetëror. Duhet të mësojmë fëmijët tanë të ëndërrojnë për krijim, jo për karrige. Sepse vendi nuk ngrihet mbi nëpunës, por mbi njerëz që punojnë.

Le ta pyesim veten, me të njëjtën thirrje që dikur bëri një publicist i harruar shqiptar: “Nga t’ia mbajmë?”

Dhe le të përgjigjemi ndryshe këtë herë:

Jo nga kolltuku, por nga puna. Jo nga servilizmi, por nga dinjiteti. Jo nga frika, por nga guximi për të ndryshuar.